„Leporis vero si novellae…”, czyli o powiązaniu medycyny i sztuki kulinarnej w "De observatione ciborum" Antimusa

• Authors: Zofia Rzeźnicka

Abstracts

EN

The present study scrutinizes the initial part of the recipe considering culinary preparation of hare meat (reading: „Leporis vero si novellae…”), from a Byzantine medical treatise De observatione ciborum by Anthimus (5th/6th c. AD). The first part of the article proves that the work was written in accordance with the ancient materia medica. The author emphasises the specific character of the said work, as it discusses foodstuffs typical for non-Mediterranean peoples. Moreover, she highlights that since treatise was dedicated to Theuderic, the ruler of the Franks it contains mainly information on food served at the royal court. As an example showing Theuderic's high social status a recipe for hare meat is given. In the main part of the study the author analyses the initial passage of the said formula. On the basis of Anthimus' treatise as well as medical (works by Galen [2nd/3rd c. AD], Oribasius [4th c. AD], Aetius of Amida [6th c. AD]) and culinary (a poem by Archestratos of Gela [4th c. BC], De re coquinaria [4th c. AD]) sources she proposes a reconstruction of culinary technology which might have been recommended by Anthimus in preparing the examined dish. The comparative analysis of the above source material confirms Anthimus’ competences in the field of dietetics as well as a close connection between ancient/Byzantine medicine and culinary art. Furthermore, it proves that medical treatises are useful in the research on the history of everyday life.

PL

Artykuł poświęcony jest analizie początkowego fragmentu receptury na potrawę z zająca („Leporis vero si novellae…”) zachowanej w bizantyńskim traktacie medycznym De observatione ciborum autorstwa Antimusa (V/VI w. n.e.). We wstępie autorka dowodzi, że dzieło to zostało napisane zgodnie z antyczną tradycją medyczną. Wskazuje też na jego specyfikę zaznaczając, że dotyczy ono pożywienia typowego ludów spoza obszaru basenu Morza Śródziemnego. Nadto zaznacza, że skoro traktat został dedykowany władcy Franków, Teuderykowi, zawiera on przede wszystkim dane na temat diety wyższych warstw społecznych. Jako przykład odzwierciedlający wysoki status społeczny Teuderyka autorka przytacza przepis na danie z zająca. Zasadnicza część studium obejmuje analizę początkowej części wspomnianej receptury. Autorka proponuje rekonstrukcję technologii kulinarnej, która mogła być stosowana podczas przygotowywania mięsa młodego zająca w oparciu o dane zawarte w dziele Antimusa oraz literaturze źródłowej z zakresu ars medica (pisma Galena [II/III w. n.e.], Orybazjusza [IV w. n.e.] i Aecjusza z Amidy [VI w. n.e.]) oraz ars coquinaria (praca Archestratosa z Geli [IV w. p.n.e.], traktat De re coquinaria [IV w. n.e.]). Analiza porównawcza materiału źródłowego wskazuje na kompetencje Antimusa w zakresie dietetyki, a także uwypukla zależność antycznej/bizantyńskiej medycyny i sztuki kulinarnej. Dodatkowo tekst ukazuje wartość traktatów medycznych w badaniach nad historią życia codziennego.

Keywords

PL

historia literatury medycznej; historia dietetyki; historia pożywienia; Anthimus; Antimus; De observatione ciborum; Bizancjum; medycyna; pożywienie

EN

history of medical literature; history of dietetics; food history; Anthimus; De observatione ciborum; Byzantium; medicine; food

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Vox Patrum
• Year: 2022
• Volume: 81
• Pages: 91-110

Dates

published

2022

Contributors

author

Zofia Rzeźnicka

• University of Łódź, Poland

• https://orcid.org/0000000185664946

References

• Aetii Amideni Libri medicinales I–VIII, ed. A. Olivieri, Lipsiae – Berolini 1935-1950.
• Anthimi De observatione ciborum ad Theodoricum Regem Francorum epistula, ed. E. Liechtenhan, Berolini 1963.
• Anthimus, De observatione ciborum, w: Anthimus, On the Observance of Foods. De observatione ciborum, ed. i tł. M. Grant, Blackawton – Totnes 2007.
• Apicius. A Critical Edition with an Introduction and an English Translation of the Latin Recipe text Apicius, ed. Ch. Grocock – S. Grainger, Blackawton – Totnes 2006.
• Athenaei Naucratitae Dipnosophistarum libri XV, t. 1-3, ed. G. Kaibel, Lipsiae – Berolini 1887-1890.
• Archestratus, Fragmenta, w: Archestratos of Gela: Greek Culture and Cuisine in the Fourth Century BCE, tł. S.D. Olson – A. Sens, Oxford – New York 2000.
• Cassiodorus Senator, Variae, tł. A. Kołtunowska – R. Sawa, ŹMT 79, Kraków 2017.
• Decimius Magnus Ausonius, Mosella. Kritische Ausgabe, ed. J. Gruber, Berlin – Boston 2013.
• Galenus, De alimentorum facultatibus libri III, w: Claudii Galeni Opera omnia, t. 6, ed. C.G. Kühn, Lipsiae 1823, s. 453-748.
• Galenus, De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus libri XI, w: Claudii Galeni Opera omnia, t. 11, ed. C.G. Kühn, Lipsiae 1826, s. 379-892.
• Galenus, In Hippocratis de natura hominis commentaria tria, w: Claudii Galeni Opera omnia, t. 15, ed. C.G. Kühn, Lipsiae 1828, s. 1-173.
• Gregorii episcopi Turonensis Historiarum libri X, ed. B. Krusch – L. Levison, MGH SRM 1/1, Hanover 1951.
• Malchus, Historia Byzantina, w: The Fragmentary Classicising Historians of the Later Roman Empire: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus: Text, Translation, and Historiographical Notes, t. 2, ed. R.C. Blockley, Liverpool 1983, s. 403-462.
• Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, t. 1-4, ed. I. Raeder, Lipsiae – Berolini 1928-1933.
• Oribasius, Libri ad Eunapium, w: Oribasii Synopsis ad Eustathium filium et Libri ad Eunapium, t. 6/3, ed. I. Raeder, Lipsiae 1964, s. 122-498.
• Sidonius, Epistulae, w: Sidonius, Poems and Letters in Two Volumes, t. 1, tł. W.B. Anderson, Cambridge – London 1956, s. 330-483.
• Terentius, Phormio, w: P. Terenti Afri Comoediae, ed. K. Dziatzko, Lipsiae 1884, s. 149‑194.
• Andrews A.C., Greek and Latin Terms for Salmon and Trout, „Transactions and Proceedings of the American Philological Association” 86 (1955) s. 308-318.
• Baader G., Early Medieval Latin Adaptations of Byzantine Medicine in Western Europe, „Dumbarton Oaks Papers” 38 (1984) s. 251-259.
• Boudon-Millot V., Introduction générale, w: Galien. Tome I: Introduction générale, Sur l’ordre de ses propres livres, Sur ses propres livres, Que l’excellent médecin est aussi philosophe, tł. V. Boudon-Millot, Paris 2007, s. VII-XC.
• Bouras-Vallianatos P., Galen in Byzantine Medical Literature, w: Brill’s Companion to the Reception of Galen, red. P. Bouras-Vallianatos – B. Zipser, Leiden – Boston 2019, s. 86-110.
• Caseau B., Nourritures terrestres, nourritures célestes: La culture alimentaire à Byzance, Paris 2015.
• Curtis R.I., Garum and Salsamenta: Production and Commerce in Materia Medica, Leiden – New York – København – Köln 1991.
• Dalby A., Food in the Ancient World from A to Z, London – New York 2003.
• Dalby A., Tastes of Byzantium. The Cuisine of a Legendary Empire, London – New York 2010.
• Dalby A. – Dalby R., Gifts of the Gods: A History of Food in Greece, London 2017.
• Decker M., Hunting and Hawking, Barbarian, w: The Oxford Dictionary of Late Antiquity, red. O. Nicholson, Oxford 2018, s. 750.
• Deroux C., Des traces inconnues de la „Diététique” d’Anthime dans un manuscrit du Vatican „(Reg. Lat. 1004)”, „Latomus” 33/3 (1974) s. 680-687.
• Deroux C., Anthime, un médecin gourmet du début des temps mérovingiens, „Revue Belge de Philologie et d’Histoire” 80/4 (2002) s. 1107-1124.
• Deroux C., The Franks and Bacon According to Doctor Anthimus (De obs. cib. 14), w: Studies in Latin Literature and Roman History, red. C. Deroux, Bruxelles 2008, s. 518-528.
• Effros B., Creating Community with Food and Drink in Merovingian Gaul, New York – Houndmills 2002.
• Głombiowska Z., Ślady lektury komedii rzymskich w Foriceniach Jana Kochanowskiego, „Classica Wratislaviensia” 28 (2008) s. 101-111.
• Grant M., Introduction, w: Anthimus, On the Observance of Foods. De observatione ciborum, red. i tł. M. Grant, Blackawton – Totnes 2007, s. 9-44.
• Grocock Ch. – Grainger S., Introduction, w: Apicius. A Critical Edition with an Introduction and an English Translation of the Latin Recipe text Apicius, red. Ch. Grocock – S. Grainger, Blackawton – Totnes 2006, s. 13-123.
• Harries J., Sidonius, w: Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World, red. G.W. Bowersock – P. Brown – O. Grabar, Cambridge – London 1999, s. 694-695.
• Hen Y., Food and Drink in Merovingian Gaul, w: Tätigkeitsfelder und Erfahrungshorizonte des ländlichen Menschen in der frühmittelalterlichen Grundherrschaft (bis ca. 1000): Festschrift für Dieter Hägermann zum 65. Geburtstag, red. B. Kasten, München 2006, s. 99-110.
• Jagusiak K. – Kokoszko M., Pisma Orybazjusza jako źródło informacji o pożywieniu ludzi w późnym Cesarstwie Rzymskim, „Vox Patrum” 59 (2013) s. 339-357.
• Kitchell K.F. Jr., Animals in the Ancient World from A to Z, London – New York 2014.
• Koder J., Die Byzantiner Kultur und Alltag im Mittelalter, Wien – Köln – Weimar 2016.
• Kokoszko M., Smaki Konstantynopola, w: Konstantynopol – Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyńskim, red. M.J. Leszka – T. Wolińska, Warszawa 2011, s. 471-575.
• Kokoszko M. – Dybała J. – Jagusiak K. – Rzeźnicka Z., Chleb nieodpowiedni dla chrześcijan: moralne zalecenia Klemensa Aleksandryjskiego w konfrontacji z naukowymi ustaleniami Galena, „Vox Patrum” 64 (2015) s. 249-291.
• Kokoszko M. – Erlich Ł., Rola mięsa w diecie późnego antyku i wczesnego Bizancjum na podstawie wybranych źródeł literackich. Część II. Dziczyzna, podroby i wyroby wędliniarskie, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 12/2 (2011) s. 155-177.
• Kokoszko M. – Jagusiak K., Woda, wino i tak dalej, czyli o napojach i trunkach w Konstantynopolu, „Przegląd Nauk Historycznych” 9/1 (2010) s. 25-54.
• Kokoszko M. – Rzeźnicka Z., Dietetyka w De re coquinaria, „Przegląd Nauk Historycznych” 10/2 (2011) s. 5-25.
• Letts M., Rufus of Ephesus and the Patient’s Perspective in Medicine, „British Journal for the History of Philosophy” 22/5 (2014) s. 996-1020.
• Mackinnon M., Hunting, w: The Oxford Handbook of Animals in Classical Thought and Life, red. G.L. Campbell, Oxford 2014, s. 203-215.
• McGowan A., Ascetic Eucharists: Food and Drink in Early Christian Ritual Meals, Oxford 1999.
• Nelson M., The Barbarian’s Beverage: A History of Beer in Ancient Europe, London – New York 2005.
• Périn P., Landscape and Material Culture of Gaul in the Times of Gregory of Tours According to Archaeology, w: A Companion to Gregory of Tours, red. A.C. Murray, Leiden – Boston 2015, s. 256-277.
• Plouvier L., L’alimentation carnée au Haut Moyen Âge d’après le De observatione ciborum d’Anthime et les Excerpta de Vinidarius, „Revue Belge de Philologie et d’Histoire” 80/4 (2002) s. 1357-1369.
• Rzeźnicka Z., Rola mięsa w okresie pomiędzy II a VII w. w świetle źródeł medycznych, w: Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II-VII w.), cz. 2: Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014, s. 213-447.
• Rzeźnicka Z. – Kokoszko M., Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II-VII w.), cz. 3: Ab ovo ad γάλα. Jajka, mleko i produkty mleczne w medycynie i w sztuce kulinarnej (I-VII w.), Łódź 2016.
• Rzeźnicka Z. – Kokoszko M., Milk and Dairy Products in the Medicine and Culinary Art of Antiquity and Early Byzantium (1st–7th Centuries AD), Łódź – Kraków 2020.
• Scarborough J., Anthimus (of Constantinople?) (ca 475 – 525 CE), w: The Encyclopedia of Ancient Natural Scientists. The Greek Tradition and its Many Heirs, red. P.T. Keyser – G. Irby-Massie, London – New York 2008, s. 91-92.
• Scarborough J., Theodora, Aetius of Amida, and Procopius: Some Possible Connections, „Greek, Roman, and Byzantine Studies” 53 (2013) s. 742-762.
• Thurmond D., From Vines to Wines in Classical Rome. A Handbook of Viticulture and Oenology in Rome and the Roman West, Leiden – Boston 2017.
• Touwaide A., Medicine and Pharmacy, w: A Companion to Byzantine Science, red. S. Lazaris, Leiden – Boston 2020, s. 354-403.
• Touwaide A. – Appetiti E., Food and Medicines in the Mediterranean Tradition: A Systematic Analysis of the Earliest Extant Body of Textual Evidence, „Journal of Ethnopharmacology” 167 (2015) s. 11-29.
• Wilkins J., Medical Literature, Diet, and Health, w: A Companion to Food in the Ancient World, red. J. Wilkins – R. Nadeau, Malden – Oxford – Chichester 2015, s. 59-66.

Identifiers

DOI

10.31743/vp.12647

Biblioteka Nauki

2158070