Słowa pogranicza (na materiale gwarowym wschodniej Lubelszczyzny)

• Authors: Halina Pelcowa

Title variants

UK

Слова пограниччя (На діалектному матеріалі Східної Люблінщини)

Abstracts

UK

Предметом дослідження є лексика, яка в географічному, ментальному та історичному вимірі пов’язана з територією східної Люблінщини; вона розглядається у відношенні до десигната і цивілізаційно-культурних змін, що випливають із глобалізаційних процесів. Сюди належать: 1) генетично східнослов’янські лексеми, тобто слова (або їхні значення) українського, білоруського походження; 2) георгафічні периферійні діалектизми, спільні для говорів східного пограниччя по обидва боки Західного Бугу, причому ця спільність пов’язана виключно із територіальним сусідством; 3) лексеми, що функціонують у мовній свідомості мешканців села як властиві окресленій нації.

EN

The study deals with the geographically, mentally and historically motivated vocabulary of the eastern part of the Lublin region as seen through the prism of the name-designatum relationship and the globalization-related civilization and cultural changes. The vocabulary includes: (1) names of East Slavic provenance, including words and their meanings of the Ukrainian and Belorussian origin; (2) geographically-restricted dialectal borderlands forms common for the formations of the Eastern Borderlands linguistic community alongside the Bug river; (3) words functioning in the villagers’ linguistic awareness of a given national community.

PL

Przedmiotem rozważań jest słownictwo usytuowane geograficznie, mentalnie i historycznie na obszarze Lubelszczyzny wschodniej, rozpatrywane w relacji nazwy do desygnatu i zmian cywilizacyjno-kulturowych wynikających z procesów globalizacyjnych. Są to: 1) nazwy genetycznie wschodniosłowiańskie, a więc wyrazy (lub ich znaczenia) pochodzenia ukraińskiego, białoruskiego; 2) „geograficzne dialektyzmy kresowe” wspólne dla gwar pogranicza wschodniego po obu stronach Bugu, przy czym wspólnota ta wynika wyłącznie z sąsiedztwa terytorialnego; 3) wyrazy funkcjonujące w świadomości językowej mieszkańców wsi jako przynależne do określonej nacji.

Keywords

UK

лексема; пограниччя; говірки; Люблінщина

EN

word; Borderlands; dialects; the Lublin region

PL

słowo; pogranicze; gwary; Lubelszczyzna

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
• Year: 2020
• Volume: 6
• Issue: Numer Specjalny
• Pages: 121-135

Dates

published

2020

Contributors

author

Halina Pelcowa

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

• https://orcid.org/0000000213804943

References

• Arkušin Grigorìj. 2000. Slovnik zahidniopolisʹkih govirok t. 1–2. Lucʹk: Volinsʹkij deržavnij unìversitet im. Lesì Ukraïnki. [Аркушин Григорій. 2000. Cлoвник захiднополiських говiрок т. 1–2. Луцьк: Вoлинський державний університет im. Лесі Українки].
• Atlas ukraïnsʹkoï movi t. 1–2. 1984–1988. Kiïv [Amлac yкраїнcької мови т. 1–2. 1984–1988. Kиїв].
• Bartmiński Jerzy. 2007. Czym zajmuje się etnolingwistyka?. J. Bartmiński. Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 32–39.
• Bączkowska Grażyna. 1988. Korowaj, „Etnolingwistyka” 1: 79–99.
• Czyżewski Feliks. 1986. Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Czyżewski Feliks. 1988. O problemach interferencji językowej w ukraińskich gwarach wschodniej Lubelszczyzny. „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. Seria VII. Językoznawstwo: 87–93.
• Czyżewski Feliks. 2018. Kilka uwag leksykograficznych (na marginesie Słownika gwar zachodniopoleskich Hryhorija Arkuszyna). „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”. vol. 25 (45), nr 1: 33–44.
• Dejna Karol. 1984. W sprawie tzw. dialektów kresowych, „Język Polski” 64: 51–57.
• Doroszewski Witold. 1958. Red. Słownik jezyka polskiego t. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Gala Sławomir. Gala-Milczarek Beata. 2006. Jeszcze w sprawie metodyki badań pogranicza językowego. W: Spotkania polsko-ukraińskie. Język – Kultura – Literatura. Red. Pelcowa H. Chełm: Wydawnictwo PWSZ: 141–149.
• Karaś Halina. 2017. Język polski pogranicza litewsko-łotewsko-białoruskiego w świetle frekwencji cech językowych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kostecka-Sadowa Anna. 2015. Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich. Kraków: Prace Instytutu Języka Polskiego PAN.
• Kość Józef. 1999. Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kuraszkiewicz Władysław. 1932. Przegląd gwar województwa lubelskiego. W: Monografia statystyczno-gospodarcza województwa lubelskiego t. 1. Lublin: 273–324.
• Kurzowa Zofia. 1983. Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kurzowa Zofia. 1985. O polskich dialektach kresowych. „Język Polski” 65: 98–108.
• Leksìčny atlas belaruskìh harodnyh gavorak t. 1–2. 1993–1994. Minsk: Akadèmìâ Navuk Belarusì. [Лексічны аmлас беларускіх хародных гаворак т. 1–2. 1993–1994. Мiнск: Акадэмія Навук Беларусі].
• Łesiów Michał. 1978. Polsko-ukraińskie oboczności leksykalne w gwarach pogranicza. „Z Polskich Studiów Slawistycznych” seria V. Językoznawstwo: 279–286.
• Mazur Jan. 1976–1978. Gwary okolic Biłgoraja. Cz. 1. Fonologia. Cz. 2. Fleksja, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Obŝeslavânskij lingvističeskij atlas. Vypusk I. Životnyj mir. Moskva: „NAUKA”. [Общеславянский лингвистический атлас. Выпуск I. Животный мир. Москва: „НАУКА”].
• Pelcowa Halina. 1993. Głos w dyskusji nad gwarami przejściowymi i mieszanymi wschodniej Polski. W: Studia nad polszczyzną kresową t. 7. Red. Rieger J. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich: 159–169.
• Pelcowa Halina. 1994. Mazowizmy leksykalne w gwarach Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pelcowa Halina. 1997. Słownictwo wschodniosłowiańskie w gwarach Polski środkowo--wschodniej w świetle związków językowych polsko-ukraińskich. W: Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce. „Rozprawy Slawistyczne” 12. Red. Czyżewski F., Łesiów M. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 189–211.
• Pelcowa Halina. 2001. Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pelcowa Halina. 2001. Kulturowa wartość słownictwa w gwarach pogranicza (na przykładzie gwar wschodniolubelskich). W: Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko--białoruskim. Red. Czyżewski F. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 43–59.
• Pelcowa Halina. 2001. Polsko-białorusko-ukraińskie paralele leksykalne w świetle kulturowego dziedzictwa prasłowiańskiego. W: Język i kultura białoruska w kontakcie z sąsiadami. Red. Smułkowa E., Engelking A. Warszawa: Wydział Polonistyki UW: 141–151.
• Pelcowa Halina. 2012. Słownictwo kresowe jako element tożsamości pogranicza (na materiale gwar Lubelszczyzny). W: Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach. Język polski dawnych Kresów Wschodnich t. 5. Red. Dzięgiel E., Czarnecka K., Kowalska D. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper: 257–264.
• Pelcowa Halina. 2015. Dziedzictwo leksykalne pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego w interpretacji mieszkańców wsi. W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997). Red. Czyżewski F., Olejnik M., Pihan-Kijasowa A. Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia: 91–98.
• Pelcowa Halina. 2015. Nazwa i desygnat w zmieniającej się rzeczywistości wiejskiej. W: Odkrywanie słowa – historia i współczesność. Red. Sokólska U. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku: 551–568.
• Pelcowa Halina. 2015. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 3. Świat zwierząt. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pelcowa Halina. 2016. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 4. Sad i ogród warzywny. Budownictwo i przestrzeń podwórza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pelcowa Halina. 2017. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 5. Świat roślin. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pelcowa Halina. 2019. Słownik gwar Lubelszczyzny t. 6. Pokarmy. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pihan-Kijasowa Alicja. 2015. Polszczyzna Kresów Wschodnich – efekt pogranicza językowego. W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997). Red. Czyżewski F., Olejnik M., Pihan-Kijasowa A. Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia: 97–104.
• Reichan Jerzy. 1998. Wyraz kutia w gwarach polskich, „Roczniki Humanistyczne KUL” 36. z. 7: 45–56.
• Rembiszewska Dorota, Siatkowski Janusz. 2018. Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie. Studia wyrazowe. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
• Rieger Janusz. 1997. Interferencje ukraińskie w gwarach polskich na Podolu. W: Interferencje w językach i dialektach słowiańskich. Red. Umińska-Tytoń E. Łódź: Wydawnictwo ŁTN: 134–140.
• Rieger Janusz. 2008. Red. Słownictwo kresowe. Studia i materiały. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Walczak Bogdan. 2015. Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie od średniowiecza do dziś, W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997). Red. Czyżewski F., Olejnik M.,Pihan-Kijasowa A. Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia: 149–156.
• Warchoł Stefan. 1992. Specyfika gwar mieszanych i przejściowych na terenach etnicznie zróżnicowanych. Rozprawy Slawistyczne 5. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Identifiers

DOI

10.31743/teka.13348

Biblioteka Nauki

2015579