Siły polskie pod Zbarażem 10 lipca 1649 roku

• Authors: Marek Rogowicz

Title variants

EN

The number of Polish forces at Zbaraż on 10 July, 1649.

RU

Польские силы под Збаражем 10 июля 1649 г.

Abstracts

EN

This study attempts to determine the exact full-time composition of the Polish forces that defended Zbaraż during the siege of the city that began on 10 July, 1649. as well as the general number of Polish forces that were available, which includes troops suitable for field combat and those assigned to camp duties. Previous studies concerning this topic have been imprecise and at times used incorrect evidence. The full-time composition of the Polish forces is estimated by the author of the article to total 12,824 soldiers serving under 134 banners, comprising of 8,938 cavalry and 3,886 infantry. After deducting the troops that deserted prior to the fighting, who were not considered when calculating the pay due to the army, the figure is reduced to 12,000 full-time soldiers. After deducting the non-combatants, the number of troops available to fight in the field is estimated at 9,000. Several sources provide similar estimates of the battlefield strength of the Polish contingent, i.e. 8,000 and 10,000, the latter figure, however, probably includes those troops that were assigned to the defence of the camp. In other sources estimates of 14, 15 and even as high as 20,000 can be found, these however refer to the size of the army before its part (4 to 6000) sended for provisioning was crushed and or cut off from the camp.

RU

Данное исследование касается определения точного постоянного состава польских войск, защищающих Збараж начиная с 10 июля 1649 г., а также общей численности войск, пригодных для ведения боевых действий и для защиты лагеря, включая лагерные службы. Эта тема уже поднималась ранее, но не так точно и от части некорректно. Штатный состав автору статьи удалось оценить примерно в 12 824 лошадей и людей в 134 хоругвях, всего 8 938 конниц и 3886 пеших солдат и драгунов. После вычета некоторых потерь, связанных с дезертирством, предшествовавшим збаражским битвам, которые не были учтены при подсчете причитающихся армии выплат, мы получим 12 тысяч ставок. После вычета „слепых” ставок можно говорить о примерно 9000 солдат, готовых к полевым битвам. В различных источниках встречаются цифры 8000 и 10 000 человек, которых можно отнести к этой категории защитников. Бoльшие цифры могут принимать во внимание, кроме самой армии, еще и лагерные силы, то есть в целом они относятся ко всем защитникам, которые могут сражаться во время обороны лагеря. В источниках встречаются также цифры 14 и 15 тысяч, а самая крупная цифра – 20 тысяч – относится к численности армии перед разгромом 4–6 тысяч человек, отправленных за пополнением запасов.

PL

Niniejsze opracowanie dotyczy określenia dokładnego składu etatowego sił polskich broniących Zbaraża, począwszy od 10 lipca 1649 r., a także ogólnej liczebności sił nadających się do walki w polu i do obrony obozu, wraz ze służbą obozową. Temat ten był poruszany już wcześniej, ale nie tak precyzyjnie i częściowo błędnie. Skład etatowy autorowi udało się ustalić w przybliżeniu na 12 824 konie i osoby w 134 chorągwiach, łącznie 8938 jazdy oraz 3886 pieszych i dragonów. Po odliczeniu części ubytków związanych z dezercjami poprzedzającymi walki zbaraskie, których nie wzięto pod uwagę przy obliczaniu należnego wojsku żołdu, otrzymamy liczbę 12 tys. etatów. Po odliczeniu ślepych porcji daje to szacunek ok 9 tys. żołnierza do walki w polu. W źródłach występują też liczby 8 tys. i 10 tys., które można odnosić do tej kategorii obrońców. Liczby wyższe dotyczą liczebności wojska wraz ze służbą obozową, a zatem liczby obrońców możliwej do wykorzystania przy obronie obozu. W źródłach spotykamy także liczby 14 i 15 tys., a liczba jeszcze wyższa – 20 tys. odnosi się do liczebności wojska przed rozbiciem i/lub odcięciem od obozu 4–6 tys. czeladzi wysłanej w celu aprowizacji.

Keywords

PL

Powstanie Chmielnickiego; Zbaraż 1649 r.; liczebność wojsk

EN

Chmielnicki Uprising; Zbaraż 1649; number of troops

RU

Хмельницкое восстание; Збараж 1649 г.; численность; войск

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2021
• Volume: XXII (LXXIII)
• Issue: 3 (277)
• Pages: 43-83

Dates

published

2021

Contributors

author

Marek Rogowicz

References

• Акты, относящiеся къ исторiи Южной и Западной Россiи, собранные и изданные Археографическою Коммиссiею. T. 3, (1638–1657). Санкт-Петербург: Въ типографiи П., 1861.
• Архивъ Юго-Западной Россiи, издаваемый коммиссiею для разбора древнихъ актовъ, состоящей при Кiевскомъ, Подольскомъ и Волынскомъ ГенералъГубернаторе. Cz. 3, T. 4, Акты относящiеся къ эпохе Богдана Хмельницкаго. Київ: Лито-типогр. Императорскаго Университета Св. Владимира Акц. О-ва Н. Т. Корчакъ-Новицкаго, 1914.
• Borek, Piotr, oprac. „Arma cosacica”. Poezja okolicznościowa o wojnie polsko-kozackiej 1648–1649. Kraków: Collegium Columbinum, 2005.
• Документы об освободительной войне украинского народа. 1648–1654 гг. Киев: Наукова думка, 1965.
• Jabłonowski, Aleksander, oprac. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 8, Ziemie ruskie. Wołyń i Podole. Źródła dziejowe. T. 19. Warszawa: Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, 1889.
• Jabłonowski, Aleksander, oprac. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 9, Ziemie Ruskie. Ukraina (Kijów – Bracław). Źródła dziejowe. T. 20. Warszawa: Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, 1894.
• Jakuba Michałowskiego wojskiego lubelskiego, a później kasztelana bieckiego Księga Pamiętnicza. Kraków: Cesarsko-Królewskie Towarzystwo Naukowe Krakowskie, 1864.
• Katafalk Rycerski Wielmożnemu Jego Mośći Panu Mikołaiowi z Dambrowice Firleiowi Starościcowi Trembowelskiemu, Rotmistrzowi I. K. M. B.m, 1649.
• Klar męstwa Na Obiaśnienie Pochodni. W dalszą droge ku nieugasłey Sławie Iaśnie Oświeconego Xiążęcia I. Mći, Ieremia Michała Korybvta na Wiśniowcu, y Łubniach Wisniowieckiego,Woiewody Rvskiego, Kaniowskiego, & c. Starosty. Aż do wyprawy woienney pod Zborow Samego Naiaśnieyszego Monarchy Krola Iego Mosci Jana Kazimierza nam szczęśliwie panującego. We czterech także Częściach wydany przez tegoż Authora, w Miesiącu Wrześniu. Roku Pańskiego 1649. Kraków: Drukarnia Franciszka Cezarego I. K. M. Typogr., 1649.
• [Kochowski, Wespazjan.] Annalium Poloniae ab obidu Vladslai IV. Climacter Primus. Scriptore Vespasiano a’ Kochow Kochowski. Cracoviae: ex officina Georgii et Nicolai Schedel, po 3 II 1683.
• Kochowski, Wespazjan. Historya panowania Jana Kazimierza przez nieznajomego autora wydana z rękopisu przez Edwarda Raczyńskiego. T. 1. Poznań: Walenty Stefański, 1840.
• Konstitvcie seymv walnego koronnego sześćniedzielnego, warszawskiego Roku Pańskiego MDC.XLIX. Dnia 22 listopada. Warszawa: W Drukarniey Piotra Elerta J. K. M. Typographa, 1649.
• Mytsyk, Jurij, red. Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648–1658 рр. T. 1, (1648–1649 рр). Київ: Інститут української археографії та джерелознавства ім. М.С. Грушевського, 2012.
• Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnéj Polski, diaryusze, relacye, pamiętniki i.t.p. służyć mogące do objaśnienia dziejów krajowych tudzież listy historyczne do panowania królów Jana Kazimiérza i Michała Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego marszałka i hetmana wielkiego koronnego z rękopisów zebrane przez Ambrożego Grabowskiego. T. 2. Kraków: Józef Cyper, 1845.
• Pamiętnik Mikołaja Jemiołowskiego, towarzysza lekkiej chorągwi, ziemianina województwa bełzkiego, obejmujący dzieje Polski od roku 1648 do 1679 spółcześnie, porządkiem lat opowiedziane. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1850.
• Pastorius, Joachim. Bellum scythico cosacicum, seu de coniuratione Tartarorum, Cosacorum et plebis Russicae contra Regnum Poloniae. Dantisci: Sumptibus Georgy Fortisci S.R.M.Bibliopolae, 1652.
• Przyłęcki, Stanisław, wyd. „Rodowód Domu Koniecpolskich.” W Pamiętniki o Koniecpolskich. Lwów: Nakł. Leona Rzewuskiego, 1842.
• Raczyński, Edward, wyd. Pamiętniki Albrychta Stanisława X. Radziwiłła kanclerza w. litewskiego. Poznań: Bracia Szerk, 1839.
• Radwański, Wojciech. Zbaraska Expeditia Poważna y Sławna. & Oblężenie Zbaraskie Niesłychane zdawna. Przez iednego z Radwanów, y Herbu Radwanu, Podana do wiadomości wszelakiego Stanu. Warszawa, 1649.
• Radziwiłł, Albrycht Stanisław. Pamiętnik o dziejach w Polsce. T. 3, (1647–1656). Przeł. i oprac. Adam Przyboś i Roman Żelewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980.
• Relacya Chwalebney expedyciey/ triumphalnego powodzenia/ szczęśliwego uspokoienia z nieprzyiaciołmi/naiaśnieyszego y niezwyciężonego monarchy Jana Kazimierza z łaski bożey, króla polskiego y szwedzkiego,&c.&c. Roku 1650. B.m.w: b.w., 1650.
• Theatrum Europeaum. T. 6, Theatri Europaei oder Historischer Deschreibung der denckwürdiger Geschichten vom Jahr Christi 1647 biß 1651. Frankfurt am Main: Matthaei Merians Seel. Erben/ Druckts Daniel Fievet, 1663.
• Vimina, Alberto. Historia delle guerre civili di Polonia divisa in cinque libri progressi dell’armi Moskowite contro Polacchi. Venezia: Appresso Gio: Pietro Pinelli, 1671.
• Volumina Legum. T. 4. Petersburg: Jozafat Ohryzko, 1860.
• Воссоединение Украины с Россией. Документы и материалы в трех томах. T. 2, 1648–1651 годы. Москва: Изд. Академии Наук СССР, 1953.
• Andrzejczak, Dariusz. Kampania zbaraska 1649 roku. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2012.
• Frąś, Ludwik. Obrona Zbaraża w r. 1649. Kraków: b.w., 1932.
• Górski, Konstanty. Historya artyleryi polskiej. Warszawa: Wende E. i Spółka, 1902.
• Górski, Konstanty. Historya piechoty polskiej. Kraków: Księgarnia Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
• Nagielski, Mirosław. Relacje wojenne z pierwszych lat walk polsko-kozackich powstania Bohdana Chmielnickiego okresu „Ogniem i mieczem” (1648–1651). Warszawa: „Viking”, 1999.
• Piwarski, Kazimierz. „Votum hetmana Hieronima Lubomirskiego na sejmie lubelskim w 1703 r.” Przegląd Historyczno-Wojskowy 6, z. 1 (1933): 108–117.
• Przyboś, Adam, wyd. Akta sejmikowe województwa krakowskiego. T. 2. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 1953.
• Rogowicz, Marek. „Bitwa pod Konstantynowem, 26–28 lipca 1648 roku.” Przegląd HistorycznoWojskowy 18 (69), nr 2 (260) (2017): 11–44.
• Rogowicz, Marek. Bitwa pod Zbarażem 1649. Oświęcim: Napoleon V, 2013.
• Rogowicz, Marek. „Skład sił polskich nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem w 1648 roku.” Przegląd Historyczno-Wojskowy 16 (67), nr 2 (252) (2015): 39–62.
• Rybarski, Roman. Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1939.
• Sawczyński, Adam. „Płaca pocztom panięcym w1650.” Przegląd Historyczno-Wojskowy 9, z. 1 (1936): 119–125.
• Sikora, Radosław. Husaria pod Wiedniem 1683. Warszawa: Wyd. Erica, 2012.
• Sikora, Radosław. Kłuszyn 1610. Warszawa: Wyd. Erica, 2010.
• Staręgowski, Bartosz. „W służbie województwom wielkopolskim i Rzeczypospolitej. Okoliczności sformowania i działalności pułku Bogusława Leszczyńskiego w latach 1648–1649.” Res Historica, nr 44 (2017): 33–61. http://dx.doi.org/10.17951/rh.2017.44.33-61.
• Śledziński, Kacper. Zbaraż 1649. Warszawa: Bellona, 2005.
• Tomkiewicz, Władysław. Jeremi Wiśniowiecki (1612–1651). Warszawa: Nakładem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1933.
• Wimmer, Jan. Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2021.3(277).0002

Biblioteka Nauki

1887084