The Illusion of Freedom: Deserters from the Polish Army in Czechoslovakia and from the Czechoslovak Army in Poland before 1939 in the Light of Polish Documents

• Authors: Remigiusz Kasprzycki

Title variants

PL

Iluzja wolności: Dezerterzy z Wojska Polskiego w Czechosłowacji i z Wojska Czechosłowacji w Polsce przed 1939 rokiem w świetle polskich dokumentów

DE

Die Illusion der Freiheit. Deserteure aus der Polnischen Armee in der Tschechoslowakei und der Tschechoslowakischen Armee in Polen vor 1939 im Lichte polnischer Dokumente

Abstracts

PL

W wielonarodowościowym międzywojennym Wojsku Polskim służyła niewielka liczba Czechów. Czescy poborowi pochodzili głównie z Wołynia. W meldunkach narodowościowych sporządzonych przez Wojsko Polskie przed II wojną światową trudno znaleźć zapisy krytyczne wobec czeskich rekrutów z Wołynia. W latach 1918–1939 tysiące poborowych i żołnierzy służących w różnych pułkach uciekło z Polski za granicę. W wielonarodowej armii polskiej praktycznie nie było dezercji nielicznych Czechów i jeszcze mniej licznych Słowaków. W latach dwudziestych do Czechosłowacji z armii polskiej uciekali głównie ukraińscy nacjonaliści, zazwyczaj szukając kontaktów z funkcjonującą w latach 1920–1925 w Pradze Ukraińską Organizacją Wojskową. Dezerterami do Czechosłowacji byli również Żydzi i Polacy. W międzywojniu uciekali do Polski także służący w Wojsku Czechosłowacji Czesi, Słowacy, Żydzi i Polacy. Na podstawie polskich dokumentów nie da się określić dokładnej skali tych dezercji, wiadomo jednak, że wielu czeskich zbiegów – komunistów – traktowało Polskę jedynie jako kraj tranzytowy na drodze do Związku Radzieckiego. Mimo wielu różnic dezerterów z Polski i Czechosłowacji dużo łączyło. Ucieczka do sąsiedniego kraju była często próbą uniknięcia odpowiedzialności karnej za popełnione w ojczyźnie przestępstwa. Wielu dezerterów wierzyło, że poza granicami Polski i Czechosłowacji rozpoczną nowy etap lepszego i bardziej udanego cywilnego życia. Zazwyczaj była to iluzja wolności.

DE

In der multinationalen polnischen Armee der Zwischenkriegszeit diente auch eine kleine Gruppe von Tschechen. Die tschechischen Wehrpflichtigen kamen hauptsächlich aus Wolhynien. Kritische Einträge über tschechische Rekruten aus Wolhynien sind in den Nationalitätenberichten, die von der polnischen Armee vor dem Zweiten Weltkrieg erstellt wurden, nur schwer zu finden. Zwischen 1918 und 1939 flohen Tausende von Wehrpflichtigen und Soldaten, die in verschiedenen Regimentern dienten, aus Polen ins Ausland. In der multinationalen Polnischen Armee fanden praktisch keine Desertionen durch die wenigen Tschechen und durch Vertreter der noch kleineren Gruppe der Slowaken statt. In den 1920er Jahren waren es vor allem ukrainische Nationalisten, die aus der Polnischen Armee in die Tschechoslowakei desertierten und in der Regel Kontakte zur Ukrainischen Militärorganisation suchten, die von 1920 bis 1925 in Prag tätig war. Auch Juden und Polen desertierten in die Tschechoslowakei. In der Zwischenkriegszeit flohen auch Tschechen, Slowaken, Juden und Polen, die in der Tschechoslowakischen Armee dienten, nach Polen. Das genaue Ausmaß dieser Desertionen lässt sich anhand polnischer Dokumente nicht feststellen, doch es ist bekannt, dass viele tschechisch-kommunistische Deserteure Polen nur als Transitland auf ihrem Weg in die Sowjetunion betrachteten. Trotz ihrer vielen Unterschiede hatten die Deserteure aus Polen und der Tschechoslowakei viel gemeinsam. Die Flucht in ein Nachbarland war häufig ein Versuch, sich der strafrechtlichen Verantwortung für in der Heimat begangene Verbrechen zu entziehen. Viele Deserteure glaubten, dass sie jenseits der Grenzen Polens und der Tschechoslowakei einen neuen Abschnitt eines besseren und erfolgreicheren zivilen Lebens beginnen würden. Dies war meist eine Illusion der Freiheit.

EN

A small number of Czech conscripts served in the multinational interwar Polish Army, most of whom came from the region of Volhynia. In the national reports prepared by the Polish Army before World War II, it is difficult to find criticism of Czech recruits from Volhynia. Between 1918–1939, thousands of soldiers serving in various regiments escaped from Poland and fled abroad. Only a few Czechs deserted from the multinational Polish Army, whilst the number of Slovak deserters was even smaller. During the 1920s most deserters from the Polish Army to Czechoslovakia were Ukrainian nationalists, who were usually looking to make contact with the Ukrainian Military Organization that functioned in Prague between 1920–1925. However, Jews and Poles also deserted to Czechoslovakia. In the interwar period, Czechs, Slovaks, Jews and Poles serving in the Czechoslovak Army also fled to Poland. Based on Polish documents, it is impossible to determine the exact scale of these desertions, but it is known that many Czech deserters were communists who viewed Poland simply as a transit country on the way to the Soviet Union. Despite many differences, deserters from Poland and Czechoslovakia had a lot in common. Escaping to a neighboring country was often an attempt to avoid criminal liability for crimes committed in the home country, and many deserters believed that they could start again and build a better life outside Poland or Czechoslovakia. Usually, however, this was an illusion of freedom.

Keywords

EN

Deserters; Czechoslovakia; Poland; Army; escape

PL

dezerterzy; Czechosłowacja; Polska; wojsko; ucieczka

DE

Deserteure; Tschechoslowakei; Polen; Armee; Flucht

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2022
• Volume: XXIII (LXXIV)
• Issue: 2 (280)
• Pages: 84-105

Dates

published

2022

Contributors

author

Remigiusz Kasprzycki

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

• https://orcid.org/0000000171426170

References

• „Dezercje czeskich żołnierzy.” Polak Greko-Katolik No. 14/15 (1938).
• „Dezerterzy czescy poza więzieniem w ojczyźnie posiedzą w więzieniu polskim.” Głos Narodu No. 62 [number after confiscation] (1928).
• Friedl, Jiří. Na jednym froncie. Czechosłowacko-polskie stosunki wojskowe 1939–1945.
• Gdańsk–Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2011.
• Jaroszuk, Edward. Żandarmeria wojskowa w latach 1921–1939. Kraków: Avalon, 2009.
• Kania, Leszek. Wyroki bez apelacji. Sądy polowe w Wojsku Polskim w czasie wojny z Rosją Sowiecką 1919–1921. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2019.
• Kasprzycki, Remigiusz. Bez sławy i chwały. Dyscyplina w Wojsku Polskim w czasie wojny polsko-sowieckiej 1919–1921. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2021.
• Kasprzycki, Remigiusz. „Dezercje i unikanie służby w Wojsku Polskim w latach 1918–1939.” Dzieje Najnowsze No. 3 (2016): 87–106. https://doi.org/10.12775/ DN.2016.3.05.
• Kasprzycki, Remigiusz. „Dezerterzy przed sądami Drugiej Rzeczypospolitej.” Czasopismo Prawno-Historyczne No. 2 (2018): 109–130. https://doi.org/10.14746/ cph.2018.2.3.
• Kasprzycki, Remigiusz. „Miraże czerwonego raju. Losy dezerterów z Wojska Polskiego w Związku Radzieckim w latach 1921–1939.” Niepodległość i Pamięć No. 1 (57) (2017): 129–153.
• Kasprzycki, Remigiusz. „Niespełnione marzenia naiwnych. Losy dezerterów z Wojska Polskiego w Niemczech 1921–1939.” Niepodległość i Pamięć No. 1 (65) (2019): 139–164.
• Kasprzycki. Remigiusz. „Plamy na honorze. Przedwojenne dezercje oficerów Wojska Polskiego.” Studia Historyczne No. 3 (247) (2019): 63–75. https://doi.org/10.12797/ SH.62.2019.03.03.
• Kelly, Bernard. „British military deserters in the Irish State 1922–1932.” Studia Hibernica 38 (2012): 201–216.
• Koreś, Daniel. „Polski szpieg na niemieckiej służbie. Afera mjr dypl. Stanisława Kraussa i kpt. intendentury Geoges’a Froge’a (1930–1935).” In Szpiedzy, dezerterzy, renegaci. Wykroczenia i przestępstwa żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych w latach 1918–1989. Edited by Jacek Jędrysiak and Krzysztof Widziński, Studia z historii Wojska Polskiego, t. 2, 45–71. Wrocław–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021.
• Kowalski, Tadeusz Antoni. Mniejszości narodowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej (1918–1939). Toruń: Adam Marszałek, 1998.
• Kula, Henryk Mieczysław. Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Bellona, 1994.
• Kulińska, Lucyna. Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego: Księgarnia Akademicka, 2009.
• Lerquin, Robert. „W godzinach wielkiej próby.” Epoka No. 17 (1938).
• Majewski, Piotr Maciej. Zmarnowana szansa? Możliwości obrony Czechosłowacji jesienią 1938 roku. Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2016.
• Minařík, Pavel. „Letecké učiliště v Prostějově.” Studie a materialy. Accessed July 9, 2022. https://armada.vojenstvi.cz/povalecna/studie-a-materialy/letecke-uciliste-v-prostejove.htm.
• „Niedolecieli. Nieudana ucieczka z czeskiej szkoły pilotów.” Polska Zbrojna No. 17 (1928).
• Ochał, Artur. „Wykroczenia i przestępstwa popełnione przez żołnierzy w brygadach KOP «Grodno» i «Wilno» (1929–1930).” In Szpiedzy, dezerterzy, renegaci. Wykroczenia i przestępstwa żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych w latach 1918–1989. Edited by Jacek Jędrysiak and Krzysztof Widziński, Studia z historii Wojska Polskiego, t. 2, 75–128. Wrocław–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021.
• Plachý, Jiří. „První jednotka čs. Vojáků nevznikala v roce 1939 lehce.” Vojenského historického ústavu Praha. Accessed January 26, 2017. http://www.vhu.cz/prvnijednotka-cs-vojaku-nevznikala-v-roce-1939-lehce/.
• „Pułki czeskie zdekompletowane wskutek masowej dezercji.” Tempo Dnia No. 268 (1938).
• „Rezerwiści – Niemcy sudeccy odmawiają posłuszeństwa władzom czeskim.” Ostatnie Wiadomości Poranne No. 107 (1938).
• Rezmer, Waldemar. „Dezercje żołnierzy Wojska Polskiego z obszaru Dowództwa Okręgu Korpusu nr III Grodno w latach dwudziestych XX wieku.” In Polacy na Białorusi od Powstania Styczniowego do XXI wieku. Traktat ryski i jego konsekwencje dla Polaków i Białorusinów: monografia zbiorowa. T. 5. Edited by Tadeusz Gawin, 365–394. Warszawa: Studium Europy Wschodniej, Uniwersytet Warszawski, 2021.
• Richter, Karel. Historické drama volyňských Čechů. Prague: Epocha, 2015.
• „Sensacyjny przebieg procesu przeciw lotnikom czeskim w Łucku.” Ilustrowany Kuryer Codzienny No. 62 (1928).
• „Skradziony samolot powraca do Czechosłowacji.” Polska Zbrojna No. 29 (1928).
• Šmigeľ, Michal. „Ukrajinský legión Romana Suška. Útok zo Slovenska na Poľsko (1939).” In Slovensko medzi 14. marcom 1939 a salzburskými rokowaniami. Slovenská republika 1939–1945 očami mladých historikov VI. Edited by Martin Pekár and Richard Pavlovič, 272–292. Prešov: Universum, 2007.
• Šrámek, Pavel. „Mobilizace na podzim 1938.” Armádní technický magazín 34, No. 10 (2002): 40–41.
• Vaculik, Jaroslav. Dějiny Volyňských Čechů, I. (1868–1914). Prague: Sdružení Čechů z Volyně a jejich přátel, 1997.
• Vidňanskyj, Stepan. „Ukrajinská emigrácia v medzivojnovom Česko-Slovensku.” Historický časopis 40, No. 3 (1992): 370‒385.
• Wysocki, Roman. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929– 1939. Geneza, struktura, program, Ideologia. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2003.
• Wyszczelski, Lech. Oświata, propaganda, kultura w Wojsku Polskim w latach 1918– 1945. Warszawa: Neriton, 2004.
• „Zbiegli lotnicy czescy będą wydani swoim władzom.” Dziennik Narodowy No. 17 (1928).
• „37 tysięcy Niemców uciekło z Czechosłowacji, znajdując schronienie w Rzeszy.” Ostatnie Wiadomości Poranne No. 110 (1938).

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2022.2(280).0004

Biblioteka Nauki

2089487