„Państwo kościelne” – próba konceptualizacji

• Authors: Marek Jabłonowski , Wojciech Jakubowski

Title variants

EN

“Ecclesiastical State”: An attempt at conceptualization

Abstracts

EN

The aim of this article is to fill the gap in the literature by conducting an overall reflection on the status of ecclesiastical states to understand the role and importance of such states in the universal history of political systems and the usefulness of the “ecclesiastical state” as an analytical category. The retrospective analysis method was used to trace the process of their formation and the acquisition of public law functions. An original typology was proposed, taking into account teleological and political administrative criteria. Ecclesiastical states in both broad and narrow senses were distinguished. A contemporary example is the Vatican City State, which is the smallest “ministate” in the world in terms of area and the most modest in terms of population. It administers the extraterritorial properties of the Holy See, the total area of which exceeds the area of the state itself. It is not governed by ecclesiastical and secular authorities, but they administer it in the name of and within the limits set by the sovereign – the Holy See. Its relations with the Holy See have the character of a functional union of a unique nature. The Vatican City State also retains a Fundamental Law that, in combination with the Lateran Treaty and organic laws, creates a coherent political foundation of the state. Moreover, it is an elective, theocratic-hierocratic absolute monarchy of a patrimonial nature.

PL

Celem niniejszego artykułu jest wypełnienie luki w literaturze przedmiotu poprzez przeprowadzenie całościowej refleksji na temat statusu państw kościelnych, to znaczy odczytania roli i wagi takich państw w powszechnej historii ustrojów i użyteczności figury „państwa kościelnego” jako kategorii analitycznej. Wykorzystano metodę analizy retrospektywnej umożliwiającej prześledzenie procesu ich kształtowania się i uzyskiwania przez nie funkcji publiczno-prawnych. Zaproponowano oryginalną typologię, uwzględniającą kryteria teleologiczne i ustrojowo-administracyjne. Wyróżniono państwa kościelne sensu stricto, sensu largo i sensu largissimo. Jako współczesną egzemplifikację państwa kościelnego wskazano Państwo Miasta Watykańskiego, będące najmniejszym obszarowo i najskromniejszym pod względem liczby ludności „państwem miniaturowym” świata. Administruje ono dobrami eksterytorialnymi Stolicy Apostolskiej, których łączna powierzchnia przewyższa obszar samego państwa. Kościelno-świeckie władze zwierzchnie nie tyle nim rządzą, co administrują w imieniu i w granicach zakreślonych przez suwerena – Stolicę Apostolską. Jego relacje ze Stolicą Apostolską mają charakter unii funkcjonalnej o charakterze unikalnym. Posiada Ustawę zasadniczą, która – w połączeniu z traktatami laterańskimi i ustawami organicznymi – tworzy spójny fundament ustrojowy. Jest ono elekcyjną, teokratyczno-hierokratyczną monarchią absolutną o charakterze patrymonialnym.

Keywords

EN

hierocracy; ecclesiastical state; Holy See; Teutonic Order; Duchy of Siewierz; Duchy of Nysa; Holy Roman Empire; Sovereign Order of Malta; Vatican City State; theocracy

PL

hierokracja; państwo kościelne; Stolica Apostolska; Zakon Krzyżacki; Księstwo Siewierskie; Święte Cesarstwo Rzymskie; Suwerenny Zakon Maltański; Państwo Watykańskie; Księstwo Nysko-Otmuchowskie; teokracja

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2024
• Volume: 27
• Pages: 165-186

Dates

published

2024

Contributors

author

Marek Jabłonowski

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

• https://orcid.org/0000000263337386

author

Wojciech Jakubowski

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000215528858

References

• Arnold, Udo. 2023. Zakon Niemiecki. Podstawy, regiony, osoby. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Biskup, Marian (red.). 2002. Inflanty w średniowieczu. Władztwa zakonu krzyżackiego i biskupów. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
• Biskup, Marian. 2008. „Polityka zewnętrzna zakonu krzyżackiego”. W: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. Marian Biskup, Roman Czaja, 233–331. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Biskup, Marian. 2013. „Władztwa terytorialne w średniowiecznych Inflantach i ich granice”. W: Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII–XVI wieku, red. Roman Czaja, Andrzej Radzimiński, 153–166. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Biskup, Marian, Gerard Labuda. 1986. Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka – społeczeństwo – państwo – ideologia. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• Butterwick [Butterwick-Pawlikowski], Richard. 2009. „Jak nie doszło do schizmy: Rzeczpospolita a Stolica Apostolska w czasie Sejmu Czteroletniego”. Kwartalnik Historyczny 116(3): 73–90.
• Czaja, Roman, Zenon Hubert Nowak. 2013. „Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach – próba charakterystyki”. W: Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII–XVI wieku, red. Roman Czaja, Andrzej Radzimiński, 11–28. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Czapliński, Władysław, Adam Galos, Wacław Korta. 1990. Historia Niemiec (wyd. 3). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• D’Avack, Pietro Agostino. 1936. „Lo Stato della Città del Vaticano come figura giuridica di stato ierocratico”. Annali della Università di Ferrara 1: 5–37.
• Dorna, Maciej. 2004. Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1309. Studium prozopograficzne. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Dziuba, Andrzej Franciszek. 2011. „Relacje dyplomatyczne między Stolicą Apostolską a Zakonem Maltańskim”. Wrocławski Przegląd Teologiczny 19(1): 13–26. https://doi.org/10.34839/wpt.2011.19.1.13-26.
• Gatz, Erwin (red.). 2003. Die Bistümer des Heiligen Römischen Reiches von ihren Anfängen bis zur Säkularisation. Ein historisches Lexikon. Freiburg im Breisgau: Herder Verlag.
• Górski, Karol. 1938. Ustrój państwa i Zakonu Krzyżackiego. Gdynia: Instytut Bałtycki.
• Górski, Karol. 1986. Studia i szkice z dziejów państwa krzyżackiego. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze.
• Grala, Tomasz. 2012. „Organizacja administracji państwa zakonnego w Prusach do końca XIII wieku”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 97: 73–94. https://doi.org/10.31743/abmk.11709.
• Grisar, Hartmann. 1917. „Historyczne podstawy władzy papieskiej”. Przegląd Powszechny 138[136]: 445–468.
• Jakubowski, Wojciech. 2005. O Roma felix. Geneza, specyfika i przeobrażenia instytucji politycznych Państwa Miasta Watykańskiego. Warszawa: Aspra JR.
• Jasiński, Tomasz. 1994. „Złota Bulla Fryderyka II dla zakonu krzyżackiego z roku rzekomo 1226”. Roczniki Historyczne 60: 107–154.
• Jóźwiak, Sławomir. 2008. „Centralne organy władzy”. W: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. Marian Biskup, Roman Czaja, 123–131. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kowalski, Mariusz. 2013. Księstwa Rzeczpospolitej. Państwo magnackie jako region polityczny. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego Polska Akademia Nauk.
• Krukowski, Józef. 2000. Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Kuczer, Jarosław. 2021. „Przedstawicielstwa reprezentanckie Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego a udział w nich „stanu hrabiowskiego” (Grafenstand) w okresie XVI–XVIII wieku”. Dyskurs Prawniczy i Administracyjny 3: 57–71.
• Kuczer, Jarosław. 2022. „Baronowie w przedstawicielstwach reprezentanckich i administracji Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego na poziomie centralnym i lokalnym pozostającym pod bezpośrednim panowaniem dynastii Habsburgów w czasach nowożytnych (XVI–XVIII w.)”. UR Journal of Humanities and Social Sciences 25(4): 5–25. https://doi.org/10.15584/johass.2022.4.1.
• Labuda, Gerard. 2007. Studia krytyczne o początkach Zakonu Krzyżackiego w Prusach i na Pomorzu. Pisma wybrane. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Lange, Tadeusz Wojciech. 1994. „Joannici na Pomorzu Gdańskim. Stan badań – interpretacje – próba syntezy”. Zapiski Historyczne 59(4): 7[405]–19[417].
• Leśnodorski, Bogusław. 1949. Dominium warmińskie (1243–1569). Poznań: Wydawnictwo Instytutu Zachodniego.
• Łaski, Piotr. 1995. „Status prawnomiędzynarodowy Zakonu Maltańskiego”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G 42(4): 39–55.
• Maciejewski, Tadeusz. 2014. „Geneza, ustrój polityczno-konstytucyjny i upadek wolnych miast Rzeszy”. Gdańskie Studia Prawnicze 31: 1063–1078.
• Mandziuk, Józef. 2012. „Biskupie księstwo nysko-otmuchowskie”. Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne 19(2): 25–64.
• Nowakowski, Andrzej. 1989. „Włączenie księstwa siewierskiego do Polski w r. 1790”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G 36(18): 213–230.
• Nowakowski, Andrzej. 1993. Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego. Warszawa: Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Orzechowski, Kazimierz. 1986. „Dzieje i ustrój księstwa biskupiego na Śląsku”. Szkice Nyskie. Studia i materiały 3: 7–43.
• Peraldi, Mario Felice. 1832. Considerazioni politiche sul governo dello Stato Pontificio. Pesaro: Tipografia di Annesio Nobili.
• Polaczkówna, Helena. 1913. Szlachta na Siewierzu Biskupim w latach 1442–1790. Lwów: I Związkowa Drukarnia we Lwowie.
• Radzimiński, Andrzej. 2005. „Organizacja Kościoła i duchowieństwo”. W: Zakon krzyżacki i jego państwo w Prusach. Wybór tekstów źródłowych, red. Andrzej Radzimiński, 59–74. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Radzimiński, Andrzej. 2008. „Geneza oraz ukształtowanie się organizacji kościelnej (1206–1409)”. W: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. Marian Biskup, Roman Czaja, 143–176. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Radzimiński, Andrzej. 2012. Kościół i duchowieństwo w średniowieczu. Polska i państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Röhrich, Victor. 1925. Geschichte des Fürstbistums Ermland. Braunsberg: Verlag der Ermländischen Zeitungs- und Verlagdruckerei.
• Savino, Paolo. 1952. Diplomazia ecclesiastica. Roma: Pontificia Accademia Ecclesiastica.
• Scholz, Bernhard W. 2011. Das geistliche Fürstentum Neisse: eine ländliche Elite unter der Herrschaft des Bischofs (1300–1650). Köln–Weimar–Wien: Böhlau Verlag.
• Szorc, Alojzy. 1990. Dominium warmińskie 1243–1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze.
• Tandecki, Janusz. 2005. „Struktura wewnętrzna”. W: Zakon krzyżacki i jego państwo w Prusach. Wybór tekstów źródłowych, red. Andrzej Radzimiński, 43–58. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Tomer, Alberto. 2018. „Il Sovrano Militare Ordine di Malta dalla crisi del 2016–2017 alla riforma costituzionale”. Stato, Chiese e Pluralismo Confessionale, https://riviste.unimi.it/index.php/statoechiese/article/view/9968 [dostęp: 28.08.2024]. https://doi.org/10.13130/1971-8543/9968.
• Wyczański, Andrzej. 1965. Polska – rzeczą pospolitą szlachecką, 1454–1764. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Zygner, Leszek. 2005. „Geneza i powstanie zakonu krzyżackiego”. W: Zakon krzyżacki i jego państwo w Prusach. Wybór tekstów źródłowych, red. Andrzej Radzimiński, 7–20. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Żelazny, Krystian Zbigniew. 2016. Księstwo Siewierskie. Prawo i ustrój a zakres suwerenności względem Korony Królestwa Polskiego. Katowice: Wydawnictwo Śląsk.

Identifiers

DOI

10.31743/spw.17543

Biblioteka Nauki

56239753