Obowiązek ochrony życia a prawo do odmowy leczenia w kontekście wolności religijnej świadków Jehowy i ich stanowiska względem transfuzji krwi

• Authors: Urszula Nowicka

Title variants

EN

The obligation to protect life and the right to refuse treatment in the context of the religious freedom of Jehovah’s Witnesses and their position on blood transfusions

Abstracts

EN

Saving lives is a vital part of a doctor’s work. However, while doctors must adhere to the constitutionally defined principles of health care, they must also acknowledge the principle of patients’ rights, including the patient’s right to self-determination. This means that a doctor cannot define a course of treatment purely according to his or her own understanding as this would limit the patient’s autonomy. Thus, patients today participate in the medical decisions that concern them, and their consent is required for all medical treatments. This may give rise to difficulties in situations that require the simultaneous implementation of two principles: salus aegroti suprema lex est and voluntas aegroti suprema lex est. Patients may refuse treatment for various reasons. In the case of Jehovah’s Witnesses, they may refuse blood transfusions due to their religious beliefs. This paper considers the basis for refusal to consent to treatment and draws on legal solutions in an attempt to address the issue, Polish jurisprudence and opinions expressed by scholars. The author concludes that nobody has the right to demand that a patient explain his or her decision to refuse treatment, even when that stance is irrational from a medical point of view. Instead, the patient’s decision must be freely made and not forced or manipulated. It makes no difference whether this choice relates to a current (specific) situation or to a future scenario (pro futuro statements); however, the decision must relate to the person who makes it-they must be an adult and not incapacitated. The issue of consent must be resolved quite differently when it concerns the treatment of a child, that is, a person who cannot make informed decisions for themselves, but on whose behalf the parents will normally decide. Decisions affecting the life and death of a child exceed the limits of parental authority, and in such circumstances, parental refusal of a child’s treatment should be challenged.

PL

Ratowanie życia jest istotą zawodu lekarza, co realizuje także konstytucyjną zasadę ochrony zdrowia. Jednak w powinności leczącego wpisane są także prawa pacjenta, a wśród nich jego prawo do samostanowienia. W konsekwencji lekarz nie może definiować sposobu leczenia wyłącznie według własnej opinii, gdyż w ten sposób ograniczałby autonomię chorego. Pacjent uczestniczy dziś w podejmowaniu decyzji medycznych, które go dotyczą, a jego zgoda jest podstawą legalności działania lekarza. W ten sposób może jednak powstać trudność w jednoczesnej realizacji dwóch zasad: salus aegroti suprema lex est oraz voluntas aegroti suprema lex est. Pacjenci odmawiają leczenia z różnych przyczyn. W przypadku świadków Jehowy odmowa może wynikać z religijnego zakazu stosowania transfuzji krwi. Na kanwie obowiązujących w Polsce rozwiązań prawnych, orzecznictwa oraz stanowisk wyrażanych w doktrynie autor niniejszego artykułu podejmuje kwestię wymogów dotyczących odmowy udzielenia zgody na leczenie. Udowadnia, że nikt nie ma prawa żądać od pacjenta, aby tłumaczył się ze swojej decyzji, choćby nawet z punktu widzenia medycyny była ona irracjonalna. Taka decyzja musi być jednak wolna, co znaczy, że zgoda pacjenta nie może być ani wymuszona, ani zmanipulowana. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest wyrażana w konkretnej sytuacji, czy na przyszłość (oświadczenia pro futuro), musi jednak dotyczyć osoby, która ją podejmuje – pełnoletniej i nieubezwłasnowolnionej. Zupełnie inaczej należy rozstrzygać kwestię zgody w sytuacji, gdy ma ona dotyczyć określonego sposobu leczenia dziecka, a zatem osoby, która nie może samodzielnie podejmować decyzji, ale w imieniu której działają rodzice. Decydowanie o życiu i śmierci dziecka przekracza bowiem granice władzy rodzicielskiej, dlatego każda odmowa w tym zakresie powinna zostać poddana weryfikacji.

Keywords

PL

odmowa zgody na leczenie; Świadkowie Jehowy; transfuzja krwi; autonomia pacjenta; wolność religijna; obowiązek ochrony życia

EN

Jehovah's Witnesses; blood transfusion; patient autonomy; religious freedom; refusal to consent to treatment; obligation to protect life

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2024
• Volume: 27
• Pages: 187-201

Dates

published

2024

Contributors

author

Urszula Nowicka

• Uniwersytet w Siedlcach

• https://orcid.org/0000000346840980

References

• Augustynowicz, Anna, Iwona Wrześniewska-Wal, Tomasz Tatara. 2014. „Przetaczanie krwi małoletnim pacjentom, których rodzice są Świadkami Jehowy – wybrane zagadnienia prawne”. Pediatria Polska 89(5): 380–384. DOI: https://doi.org/10.1016/j.pepo.2014.06.007.
• Bednarski, Włodzimierz. 2017. Czy Świadkowie Jehowy są kompetentni w orzekaniu o transfuzji krwi? Małe vademecum dla środowiska medycznego i krytyka nauki Towarzystwa Strażnica. Gdańsk: Wydawnictwo Ikona.
• Bendza, Włodzimierz. 2015. „Brak świadomości lub swobody w podejmowaniu decyzji i wyrażeniu woli – zagadnienia praktyczne”. Prawo i Medycyna 4: 25–46.
• Boratyńska, Maria. 2007. „Niektóre aspekty świadomej zgody pacjenta na leczenie na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego. Część 1. Sprzeciw pro futuro”. Prawo i Medycyna 2: 23–32.
• Brusiło, Jerzy. 2002. „Autonomia jako dobro pacjenta we współczesnej praktyce medycznej”. Sympozjum 1(9): 65–77.
• Bujny, Jędrzej. 2008. „Prawne aspekty oświadczeń składanych przez Świadków Jehowy na wypadek utraty przytomności”. Anestezjologia i Ratownictwo 2: 195–200.
• Chmielewska, Urszula, Anna Karnas. 2000. „Głos w sprawie uznania wyroku Apelacyjnego Trybunału Administracyjnego (Cour Administrative d‘Appel de Paris) z dnia 9 czerwca 1998 r., jako wyznacznika kierunku przemian polskiego prawa medycznego”. Prawo i Medycyna 5: 155–156.
• Ignaczewski, Jacek. 2003. Zgoda pacjenta na leczenie. Warszawa: Twoje Zdrowie.
• Jakuszewicz, Adam. 2012. „Prawo do odmowy zabiegu medycznego ratującego życie ze względu na sprzeciw sumienia. Refleksje prawno-porównawcze (Polska, Hiszpania)”. Studia z Zakresu Prawa, Administracji i Zarządzania UKW 2: 55–73.
• Janiszewska, Beata. 2007. „Dobro pacjenta czy wola pacjenta – dylemat prawa i medycyny (uwagi o odmowie zgody na leczenie oraz o dopuszczalności oświadczeń pro futuro)”. Prawo i Medycyna 2: 33–50.
• Karczewska, Natalia. 2010. „Wola pacjenta czy decyzja lekarza? Kontrowersje wobec konieczności dokonania transfuzji krwi u Świadków Jehowy”. Prawo i Medycyna 3: 108–124.
• Krzysztofek, Katarzyna. 2015. „Stanowisko Świadków Jehowy wobec wybranych współczesnych procedur medycznych w świetle prawa polskiego”. Studia z Prawa Wyznaniowego 18: 287–310. DOI: https://doi.org/10.31743/spw.5093.
• Marek, Andrzej. 2007. Kodeks karny. Komentarz, wyd. 4. LEX/el.
• Nesterowicz, Mirosław. 2000. „Wyrok Cour Administrative d’Appel de Paris z 9.06.1998 r. (D.1999.J.277)”. Prawo i Medycyna 5: 151–154.
• Nesterowicz, Mirosław. 2022. Prawo medyczne. Komentarze i glosy do orzeczeń sądowych. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Niemczyk, Stanisław, Aneta Łazarska. 2005. „Materialnoprawne elementy aktu zgody pacjenta w ujęciu prawnym i medycznym”. Prawo i Medycyna 2: 48–65.
• Nowacka, Maria. 2014. „Autonomia pacjenta: jak dalece lekarz powinien ją szanować?”. Medyk Białostocki. Miesięcznik Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 1: 19–20.
• Syska, Maciej. 2011. „Zgoda na zabieg medyczny oraz oświadczenia pro futuro w ustawodawstwie i orzecznictwie francuskim i belgijskim. Część II. Postulaty de lege ferenda wobec ustawodawcy polskiego”. Prawo i Medycyna 2: 75–99.
• Szczepaniak, Lucjan. 2010. „Etyczne aspekty rezygnacji z przetoczenia krwi ze względów religijnych”, Mp.pl, https://www.mp.pl/etyka/terapia_chorob/49758,etyczne-aspekty-rezygnacji-z-przetoczenia-krwi-ze-wzgledow-religijnych#1 [dostęp: 6.04.2024].
• Świderska, Małgorzata. 2007. Zgoda pacjenta na zabieg medyczny. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”.
• Tołłoczko, Tadeusz. 1999. „Problem zgody pacjenta jako dylemat aksjologiczny – refleksje klinicysty”. Prawo i Medycyna 1: 90–94.
• Wiwatowski, Tadeusz. 2001. „Stanowisko Świadków Jehowy wobec opieki medycznej”. W: Małgorzata Szeroczyńska, Bogumiła Wołoszczuk-Gębicka, Tadeusz Wiwatowski, Zabiegi chirurgiczne u Świadków Jehowy. Aspekty medyczne i prawne, 4–17. Warszawa: Wydawnictwo Emu.
• Zielińska, Eleonora. 2000. „Powinności lekarza w przypadku braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta w stanie terminalnym”. Prawo i Medycyna 5: 73–93.

Identifiers

DOI

10.31743/spw.17011

Biblioteka Nauki

56239758