The State Land Fund as a Legal Instrument of the Stalinist State’s Implementation of the Program of Rebuilding the Agrarian and Social Structure in Post-war Poland

• Authors: Przemysław Czernicki

Title variants

PL

Państwowy Fundusz Ziemi jako prawny instrument realizacji przez stalinowskie państwo programu przebudowy struktury agrarnej i społecznej w powojennej Polsce

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł stanowi próbę przybliżenia problematyki prawnej oraz instytucjonalnej związanej z wykorzystaniem Państwowego Funduszu Ziemi (PFZ) jako zasadniczego instrumentu polityki agrarnej komunistycznego państwa polskiego w okresie lat 1944-1956. Powołany pierwszą gospodarczą decyzją władz „Polski Lubelskiej” fundusz stanowił instytucję mającą umożliwić przede wszystkim prowadzenie polityki agrarnej zgodnej ze stalinowskimi wzorcami. W pierwszej kolejności zmierzano tutaj do likwidacji wielkiej własności ziemskiej oraz przydzielenia z zasobów PFZ gruntów chłopom wywodzącym się przede wszystkim z kręgu wiejskiej biedoty. W dalszej kolejności pozyskana przez fundusz ziemia (także dzięki polityce dyskryminowania przez państwo sektora prywatnych gospodarstw) miała służyć przygotowaniu skolektywizowania polskiego rolnictwa. Ówczesna polityka własnościowa oraz gruntowa preferowała bowiem wykorzystywanie zasobów PFZ do wspierania tworzenia zespołowych form prowadzenia gospodarki rolnej. Spadek towarowości rolnictwa doprowadził jednak do prób odmiennego wykorzystywania instytucji prawnorolnej w postaci Państwowego Funduszu Ziemi w ramach prowadzonej przez państwo po 1956 r. polityki agrarnej i gruntowej. Rekonstrukcja zarysowanych w tytule niniejszego artykułu aspektów polityki rolnej powojennego państwa wymagała przeprowadzenia analizy odpowiedniego materiału normatywnego. Chodziło tutaj o zbadanie treści aktów prawnych, które stanowiły o sterowaniu przy użyciu PFZ omawianymi procesami społecznymi i własnościowymi (w postaci reformy rolnej oraz przygotowaniu kolektywizacji rolnictwa). Z uwagi na wieloaspektowość omawianych procesów starano się także przybliżyć (w znacznie skromniejszym rozmiarze) pewne dane statystyczne, które wskazywały na przemiany funkcji pełnionych w omawianych procesach przez Państwowy Fundusz Ziemi.

EN

This article is an attempt to present the legal and institutional issues related to the use of the State Land Fund (SLF) as the main instrument of the agrarian policy of the Polish communist state during the period of 1944-1956. Established by the first economic decision of the authorities of “Polska Lubelska” [Lublin Committee], the fund was an institution that was primarily intended to enable the conduct of the agrarian policy in line with Stalinist patterns. In the first place, the goal was to liquidate large gentry’s landowner ships and allocate land from the SLF resources to peasants coming mainly from the rural poor. Subsequently, the land acquired by the fund (also owing to the state’s policy of discriminating against private farms) was to be used to prepare the collectivization of Polish agriculture. The then ownership and land policy preferred to use SLF resources to support the creation of collective forms of farming. The decline in the marketability of agriculture, however, led to the attempts to use the legal institution differently, in the form of the State Land Fund as part of the post-1956 agrarian and land policy pursued by the state. The reconstruction of the aspects of the agricultural policy of the post-war state outlined in the title of this article required an analysis of the relevant normative material. It was about examining the content of the legal acts that controlled the discussed social and ownership processes with the use of SLF (in the form of agrarian reform and preparation of the collectivization of agriculture). Due to the multifaceted nature of the discussed processes, attempts were also made to bring closer (in a much more modest size) some statistical data that indicated changes in the functions performed by the State Land Fund in the discussed processes.

Keywords

PL

polityka rolna; dekret; własność; instytucja prawna

EN

agricultural policy; decree; property; legal institution

• Publisher: Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Journal: Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Year: 2021
• Volume: 16
• Issue: 18 (2)
• Pages: 25-42

Dates

published

2021

Contributors

author

Przemysław Czernicki

• stitute of Political Sciences and Administration, Faculty of Social Sciences, Siedlce University of Natural Sciences and Humanities

• https://orcid.org/0000000211841556

References

• Andrzej, Albert (Roszkowski, Wojciech). 1994. Najnowsza historia Polski 1914-1993. Vol. 2. Londyn: Wydawnictwo Puls.
• Bałtowski, Maciej. 2009. Gospodarka socjalistyczna w Polsce: geneza, rozwój, upadek. Warszawa: PWN.
• Bodalski, Mieczysław. 1966. Państwowy Fundusz Ziemi i jego zagospodarowanie. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS.
• Brzoza, Czesław. 1988. Reforma rolna w województwie krakowskim (1945-1948). Wrocław: Ossolineum.
• Czechowski, Paweł, and Stanisław Prutis. 1985. Grunty rolne: problemy prawno-organizacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze.
• Dobieszewski, Adolf. 1993. Kolektywizacja wsi polskiej 1848-1956. Warszawa: Fundacja im. Kazimierza Kelles-Krauza.
• Ehrlich, Stanisław. 1950. “Teoria kolektywizacji Józefa Stalina.” Państwo i Prawo 1:15-20.
• Engels, Friedrich. 1949. Kwestia chłopska we Francji i w Niemczech. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Engels, Friedrich. 1968. “Przedmowa [Do drugiego wydania (1870) „Wojny chłopskiej w Niemczech”].” In Marks, Karl, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. T. 16 [wrzesień 1864-lipiec 1870], 446-48. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Góra, Władysław. 1969. “Reforma PKWN oraz rola partii robotniczych w jej przeprowadzeniu.” In Historia polskiego ruchu robotniczego 1864-1964. Vol. 2: 1939-1964, 55-120. Warszawa: Zakład Historii Partii przy KC PZPR.
• Grzybowski, Konstanty. 1947. “Ustrój polityczny Polski.” In Konstanty Grzybowski, Zarys historyczno-polityczny I-go rządu demokratycznego w Polsce 1944-1946, 40-68. Warszawa–Kraków: Ludowa Agencja Wydawnicza “Sygnał”.
• Holzer, Jerzy. 2000. Komunizm w Europie: dzieje ruchu i systemu władzy. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona.
• Iwaniak, Stefan. 1999. Dzieje gospodarcze wsi kieleckiej 1944-1974. Kielce: WSP im. Jana Kochanowskiego.
• Jastrzębski, Robert. 2018. “Reforma rolna po drugiej wojnie światowej. Ustawodawstwo państwa polskiego.” Czasopismo Prawno-Historyczne LXX, no. 1:111-51.
• Karolak, Adrian. 2016. “Kwestia reformy rolnej i powojennych granic Polski w audycjach rozgłośni im. Tadeusza Kościuszki.” Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej 51, no. 2:85-114.
• Kłusek, Mirosław. 2014. Nieruchomości ziemskie i ich właściciele w postępowaniach administracyjnych z lat 1944-1950 wywołanych realizacją dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Kraków: Drukarnia Eikon Plus.
• Kumoś, Zbigniew. 1983. Związek patriotów polskich: założenia programowo-ideowe. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
• Lenin, Włodzimierz. 1949. “Przemówienie wygłoszone 8 listopada 1918 roku do delegatów Komitetów Biedoty Obwodu Moskiewskiego.” In Włodzimierz Lenin, and Józef Stalin. O spółdzielczości produkcyjnej na wsi, 5-11. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Lenin, Włodzimierz. 1951. “Z Tez Kwietniowych.” In Dzieła wybrane: [w dwóch tomach], vol. 2, 242. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Lenin, Włodzimierz. 1954. “Przemówienie wygłoszone 11 grudnia 1918 roku na I Ogólnorosyjskim Zjeździe Wydziałów Rolnych, Komitetów biedoty i komun.” In Dzieła. Vol. 28: Lipiec 1918 – marzec 1919, 350-51. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Lenin, Włodzimierz. 1987. “Przemówienie na I Zjeździe Komun i arteli rolnych. 4 grudnia 1919.” In Dzieła wszystkie, vol. 39, 351-60. Warszawa: Książka i Wiedza (Moskwa: Politizdat).
• Malia, Martin. 1998. Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego imperium rosyjskiego 1917-1991. Warszawa: Wydawnictwo Philip Wilson.
• Marks, Karl. 1962. “Projekt ustawy o zniesieniu powinności.” In Karl Marks, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. Vol. 5: Marzec 1848 – lipiec 1849, 329-35. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Marks, Karl. 1969. “Nacjonalizacja ziemi.” In Karl Marks, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. Vol. 18: Marzec 1872 – maj 1875, 64-67. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Marks, Karl, and Friedrich Engels. 1962. “Manifest Partii Komunistycznej.” In Karl Marks, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. Vol. 4: Maj 1846 – marzec 1848, 523-28. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Pańko, Walerian. 1972. “PFZ jako instrument przepływów międzysektorowych w rejonie uprzemysłowionym.” In Wpływ uprzemysłowienia na stosunki własnościowe w rolnictwie w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym, edited by Krystyna Trawińska, 120-40. Warszawa: PWN.
• Pisarek, Edward, W. 1934. Od obszczyny do kołchozu: z form pospólnego użytkowania ziemi na wschodzie Europy. Kraków: Nakładem Autora.
• Poniatowski, Józef. 1965. “Uwagi o ustroju rolnym PRL.” In Dylematy gospodarki polskiej, edited by Witold Czerwiński, 53-75. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna.
• Stalin, Josif, W. 1949. “O trzech podstawowych hasłach partii w kwestii chłopskiej. W odpowiedzi tow. Jan-skiemu.” In Josif Stalin, Zagadnienia leninizmu, 165-74. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Stalin, Josif, W. 1951. “O trzech podstawowych hasłach partii w kwestii chłopskiej.” In Josif Stalin, Zagadnienia leninizmu, 150-58. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Stalin, Josif, W. 1953. “W kwestii polityki likwidacji kułactwa jako klasy.” In Dzieła, vol. XII, 188-95. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Stalin, Josif, W. 1955. “W kwestii polityki agrarnej w ZSRR. Przemówienie wygłoszone na konferencji agrarystów-marksistów 27 grudnia 1929 roku.” In Włodzimierz, Lenin, and Josif W. Stalin, O socjalistycznej przebudowie wsi, 325-49. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Suchoń, Aneta. 2008. “Ekonomiczne aspekty reformy rolnej i osadnictwa.” In Reformy rolne w Polsce międzywojennej i powojennej: prawo – realizacja – skutki – problemy reprywatyzacyjne, edited by Ewa Borkowska–Bagieńska, and Wojciech Szafrański, 139-54. Warszawa: PWN.
• Service, Robert. 2003. Lenin. Biografia. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
• Słabek Henryk. 2009. O społecznej historii Polski 1945-1989. Warszawa: Książka i Wiedza. (Kutno: Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej).
• Smoleń, Mieczysław. 1994. Stracone dekady: historia ZSRR 1917-1991. Warszawa–Kraków: PWN.
• Sowa, Andrzej L. 2001. Wielka historia Polski. Vol. 10: Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945-2001). Kraków: “Fogra” (Warszawa: Świat Książki).
• Stelmachowski, Andrzej. 2002. “Kształtowanie się rolnictwa i prawa rolnego w Polsce (rys historyczny).” In Polskie prawo rolne na tle ustawodawstwa unii europejskiej, edited by Paweł Czechowski, Małgorzata Korzycka-Iwanow, Stanisław Prutis, et al., 28-55. Warszawa: LexisNexis.
• Sukiennicki, Wiktor. 2003. “Kolektywizacja rolnictwa w ZSRR w okresie pierwszej pięciolatki: studjum prawno-polityczne.” In Polska szkoła sowietologiczna. 1930-1939, edited by Marek Kornat, 351-83. Kraków: Wydawnictwo Arkana.
• Swianiewicz, Stanisław. 2003. “Rzut oka na zasadnicze problemy sowieckiej polityki gospodarczej.” In Polska szkoła sowietologiczna. 1930-1939, edited by Marek Kornat, 309-50. Kraków: Wydawnictwo Arkana.
• Szemberg, Anna. 1953. Reforma rolna PKWN. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Tkaczyk Tadeusz. 1979. Państwowy fundusz ziemi rola i funkcje. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Tokarzewski, Tadeusz. 1966. “Społeczne formy zagospodarowywania PFZ.” In O socjalistyczny rozwój wsi: dyskusji ciąg dalszy, edited by Kazimierz Barcikowski, and Henryk Chołaj, 50-77. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Tracz, Grzegorz. 2016. “Sytuacja prawna byłych właścicieli nieruchomości ziemskich w III Rzeczypospolitej.” Forum Prawnicze 4:3-29.
• Wawrzyniak, Bogdan M. 2004. Przemiany struktury agrarnej w rolnictwie polskim. Włocławek: Lega – Oficyna Wydawnicza WTN.
• Zieliński, Andrzej. 1980. Formy prawne gospodarowania nieruchomościami rolnymi Państwowego Funduszu Ziemi. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Ziętara, Wojciech. 2005. “Reformy rolne w Polsce w okresie między i powojennym.” In Kwestia agrarna w Polsce i na świecie, edited by Bogdan Klepacki, 100-20. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
• Żenczykowski, Tadeusz. 1990. Polska Lubelska 1944. Warszawa: Editions Spotkania.

Identifiers

DOI

10.32084/sawp.2021.16.2-2

Biblioteka Nauki

22446454