Sąd Obywatelski Polski Walczącej w II Rejonie VII Obwodu „Obroża” Armii Krajowej

• Authors: Bartłomiej Szyprowski

Title variants

EN

The Civil Court of Fighting Poland in Region II of District VII „Obroża” of the Home Army

DE

Das Bürgergericht der Widerstandsbewegung „Kämpfendes Polen” im Bezirk II des 7. Kreises („Obroża”) der Heimatarmee

Abstracts

EN

The article details the creation and functioning of the Civil Court of Fighting Poland, established at the beginning of January 1944 in Region II „Celków” of Warsaw District VII „Obroża” of the Home Army, which was in operation until July 1944. The court was a judicial institution that dealt with criminal offenses of a lesser quality that did not fall under the jurisdiction of the Special Military Court of the Home Army or the Special Civil Court of the Government Delegation for Poland. The existence of the above court was previously unknown to the vast majority of historians, because until recently there were no known documents related to the functioning of this court. The recently discovered source documents made it possible to take a closer look at the organizational rules of the court and its rulings. The author introduced the principles of the court’s functions and their assessments in legal terms and tried to present the profiles of its constituent and issued judgments, and the manner of their enforcement. The article also attempts to indicate that the establishment of the court was aimed at ensuring quick and effective penal punishment against people acting to the detriment of the local population and local military units, and that its location at the low level of the Home Army positively built public trust in the structures of the Polish Underground State.

DE

Die Studie stellt die Entstehung und Tätigkeit des Bürgergerichts der Widerstandsbewegung „Kämpfendes Polen” vor, das Anfang Januar 1944 im 2. Bezirk „Celków” des 7. Kreises „Obroża” des Warschauer Ablegers der Heimatarmee eingerichtet wurde und bis Juli 1944 tätig war. Es handelte sich dabei um eine gerichtliche Einrichtung, die für Fälle minderer Verbrechen zuständig war, die nicht in die Zuständigkeit des Sondermilitärgerichts der Heimatarmee oder des Sonderzivilgerichts der Regierungsdelegation für Polen fielen. Die Existenz dieses Gerichts war in weiten Historikerkreisen bisher unbekannt, da bis vor kurzem keine Dokumente über den Umfang der Tätigkeit dieses Gerichts zugänglich waren. Kürzlich entdeckte Quellendokumente ermöglichten einen genaueren Blick auf die Organisationsprinzipien des Gerichts und die von ihm getroffenen Entscheidungen. Der Autor hat die Grundsätze der Arbeitsweise des Gerichts und ihre Bewertung aus rechtlicher Sicht dargestellt und versucht, die Profile der Gerichtsangehörigen, die ergangenen Urteile und die Art und Weise ihrer Vollstreckung darzustellen. Der vorliegende Aufsatz versucht ebenfalls aufzuzeigen, dass die Einrichtung des beschriebenen Gerichts darauf abzielte, eine zügige und wirksame strafrechtliche Verfolgung von Personen zu gewährleisten, die zum Nachteil der lokalen Bevölkerung und der lokalen Einheiten der Streitkräfte in Polen handelten. Darüber hinaus handelt es sich um einen Versuch darzustellen, dass die Ansiedlung des Gerichts auf einer niedrigen Ebene der Heimatarmee eine positive Wirkung auf den Aufbau des öffentlichen Vertrauens in die Strukturen des polnischen Untergrundstaates hatte.

PL

Prezentowane opracowanie przedstawia powstanie i działalność Sądu Obywatelskiego Polski Walczącej, utworzonego na początku stycznia 1944 r. w II rejonie „Celków” VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, który działał do lipca 1944 r. Był on instytucją sądową przeznaczoną do rozpoznawania spraw o mniejsze gatunkowo czyny przestępne, które nie były zastrzeżone do właściwości Wojskowego Sądu Specjalnego AK lub Cywilnego Sądu Specjalnego Delegatury Rządu na Kraj. Istnienie powyższego sądu było dotychczas bliżej nieznane szerszemu ogółowi historyków, bowiem do niedawna brak było dokumentów z zakresu działania tego sądu. Odkryte w ostatnim czasie materiały źródłowe pozwoliły na bliższe przyjrzenie się zasadom organizacyjnym sądu oraz wydanym przez niego orzeczeniom. Autor przybliżył zasady działania sądu i ich ocenę pod kątem prawnym, a także starał się przybliżyć sylwetki wchodzących w jego skład oraz wydanych wyroków i sposobu ich egzekwowania. Artykuł stara się również wskazać, że powołanie opisywanego sądu zmierzało do zapewnienia szybkiej i skutecznej represji karnej wobec osób działających na szkodę miejscowej ludności oraz terenowych jednostek Sił Zbrojnych w Kraju, a jego umiejscowienie na niskim szczeblu terenowym AK z pozytywnym skutkiem budowało zaufanie społeczne do struktur Polskiego Państwa Podziemnego.

Keywords

PL

„Celków”; Kadra Obywatelska; „Obroża”; Sąd Obywatelski Polski Walczącej; Armia Krajowa; Związek Walki Zbrojnej; sądownictwo podziemne; Wojskowy Sąd Specjalny

EN

„Celków”; Civil Staff; „Obroża”; Civil Court of Fighting Poland; Home Army; Union for Armed Struggle; underground judiciary; Special Military Court

DE

„Celków”; Bürgerkader; „Obroża”; Bürgergericht der Widerstandsbewegung „Kämpfendes Polen”; Heimatarmee; Vereinigung des Bewaffneten Kampfes; Untergrundjustiz; Militärisches Sondergericht

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2022
• Volume: XXIII (LXXIV)
• Issue: 1 (279)
• Pages: 114-151

Dates

published

2022

Contributors

author

Bartłomiej Szyprowski

• https://orcid.org/0000000340778709

References

• „Biuletyn Informacyjny, cz. III. Przedruk rocznika 1944. Konspiracja.” Przegląd Historyczno-Wojskowy nr specjalny 3 (200) (2003): 1978–1979, 2110.
• Brodzicki, Czesław. Marki koło Warszawy. Marki: Urząd Miasta Marki, 2002.
• Furtak, Albin. „W pancernym kotle.” Stolica nr 36 (1985): 21.
• Gajzler, Paweł Tadeusz. „Oddziały Specjalne – II Rejonu «Celków» VII Obwodu «Obroża» Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej.” Zielonkowskie Zeszyty Historyczne nr 5 (2017): 1–83.
• Gajzler, Paweł Tadeusz. „Oddziały Specjalne – II Rejonu «Celków» VII Obwodu «Obroża» Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej.” Rocznik Wołomiński 10 (2014): 37–74.
• Gondek, Leszek. W imieniu Rzeczypospolitej. Wymiar sprawiedliwości w Polsce w czasie II wojny światowej. Warszawa: Znak, 2011.
• Gozdawa-Gołębiowski, Jan. Obszar Warszawski Armii Krajowej. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1992.
• Grabowski, Waldemar. Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945. Warszawa: Wyd. IPN, 2003.
• Grabowski, Waldemar. „Sądy Kapturowe Delegatury Rządu na Kraj – przyczynek do działalności Polskiego Państwa Podziemnego.” Czasopismo Prawno-Historyczne 59, nr 2 (2007): 257–267.
• Grabowski, Waldemar. „Struktury organizacyjne służb bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego.” W Organy Bezpieczeństwa i wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego. Red. Waldemar Grabowski, 52–91. Warszawa: Wydawnictwo IPN, 2005.
• Kania, Leszek. Służba Sprawiedliwości w Wojsku Polskim 1795–1945, Organizacja, Prawo, Ludzie. Siedlce: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Historycznego, 2015.
• Korboński, Stefan. W imieniu Rzeczpospolitej. Warszawa: Bellona, 1991.
• Krzyżak, Kazimierz. „VII Obwód «Obroża» Okręgu Warszawskiego. «Dywizja» na przedpolu Warszawy.” Na przedpolu Warszawy. Zeszyty Historyczne Okręgu Warszawa-Powiat Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z. 1 (1994): 9–19.
• Krzyżak, Kazimierz. „Schemat sztabu «Obroży».” Na przedpolu Warszawy. Zeszyty Historyczne Okręgu Warszawa-Powiat Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z. 8 (1995): 68.
• Kunert, Andrzej Krzysztof. „Wojskowe sądownictwo specjalne ZWZ-AK 1940–1944.” Więź nr 2 (1981): 106–123.
• Lachowicz, Jerzy. „Pseudonimy i kryptonimy.” Na przedpolu Warszawy. Zeszyty Historyczne Okręgu Warszawa-Powiat Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z. 1 (1994): 54–56.
• Lisiewicz, Paweł Maria. W imieniu Rzeczpospolitej. Z dziejów Wojskowego Sądownictwa Specjalnego Armii Krajowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1988.
• Marat, Emil i Michał Wójcik. Ptaki drapieżne. Historia Lucjana „Sępa” Wiśniewskiego likwidatora z kontrwywiadu AK. Kraków: Znak, 2016.
• Ney-Krwawicz, Marek. Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990.
• Olczak, Mariusz i Marek Strok. Okręg Warszawa-Miasto ZWZ i Okręg Warszawski ZWZ-AK. Dokumenty 1940–1943. Archiwum „Drapacza” ze Skrzynki „Ali”. T. 2. Warszawa: Egros, 2018.
• Otocki, Włodzimierz. „O sądownictwie podziemnym.” Bellona nr 2 (1952): 45–52.
• Paciorek, Zbigniew. Marki. Dzieje, tradycja, kultura. Marki: Urząd Miasta Marki, 2004.
• Rosłoniec, Włodzimierz. „Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego (1939–1945).” Palestra nr 8–10 (1989): 19–38.
• Rybicka, Hanna, wyb. i oprac. Oddziały i akcje Kedywu Okręgu Warszawskiego poza Warszawą. Dokumenty z lat 1943–1944. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.
• Sanojca, Antoni. „Zarys struktury organizacyjnej Okręgu Warszawa ZWZ – AK wrzesień 1939 – lipiec 1944.” Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1945 z. 3 (1985): 114–162.
• Sawicki, Jacek Zygmunt. „Obroża” w konspiracji i Powstaniu Warszawskim. Dzieje Armii Krajowej na przedpolu Warszawy. Warszawa: Bellona, 2002.
• Sieroszewski, Władysław. „Organizacja wymiaru sprawiedliwości w powstaniu warszawskim i udział w niej adwokatów.” Palestra nr 7 (1977): 69–84.
• Sieroszewski, Władysław. „Z działalności Wojskowego Sądu Specjalnego Okręgu a następnie Obszaru Warszawskiego ZWZ (1940–1944).” Najnowsze Dzieje Polski 8 (1964): 121–128.
• Stryjek, Jarosław. Armia Krajowa – Radzymiński Obwód „Raróg”, „Rajski Ptak”, „Burak” w dokumentach. Wołomin: Towarzystwo Przyjaciół Radzymina, 1999.
• Szopa, Piotr. W imieniu Rzeczypospolitej... Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów. Rzeszów, Wydawnictwo IPN, 2014.
• Szyprowski, Bartłomiej. „Archiwum Wojskowego Sądu Specjalnego przy Komendzie Głównej Armii Krajowej jako «środek walki». Sprawa karna ppłk. Konrada Zielińskiego.” Zeszyty Historyczne WiN-u nr 42 (2015): 175–191.
• Szyprowski, Bartłomiej. Sąd Kapturowy przy Komendzie Głównej Związku Walki Zbrojnej w Warszawie (kwiecień 1940 r. – listopad 1941 r.). Podziemie w walce ze zdrajcami Rzeczypospolitej. Warszawa: Historyczna, 2016.
• Widomski, Antoni. „Lista żołnierzy AK w Markach opracowana przez Koło nr 2 «Celków» Okręgu Warszawa-Powiat ŚZŻAK.” Pociąg do historii. Dostęp luty 6, 2021. http://www.historia.marki.pl/wpis-249-zolnierze_armii_krajowej_w_markach.
• Widomski, Antoni. „Stolica powstała.” Marki.net.pl. Dostęp luty 6, 2021. https://marki.net.pl/wpis-129308-stolica_powstala.
• „Wykaz żołnierzy AK Obwodu «Obroża» aresztowanych i deportowanych przez NKWD do łagrów na terenie ZSRR.” Na przedpolu Warszawy. Zeszyty Historyczne Okręgu Warszawa-Powiat Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z. 5 (1995): 41.
• Yacoub, Magdalena. „Armia Krajowa w II rejonie «Celków» VII Obwodu «Obroża» 1939–1944 (V).” Dawny.pl. Dostęp luty 6, 2021. https://dawny.pl/armia-krajowaw-ii-rejonie-celkow-vii-obwodu-obroza-1939-1944-v/.
• Zaborski, Zdzisław. „Schemat organizacyjny, kryptonimy, stany liczebne oddziałów, obsada osobowa VI rejonu «Helenów».” Na przedpolu Warszawy. Zeszyty Historyczne Okręgu Warszawa-Powiat Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z. 10 (1996): 65–71.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2022.1(279).0004

Biblioteka Nauki

2057147