Stosunek społeczeństwa polskiego i mniejszości narodowych do obowiązku służby wojskowej w czasie wojny z Rosją bolszewicką (luty 1919 – listopad 1920)

• Authors: Leszek Kania

Title variants

EN

Attitude of Polish Society and National Minorities towards Military Conscription During the War with Bolshevik Russia (February 1919–November 1920)

RU

Отношение польского общества и национальных меньшинств к обязательной службе в армии во время войны с Большевистской Россией (февраль 1919–ноябрь 1920)

Abstracts

EN

The article is devoted to the protection of the combat capability of the Polish Army front troops from negative phenomena lowering their morale and discipline during the war with Bolshevik Russia in 1919–1921, and the attitudes of the Polish society and national minorities towards fulfilling their military service. After regaining independence, the war for independence and eastern borders had to be fought with a traditionally aggressive neighbor, Bolshevik Russia, which wanted to take advantage of the limited capabilities of a country ruined by wars, the enormous internal difficulties of a state united from three partitioned districts, the apparent attractiveness of the Bolshevik ideology and the multi-ethnicity of the society, which to some extent became susceptible to the populist slogans of the invader. During this war, the Polish Army was troubled by desertion of soldiers from the battle line and by mass evasion of military duty by men with a national minority background. Units fighting at the front were agitated by the propaganda apparatus of the Red Army, whose intention was a moral decay of the Polish Army.

RU

В статье рассматривается проблема защиты боеспособности фронтовых подразделений Войска Польского от негативных явлений, снижающих их моральный дух и дисциплину во время войны с Большевистской Россией 1919–1921 гг., а также отношение польского общества и национальных меньшинств к выполнению воинской обязанности. После возвращения независимости возникла необходимость вести войну за эту независимость и за восточные границы с традиционно агрессивным соседом, Большевистской Россией, желавшей воспользоваться ограниченными возможностями страны, разоренной войнами. Также она хотела использовать огромные внутренние трудности объединенного из трех разделенных территорий государства, очевидную привлекательность большевистской идеологии и многоэтничность общества, которое частично стало поддаваться популистским лозунгам оккупанта. Во время этой войны в Войске Польском бывали случаи дезертирства солдат на фронтовой линии и массовое уклонение от службы со стороны представителей национальных меньшинств, призванных исполнять свою воинскую обязанность. Войска, сражавшиеся на фронте, попали под влияние пропагандистского аппарата Красной Армии, который хотел довести Войско Польское до морального упадка.

PL

Artykuł przedstawia zagadnienie ochrony zdolności bojowej oddziałów frontowych Wojska Polskiego przed ujemnymi zjawiskami obniżającymi ich morale i dyscyplinę w czasie wojny z Rosją bolszewicką w latach 1919–1921 oraz postawy społeczeństwa polskiego i mniejszości narodowych wobec spełnienia obowiązku służby wojskowej. Po odzyskaniu niepodległości zaistniała konieczność stoczenia wojny o niepodległość i granice wschodnie z tradycyjnie agresywnym sąsiadem – Rosją bolszewicką – która chciała wykorzystać ograniczone możliwości zrujnowanego wojnami kraju, olbrzymie trudności wewnętrzne państwa scalonego z trzech dzielnic zaborczych, pozorną atrakcyjność ideologii bolszewickiej i wieloetniczność społeczeństwa, które częściowo stało się podatne na populistyczne hasła najeźdźcy. Wojsko Polskie trapiły w czasie tej wojny dezercje żołnierzy z linii bojowej i masowe uchylanie się od służby mężczyzn wezwanych do spełnienia obowiązku wojskowego wywodzących się z mniejszości narodowych. Oddziały walczące na froncie były poddane agitacji przez aparat propagandowy Armii Czerwonej, który chciał dokonać rozkładu moralnego Wojska Polskiego.

Keywords

PL

dyscyplina wojskowa; morale; przestępstwo; kontrwywiad; linia frontu

EN

military discipline; morale; crime; counterintelligence; front line

RU

воинская дисциплина; моральный дух; преступность; контрразведка; линия фронта

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2020
• Volume: XXI (LXXII)
• Issue: 3 (273)
• Pages: 47-79

Dates

published

2020

Contributors

author

Leszek Kania

• Uniwersytet Zielonogórski

• https://orcid.org/0000000188385651

References

• Bitwa lwowska 25 VII – 18 X 1920. Dokumenty operacyjne, cz. 1: 25 VII – 5 VIII, Warszawa 2002; cz. 2: 6 – 20 VIII, wyb. oprac. i red. zespół pod kier. M. Tarczyńskiego, Warszawa 2004.
• Bitwa niemeńska: 29 VIII – 18 X 1920. Dokumenty operacyjne, cz. 1: 29 VIII – 19 IX, Warszawa 1998; cz. 2: 20 IX – 18 X, wyb. oprac. i red. zesp. pod kier. M. Tarczyńskiego, Warszawa 1999.
• Bitwa warszawska 13–28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne, cz. 1: 3–17 VIII, wyb. oprac. i red. zesp. pod kier. M. Tarczyńskiego, Warszawa 1995; cz. 2: 17 – 28 VIII, wyb. oprac. i red. zesp. pod kier. M. Tarczyńskiego, Warszawa 1996.
• O niepodległą i granice, t. 2: Raporty i komunikaty naczelnych władz wojskowych o sytuacji wewnętrznej Polski 1919–1920, oprac. i wyb. M. Jabłonowski, P. Stawecki, T. Wawrzyński, Warszawa–Pułtusk 2000.
• Odrodzenie Wojska Polskiego 1918–1921 w materiałach CAW, red. A. Wesołowski, Warszawa 2008.
• Rok 1920 w obrazie i dokumencie. Wojna z bolszewikami w zbiorach archiwów polskich, red. M. Olczak, J. Stryjek, Warszawa 2020.
• S. Grabski, Pamiętniki, t. II, Warszawa 1989.
• T. Kossak, Wspomnienia wojenne (1918–1920), Kraków 1925.
• Baczkowski M., Pod czarno-żółtymi sztandarami. Galicja i jej mieszkańcy wobec austro-węgierskich struktur militarnych 1868–1914, Kraków 2003.
• Bednarczyk P., Piątkowski S., „Twierdzą nam będzie każdy próg...”. Społeczeństwo Ziemi Radomskiej w okresie wojny polsko-bolszewickiej lat 1919–1920, Radom 2015.
• Bitwa Warszawska 1920 roku w obronie niepodległości, red. J. Odziemkowski, Warszawa 2006.
• Bizan S., Powiat i miasto Brodnica w walkach o niepodległość 1914–1920 rok, Brodnica 1939.
• Borek P., Działalność siedleckiego komitetu wojskowo-rewolucyjnego w sierpniu 1920 roku, „Komunizm: System-Ludzie-Dokumentacja” 2014, nr 3.
• Borek P., Postawa społeczeństwa południowego Podlasia wobec kontruderzenia znad Wieprza w sierpniu 1920 roku., „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 1920, nr 8.
• Chodkiewicz K., Stępek W., Służba wywiadowcza i ochrona przeciwszpiegowska, Poznań 1925.
• Cygan J., Cygan W. K., Rok 1920 na Ziemi Mińskiej, Mińsk Mazowiecki 2010.
• Dauksza M., Siedlczanie wobec bolszewickiej inwazji 1920 r., „Prace Archiwalno-Konserwatorskie na terenie województwa siedleckiego” 1997, z. 10.
• Davies N., Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920, Kraków 2011.
• Dębiński J., Inwazja bolszewicka na Ziemi Dobrzyńskiej i Kujawach wschodnich, „Grot. Zeszyty Historyczne” 2005, nr 24.
• Drozdowski M., Warszawa w obronie Rzeczypospolitej czerwiec-sierpień 1920, Warszawa 1993.
• Ejsmond P., Przestępstwo dezercji. Rys prawno-historyczny, „Przegląd Morski” 1984, z. 7–8.
• Gontarek A., Żydzi Mińska Mazowieckiego w latach 1918–1939, Lublin 2015.
• Grzegorczyk T., 6 Armia Wojska Polskiego w 1920 r., Toruń 2009.
• Helma S., Dezinformacja i wojna psychologiczna jako element polityki Związku Sowieckiego i Federacji Rosyjskiej, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Społeczne” 2018, nr 3.
• Iwanicki M., Ukraińcy, Białorusini, Litwini i Niemcy w Polsce w latach 1918–1990, Siedlce 1991.
• Jagiełło Z., Piechota Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa 2005.
• Jarno W., Okręg Generalny WP nr III Kielce 1918–1921, Łódź 2003.
• Kania L., Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego jako dysponenta sądu polowego w Wojsku Polskim w latach wojen o granice Rzeczypospolitej 1918–1921, „Z Dziejów Prawa” 2020, t. 12.
• Kania L., Klęska 1 BPRez. na Wołyniu w czerwcu 1920 r. w materiałach śledztwa prokuratorskiego, „Dzieje Najnowsze” 2019, nr 3.
• Kania L., Organizacja i rys działalności sądów polowych Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego w przełomowym okresie wojny z Rosją sowiecką latem 1920 r., cz. 1, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2018, nr 3/4 (265/266); cz. 2, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2019, nr 1 (267).
• Kania L., W cieniu Orląt lwowskich. Polskie sądy wojskowe, kontrwywiad i służby policyjne w bitwie o Lwów 1918–1919, Zielona Góra 2009.
• Kania L., Wyroki bez apelacji. Sądy polowe w Wojsku Polskim w czasie wojny z Rosją Sowiecką 1919–1921, Zielona Góra 2019.
• Kasprzycki R., Dezercje i unikanie służby w WP w latach 1918–1939, „Dzieje Najnowsze” 2016, nr 3.
• Klimaszewski K., Pakuła M., Bitwa Warszawska 1920 r. Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Serock, Wieliszewo, Legionowo 2016.
• Krzemieński J., Wymiar sprawiedliwości w Wojsku Polskim, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1928, nr 8–10.
• Kukiel M., Dzieje Polski porozbiorowe 1795–1921, Paryż 1983.
• Kuligowski J., Mińsk Mazowiecki i okolice podczas Bitwy Warszawskiej 1920 r., „Rocznik Mińsko Mazowiecki” 2000, nr 6.
• Kuligowski J., Pod okupacją sowiecką: (Mińsk w sierpniu 1920 r.), „Rocznik Mińsko Mazowiecki” 1996, nr 3.
• Kulka G., Sąd honorowy dla generałów w Wojsku Polskim w latach 1918–1947, Oświęcim 2017.
• Leczyk M., Oblicze społeczno-polityczne II Rzeczypospolitej, Warszawa 1988.
• Malec D., Obywatelstwo państwa polskiego w świetle orzecznictwa Najwyższego Trybunału Administracyjnego 1922–1939, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, t. XIV, z. 2.
• Marszałek P. K., Wojskowy Gubernator Warszawy. Sierpień-wrzesień 1920 roku, „Acta Universitas Wratislaviensis”, nr 2616, „Prawo”, t. CCLXXXVIII, Wrocław 2004.
• Musialik Z. M., Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920, Włocławek 1994.
• Nowik G., Zanim złamano „Enigmę”. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918–1920, Warszawa 2004.
• Odziemkowski J., Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920, Warszawa 2010.
• Odziemkowski J., Wieś i armia w II Rzeczypospolitej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988.
• Odziemkowski J., Wojsko Polskie w latach 1918–1920 (organizacja i struktura), Warszawa 2001.
• Oleksiewicz W., Chłopi i ruch ludowy w obronie niepodległości Polski w 1920 roku, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1992, nr 27.
• Orłowski M., Generał Józef Haller 1873–1960, Kraków 2007.
• Ratajczyk G., Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, Toruń 2004.
• Rok 1920 na Podlasiu. Materiały z sesji popularno-naukowej zorganizowanej 10 XI 1990 r. w Białej Podlaskiej, red. H. Mierzwiński, Biała Podlaska 1990.
• Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.
• Rybicki T., Sądownictwo polowe w latach wojny 1919–1921, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1928, nr 8–10.
• Smoliński A., Morale i dyscyplina Wojsk Wielkopolskich 1918–1919, Toruń 2009.
• Stawecki P., Wskrzeszenie Wojska Polskiego na przełomie lat 1918 i 1919, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1986, t. XXIX.
• Stawecki P., Z badań nad dyscypliną, przestępczością i moralnością wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2000.
• Suliński J., Dezercje w okresie międzywojennym, „Wojsko i Wychowanie” 1997, nr 3.
• Suliński J., Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918–1945, Warszawa 2003.
• Szczepański J., Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, Warszawa–Pułtusk 2000.
• Szczepański J., Wojna 1920 na Mazowszu i Podlasiu, Warszawa–Pułtusk 1995.
• Szczepański J., Wojna 1920 roku w powiecie pułtuskim, Pułtusk 1990.
• Szczepkowski M., Warszawski Okręg Generalny 1918–1921, „Rocznik Mazowiecki”, Warszawa 1984, z. 3.
• Szczepkowski M., Zarys organizacji Wojska Polskiego na przełomie lat 1918 i 1919, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1990, nr 3/4 (133/134).
• Witos W., Wybór pism, red. J. Borkowski, Warszawa 1989.
• Wrzosek M., Wojsko Polskie i operacje wojenne lat 1918–1921, Białystok 1988.
• Wyszczelski L., Warszawa 1920, Warszawa 1997.
• Wyszczelski L., Wojna polsko-rosyjska 1919–1920, t. 1–2, Warszawa 2010.
• Zając J., O podstawach karności wojskowej, Warszawa 1922.
• Załęczny J., Wydarzenia wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku na terenie ówczesnego powiatu warszawskiego, „Niepodległość i Pamięć” 2010, nr 2 (32).
• Żarkowski P., Polska sztuka wojenna w okresie bitwy warszawskiej. Front Środkowy w działaniach manewrowych w sierpniu 1920 roku, Warszawa 2004.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2020.3(273).0002

Biblioteka Nauki

1916394