O pograniczu słowotwórczo-leksykalnym werbalnych struktur wieloznacznych w gwarach polskich

• Authors: Izabela Ejsmunt-Wieczorek

Title variants

UK

Про словотвірно-лексичне пограниччя вербальних полісемантичних структур у польських говірках

Abstracts

UK

Це чергова стаття, присвячена питанню вербальної полісемії в польських говірках, яке досі не досліджувалось. Зважаючи на питання словотвірно-лексичного пограниччя, у статті зроблено спробу визначення категоріальних функцій формантів, які уворюють формально тотожні дієслівні конструкції, що внаслідок зміщення значень імплікують дублети і полісемантичні ряди. Питання проілюстровано прикладами, записаними під час польових досліджень малопольсько-мазовецького пограниччя, а такох доступними публікованими джерелами, що містять діалектну документацію.

EN

This is another article in the series devoted to the unexplored phenomenon of verbal polysemy in Polish dialects. Starting from the word-lexical borderline issue, the article deals with the problem of categorical functions of formants forming formally identical verbal constructions, which include, as a result of semantic shifts, imply doublets and poly-semantic strings. The subject is illustrated by examples from the field exploration of the Lesser Poland-Masovian borderland and from available published sources containing dialectal documentation.

PL

Jest to kolejny z cyklu artykuł, poświęcony zjawisku polisemii werbalnej w gwarach polskich. Wychodząc od zagadnienia pogranicza słowotwórczo-leksykalnego, w artykule podjęto problem funkcji kategorialnych formantów tworzących konstrukcje czasownikowe tożsame formalnie, które m.in. w wyniku przesunięć znaczeniowych, implikują dublety oraz ciągi polisemantyczne. Problem zilustrowano na przykładach pochodzących z eksploracji terenowej pogranicza małopolsko-mazowieckiego oraz z dostępnych źródeł publikowanych, zawierających dokumentację dialektalną.

Keywords

UK

говірка; словотвір; семантика; пограниччя; дієслово; полісемія; словотвірна категорія

EN

dialect; wordbuilding; semantics; borderland; verb; polisemy; word-building category

PL

gwara; słowotwórstwo; semantyka; pogranicze; czasownik; polisemia; kategoria słowotwórcza

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
• Year: 2020
• Volume: 6
• Issue: Numer Specjalny
• Pages: 137-150

Dates

published

2020

Contributors

author

Izabela Ejsmunt-Wieczorek

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000218020005

References

• Bąk Piotr. 1968. Gwara okolic Kramska w powiecie konińskim. (Zarys fonetyki i słowotwórstwa). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Blank Andreas. 2003. Polysemy in the lexicon and in discourse. W: Polysemy. Flexible patterns of Meaning in Mind and Language. Red. Nerlich B., Todd Z., Herman V., Clarke D.D., de Gruyter M., Berlin–New York: 267–293.
• Buttler Danuta. 1968. Problematyka badań nad homonimią. „Przegląd Humanistyczny” t. 3: 57–80.
• Buttler Danuta. 1991. Procesy eliminacji wieloznaczności w drugiej połowie XIX wieku. „Prace Filologiczne” t. 36: 229–235.
• Czelakowska Anna. 2014. Polisemia regularna – między semantyką a kontekstem. „LingVaria” 9 nr 1 (17): 45–58.
• Dejna Karol. 1974–1985. Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 20: 189–277, t. 21: 135–290, t. 22: 135–268, t. 23: 147– 290, t. 24: 149–274, t. 25: 123–276, t. 26: 117–257, t. 27: 129–281, t. 28: 119–261, t. 29: 83–233, t. 30: 91–213, t. 31:143–265.
• Doroszewski Witold. 1949. Język Teodora Tomasza Jeża (Zygmunta Miłkowskiego). Studium z dziejów języka polskiego XIX wieku. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
• Ejsmunt-Wieczorek Izabela. 2012. O nieostrości granic słowotwórczych kategorii werbalnych w gwarach. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 58: 73–84.
• Ejsmunt-Wieczorek Izabela. 2017. Polisemia werbalna w gwarach. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 64: 43–57.
• Fadecka Anna. 2010. Słowotwórstwo czasownika w gwarze. Łódź: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
• Gala Beata. 2012. Znaczenie leksykalne jako współwyznacznik kategorialnej funkcji derywatu. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 58: 103–109.
• Gala Sławomir. 2001. Z metodyki badań pogranicza językowego (na materiale polskim). W: Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim. Red. Czyżewski F. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej: 29–39.
• Gala Sławomir. Gala Beata. 2006. Słowotwórcze a leksykalne znaczenie wyrazu. W: Ze studiów nad gramatyką i leksyką języka polskiego i ukraińskiego. Red. Czyżewski F., Gala S. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 3–19.
• Gala Sławomir. 2010. Glosa do zagadnienia homonimii/polisemii w słowotwórstwie gwarowym. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 55: 81–88.
• Górnowicz Hubert. 1967, 1973–1974. Dialekt malborski t. 1–2. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
• Grodziński Edward. 1969. O pojęciu wieloznaczności „łańcuchowej”. „Poradnik Językowy” t. 5: 258–265.
• Grodziński Edward. 1972. Wieloznaczność a homonimia. „Poradnik Językowy” t. 10: 585–592.
• Grzegorczykowa Renata. 1966. O tak zwanych homonimach słowotwórczych. „Poradnik Językowy” t. 6: 244–249.
• Honowska Maria. 1979. Ewolucja metod polskiego słowotwórstwa synchronicznego (w dziesięcioleciu 1967–1977). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Janowska Aleksandra, Pastuchowa Magdalena. 2005. Słowotwórstwo czasowników staropolskich. Stan i tendencje rozwojowe. Katowice: Wydawnictwo Universitas.
• Janowska Aleksandra. 2007a. O roli analogii w słowotwórstwie (na przykładzie czasowników staropolskich). „LingVaria” 2 (4): 115–120.
• Janowska Aleksandra. 2007b. Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Janowska Aleksandra. 2012. Polisemia jako czynnik przemian w polskich czasownikach prefiksalnych. W: Słowotwórstwo słowiańskie: system i tekst. Red. Sierociuk J. Poznań: Prace Komisji Słowotwórczej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów t. 13: 203–210.
• Jaros Irena. 2009. Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Jochym-Kuliszkowa Lucyna. 1986. Uwagi o homonimii i polisemii leksykalnej w formacjach słowotwórczych. W: Problemy semantyki leksykalnej. Red. Blicharski M. Katowice: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego: 7–16.
• Kąś Józef. 2011. Słownik gwary orawskiej t. 1–2. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Kleszczowa Krystyna. 2000. Trwałość i zmienność w systemie słowotwórczym. W: Studia historycznojęzykowe III. Red. Rymut K., Rzepka W.R. Kraków: 115–122.
• Kleszczowa Krystyna. 2007. Na straży niezmienności modeli słowotwórczych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” t. 63: 115–124.
• Kucała Marian. 1957. Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Kucała Marian. 1994. Wieloznaczność wyrazów w staropolszczyźnie a we współczesnym języku. W: Studia historycznojęzykowe I. Red. Kucała M., Krążyńska Z. Kraków: 51–58.
• Kurdyła Tomasz. 2012. Kilka uwag o kategoryzacji słowotwórczej w języku współczesnej wsi na tle polszczyzny ogólnej. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” t. 64: 189–199.
• Majewska Małgorzata. 2001. O tak zwanych prawdziwych homonimach słowotwórczych. „Prace Filologiczne” t. 46: 417–424.
• Majewska Małgorzata. 2006. Rzeczownikowe homonimy heterogeniczne: analiza synchroniczna i diachroniczna. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
• Marciniak-Firadza Renata. 2014. Zagadnienie polisemii rzeczownikowych derywatów gwarowych o charakterze czynnościowym. W: Bogactwo współczesnej polszczyzny. Red. Żmigrodzki P., Przęczek-Kisielak S. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego: 427–437.
• Nagórko Alicja. 2003. Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Osowski Błażej. 2019. Wariantywność leksykalno-semantyczna języka wielkopolskich inwentarzy z drugiej połowy XVIII wieku. Studia z dialektologii historycznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
• Pelcowa Halina. 2003. Synonimia i wieloznaczność w słowniku gwarowym. W: Gwary dziś 2. Regionalne słowniki i atlasy gwarowe. Red. Sierociuk J. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk: 203–261.
• Puzynina Jadwiga. 1962. Uwagi o układzie kategorialnym słowotwórstwa. „Poradnik Językowy” z. 1: 34–40.
• Raszewska-Klimas Agnieszka. 2018. Wieloznaczność nazwisk Polaków. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Naukowe.
• Sierociuk Jerzy. 2007. Problemy ustalania repertuaru kategorii słowotwórczych w dialektach polskich. W: Sprachliche Kategorien und die slawische Wortbildung. Red. von Burkhardt H., Nagórko A., Verlag G.O. Hildesheim–Zürich–New York: 447–459.
• Skarżyński Mirosław. 1999. Powstanie i rozwój polskiego słowotwórstwa opisowego. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
• Sychta Bernard. 1980, 1985. Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej t. 1–3. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum.
• Szymczak Mieczysław. 1962–1973. Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim t. 1–8. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wyd. PAN.
• Śmiech Witold. 1986. Derywacja prefiksalna czasowników polskich. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Tokarski Jan. 1981. Derywacja semantyczna jako jedno ze źródeł polisemii wyrazowej. W: Pojęcie derywacji w lingwistyce. Red. Bartmiński J. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 91–105.
• Walczak Bogdan. 2001. Bug nie musi dzielić. W: Język i kultura na pograniczu polsko--ukraińsko-białoruskim. Red. Czyżewski F. Lublin: Instytut Europy Środkowo--Wschodniej: 13–19.
• Witkowska-Gutkowska Maria. 1999. Staropolskie prefiksalne dublety czasownikowe i ich współczesne odpowiedniki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Wojan Katarzyna. 2010. Wstęp do badań wieloznaczności leksemów w ujęciu kontrastywnym. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Wróbel Henryk. 1998. Czasownik. W: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Red. Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN: 536–583.
• Wróblewski Janusz. 1980. Polisemia (wieloznaczność) i homonimia – problemy, postulaty. W: Język, teoria – dydaktyka. Materiały IV konferencji Młodych Językoznawców–Dydaktyków. Opole, 20–21 maja 1979. Red. Tokarski J. Kielce: 136–151.
• Wyderka Bogusław. 2000–2016. Słownik gwar śląskich t. 1–16.Opole: Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu.

Identifiers

DOI

10.31743/teka.13349

Biblioteka Nauki

2015576