Przemoc i okrucieństwa wojny w średniowieczu. Wojna Dwóch Róż jako przykład zaniku etosu rycerskiego

• Authors: Andrzej Niewiński

Title variants

EN

The Violence and Atrocities of War in the Middle Ages. The Wars of the Roses as an Example of the Disappearance of the Chivalric Ethos

DE

Gewalt und Grausamkeiten des Krieges im Mittelalter. Die Rosenkriege als Beispiel für das Verschwinden des ritterlichen Ethos

Abstracts

EN

The 15th century was a period during which knightly culture as a whole, and not just in England, faced a series of challenges and changes. Chivalry remained a popular benchmark for behavior and a cultural model of masculinity and nobility. Th ese assumptions, however, were oft en undermined by increasingly brutal battlefi eld experiences that, along with changes in warring practices, revolutionized the way warfare was conducted. Th e article focuses on the aspect of violence during warfare and presents a specifi c erosion of the chivalric ethos, using the Wars of the Roses as an example. Th e evidence presented in this paper indicates that this experience of carnage led to a surge in violence throughout England during this period, including unchivalrous behavior. Moreover, the relationship between warfare and knightly culture has been thoroughly documented among others in numerous chronicles.

DE

Nicht nur in England war das 15. Jahrhundert ein Zeitalter, in dem die ritterliche Kultur insgesamt mit einer Reihe von Herausforderungen und Veränderungen konfrontiert war. Das Rittertum blieb ein beliebter Bezugspunkt für Verhaltensweisen und ein kulturelles Modell für Männlichkeit und Edelmut. Diese Annahmen wurden jedoch häufi g durch immer brutalere Erfahrungen auf dem Schlachtfeld, die zusammen mit den veränderten Praktiken der Kriegsparteien die Art und Weise der Kriegsführung revolutionierten, in Frage gestellt. Dieser Aufsatz konzentriert sich auf den Aspekt der Gewalt im Zusammenhang mit Kriegshandlungen und stellt eine eigentümliche Erosion des ritterlichen Ethos am Beispiel der Rosenkriege dar. Die in dieser Skizze dargestellten Beispiele von Schlachten zeigen, dass die Erfahrungen des Gemetzels in dieser Zeit, in ganz England zu einem Anstieg der Gewalt führten, darunter zum unritterlichen Verhalten. Darüber hinaus wurde die Verbindung zwischen Kriegsführung und ritterlicher Kultur u. a. in zahlreichen Chronikberichten genau festgehalten.

PL

Nie tylko w Anglii XV w. był okresem, podczas którego kultura rycerska jako całość stanęła w obliczu wielu wyzwań i zmian. Rycerstwo pozostało popularnym punktem odniesienia dla zachowań oraz kulturowym modelem męskości i szlachetności. Założenia te były jednak często podważane przez coraz bardziej brutalne doświadczenia z pól bitewnych, które wraz ze zmianami w praktykach walczących stron zrewolucjonizowały sposób prowadzenia wojen. W artykule skupiono się na aspekcie przemocy podczas działań wojennych i przedstawiono swoistą erozję etosu rycerskiego na przykładzie Wojny Dwóch Róż. Zaprezentowane w niniejszym szkicu przykłady bitew wskazują, że to doświadczenie rzezi doprowadziło do gwałtownego wzrostu przemocy w całej Anglii w tym okresie, również nierycerskich zachowań. Co więcej, związek między działaniami wojennymi a kulturą rycerską został dokładnie utrwalony m.in. w licznych przekazach kronikarskich.

Keywords

PL

średniowiecze; wojna domowa; Wojna Dwóch Róż; etos rycerski; przemoc; działania wojenne

EN

Middle Ages; civil war; Wars of the Roses; chivalric ethos; violence; warfare

DE

Mittelalter; Bürgerkrieg; Rosenkriege; ritterliches Ethos; Gewalt; Kriegsführung

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV (LXXV)
• Issue: 1(283)
• Pages: 11-39

Dates

published

2023

Contributors

author

Andrzej Niewiński

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000316135885

References

• Allmand, Christopher. The ‘De Re Militari’ of Vegetius. The Reception, Transmission and Legacy of a Roman Text in the Middle Ages. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
• Barber, Richard. Rycerze i rycerskość. Tłum. Józef Kozłowski. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2003.
• Barbour, John. The Bruce. Red. Archibald A. M. Duncan. Edinburgh: Canongate Books, 1997.
• Bellamy, Alex J. Just Wars. From Cicero to Iraq. Cambridge: Polity, 2006.
• Bellamy, John G. Crime and Public Order in England in the Later Middle Ages. London, Routledge & Kegan Paul, 1973.
• Birdsall, Jean, i Jean Newhall, red. i tłum. The Chronicle of Jean de Venette. New York: Columbia University Press, 1953.
• Boardman, Andrew W. The Battle of Towton. Przedm. Robert Hardy. Stroud: Sutton, 1996.
• Boardman, Andrew W. Towton: The Bloodiest Battle. Stroud: Sutton, 2000.
• Bouet, Pierre. „Orderic Vital, lecteur critique de Guillaume de Poitiers”. W Mediaevalia Christiana XI–XIIIe siècles, Hommage à R. Foreville de ses amis, ses collèques et ses anciens élèves. Red. Coloman Etienne Viola, 25–50. Paris: Editions Universitaires, 1989.
• Bouvet, Honoré. The Tree of Battles of Honoré Bonet. Tłum. i red. George William Coopland. Liverpool: University of Liverpool Press, 1949.
• Bruce, John, red. Historie of the Arrival of Edward IV: In England and the Finall Recouerye of his Kingdomes from Henry VI. A.D. MCCCC.LXXI. London: Camden Society, 1838.
• „Calendar of State Papers and Manuscripts in the Archives and Collections of Milan 1385–1618”. Red. Allen B Hinds. Dostęp listopad 17, 2022. https://www.british -history.ac.uk/cal-state-papers/milan/1385-1618/. Oryginalnie opublikowano His Majesty’s Stationery Office, London, 1912.
• Cameron, Sonja. „Keeping the Customer Satisfi ed: Barbour’s Bruce and a Phantom Division at Bannockburn”. W The Polar Twins. Red. Edward J. Cowan i Douglas Giff ord, 61–74. Edinburgh: Donald, 1999.
• Chibnall, Marjorie. „Feudal Society in Orderic Vitalis”. Anglo-Norman Studies 1 (1978): 35–48.
• Chibnall, Marjorie. The World of Orderic Vitalis. Oxford: Clarendon Press, 1987.
• Chrimes, Stanley B. Henry VII. [New Haven]: Yale University Press, 1999.
• Clark, David. Barnet 1471: Death of Kingmaker. Barnsley: Pen & Sword Military, 2007.
• Commynes, Philip de. The Memoirs for the Reign of Louis XI, 1461–1483. Tłum. Michael Jones. Harmondsworth: Penguin Books, 1972.
• Contamine, Philippe. La guerre au Moyen Âge. Paris: Presses Universitaires de France, 1980.
• Długosz, Jan. Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Ks. 10–11. Oprac. Danuta Turkowska i Maria Kowalczyk, tłum. Julia Mrukówna, red. i koment. Józef Garbacik i Krystyna Pieradzka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.
• Ellis, Henry, red. Three Books of Polydore Vergil’s English History Comprising the Reigns of Henry VI., Edward IV., and Richard III. London: Camden Society, 1844.
• Flori, Jean. Rycerze i rycerstwo w średniowieczu. Tłum. Edyta Trojańska. Poznań: Dom Wydawniczy „REBIS”, 2003.
• Friedman, Yvonne. Encounter between Enemies: Captivity and Ransom in the Latin Kingdom of Jerusalem. Leiden: Brill, 2002.
• Froissart, Jean. Oeuvres de Froissart. Chroniques. Red. M. Kervyn de Lettenhove. T. 5; T. 8. Osnabrück: Biblio-Verlag, 1967.
• Gilchrist, John. „Th e Papacy and War against the «Saracens», 795–1216”. The International History Review 10, nr 2 (1988): 174–197.
• Gillingham, John. „1066 and the Introduction of Chivalry into England”. W Law and Government in Medieval England and Normandy: Essays in Honour of sir James Holt. Red. George Garnett i John Hudson, 21–55. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Gillingham, John. „Richard I and the Science of War”. W War and Government: Essays in Honour of J. O. Prestwich. Red. John Gillingham i James Clarke Holt, 78– 91. Cambridge: Boydell Press, 1984.
• Gillingham, John. The English in the Twelfth Century: Imperialism, National Identity and Political Values. Woodbridge: Boydell Press, 2000.
• Gillingham, John. The Wars of the Roses: Peace and Conflict in Fifteenth-Century England. London: Weidenfeld and Nicolson, 1981.
• Goodchild, Steven. Tewkesbury. Eclipse of the House of Lancaster – 1471. Barnsley: Pen & Sword, 2005.
• Goodman, Anthony. The Wars of the Roses: Military Activity and English Society, 1452–97. London: Routledge & Kegan Paul, 1981.
• Government in Medieval England and Normandy: Essays in Honour of sir James Holt. Red. George Garnett i John Hudson, 21–55. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Gravett, Christopher. Bosworth 1485: Last Charge of the Plantagenets. Oxford: Osprey Military, 1999.
• Gravett, Christopher. Tewkesbury 1471: The Last Yorkist Victory. Oxford: Osprey, 2003.
• Green, David. The Hundred Years War: A People’s History. New Haven: Yale University Press, 2014.
• Haigh, Philip A. The Military Campaigns of the Wars of the Roses. Stroud: Alan Sutton, 1995.
• Hall’s Chronicle containing the History of England during the Reign of Henry the Fourth and the Succeeding Monarchs to the End of the Reign of Henry the Eighth. London: Johnson, 1809.
• Halliwell, James O., red. Warkworth’s Chronicle of the First Thirteen Years of the Reign of King Edward the Fourth. London: Camden Society, 1839.
• Hanham, Alison, tłum i wstęp. John Benet’s Chronicle, 1399–1462. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2016.
• Harriss, Gerald Leslie, i M. A. Harris, red. John Benet’s Chronicle for the Years 1400 to 1462. Camden Miscellany 25. London: Camden Society, 1972.
• Johnson, James Turner. Just War Tradition and the Restraint of War: A Moral and Historical Inquiry. Princeton: Legacy Library, 2014.
• Jones, Dan. Wojna Dwóch Róż. Upadek Plantagenetów i tryumf Tudorów. Tłum. Iwona Michałowska-Gabrych. Kraków: Wydawnictwo Astra, 2018.
• Kaeuper, Richard W. Chivalry and Violence in Medieval Europe. Oxford: Oxford University Press, 1999.
• Kaeuper, Richard W., i Elspeth Kennedy, red. i tłum. The Book of Chivalry of Geoffroi de Charny: Text, Context, and Translation. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1996.
• Keen, Maurice. Chivalry. New Haven: Yale University Press, 1984.
• Kendall, Paul M. Warwick the Kingmaker. London: Allen & Unwin, 1957.
• Lander, Jack R. The Wars of the Roses. Gloucester: Sutton, 1990.
• Macdonald, Alastair J. „Two Kinds of War? Brutality and Atrocity in Later Medieval Scotland”. W Killing and Being Killed: Bodies in Battle: Perspectives on Fighters in the Middle Ages. Red. Jörg Rogge, 199–230. Bielefeld: Transcript GbR, 2017.
• Mackie, John D. The Earlier Tudors 1485–1558. Oxford: Clarendon Press, 1983.
• Maddern, Philippa C. Violence and Social Order: East Anglia, 1422–1442. Oxford: Clarendon, 1992.
• Marvin, Laurence W. „Atrocity and Massacre in the High and Late Middle-Ages”. W Theatres of Violence. Massacre, Mass Killing and Atrocity Throughout History. Red. Philip Dwyer i Lyndall Ryan, 50–62. New York: Berghahn Books, 2012.
• Mills, Charles. The History of Chivalry or Knighthood and Its Times. T. 1. London: Longman, Hurst, Rees, Orme, Brown and Green, 1825.
• Nicholson, Ranald. Edward III and the Scots. The Formative Years of a Military Career 1327–1335. Oxford: Oxford University Press, 1965.
• Niewiński, Andrzej. „William Marshal – «najlepszy rycerz jaki kiedykolwiek żył»”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 104 (2019): 21–45. https://doi.org/ 10.18778/0208-6050.104.03.
• Niewiński, Andrzej. Jeniectwo wojenne w późnym średniowieczu. Studia nad problematyką zjawiska w Polsce w kontekście zachodnioeuropejskim. Lublin: Wydawnictwo Episteme, 2015.
• Orderic Vitalis. Historia ecclesiastica, Patrologia Latina. Red. Jacques Paul Migne. T. 118. Lutetiae Parisiorum: Migne, 1855.
• Ossowska, Maria. Ethos rycerski i jego odmiany. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
• Petriello, David R. Tide of War: The Impact of Weather on Warfare. New York: Skyhore Publishing, 2018.
• Piwowarczyk, Dariusz. Obyczaj rycerski w Polsce późnośredniowiecznej (XIV–XV wiek). Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1998.
• Powell, Edward. Kingship, Law and Society: Criminal Justice in the Reign of Henry V. Oxford: Clarendon, 1989.
• Ray, Roger D. „Orderic Vitalis and his Readers”. Studia Monastica 14 (1972): 17–33.
• Ray, Roger D. „Orderic Vitalis and William de Poitiers: A Monastic Reinterpretation of William the Conqueror”. Revue Belge de Philologie et d’Histoire 50 (1972): 1116–1127.
• Riley, Henry Th omas, tłum. i komentarz. Ingulph’s Chronicle of the Abbey of Croyland with the Continuations by Peter of Blois and Anonymus Writers. London: G. Bell & sons, 1854.
• Ross, Charles D. Edward IV. New Haven: Yale University Press, 1997.
• Rousset, Paul. „La description du monde chevaleresque chez Orderic Vital”. Le Moyen Âge 75 (1969): 427–444.
• Russell, Frederic H. The Just War in the Middle Ages. Cambridge: Cambridge University Press, 1975.
• Sadler, John. The Red Rose and the White: The Wars of the Roses, 1453–1487. Harlow: Longman, 2010.
• Sadler, John. Towton: The Battle of Palmsunday Field 1461. Barnsley: Pen & Sword Military, 2011.
• Smith, Trevor R. „Willing Body, Willing Mind. Non-combatant Culpability According to English Combatant Writers 1327–77”. W Killing and Being Killed. Bodies in Battle: Perspectives on Fighters in the Middle Ages. Red. Jörg Rogge, 79–107. Bielefeld: Transcript Verlag, [2017].
• Stacey, Robert C. „Th e Age of Chivalry”. W The Laws of War. Constraints on Warfare in the Western World. Red. Michael Howard, George J. Andreopoulos i Mark R. Shulman, 27–39. New Haven: Yale University Press, 1994.
• Stevenson, Joseph, red. Wilhelmi Wyrcester Annales Rerum Anglicarum. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• Storey, Robin L. The End of the House of Lancaster. Gloucester: Sutton Publications, 1999.
• Strickland, Matthew. „Killing or Clemency? Ransom, Chivalry and Changing Attitudes to Defeated Opponents in Britain and Northern France, 7–12th Centuries”. W Krieg in Mittelalter. Red. Hans-Henning Kortüm, 93–121. Berlin: Akademie Verlag, 2001.
• Strickland, Matthew. Anglo-Norman Warfare: Studies in Late Anglo-Saxon and Anglo-Norman Military Organization and Warfare. Woodbridge: Boydell Press, 1992.
• Strickland, Matthew. War and Chivalry: The Conduct and Perception of War in England and Normandy, 1066–1217. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.
• Stroud, Michael. „Chivarlic Terminology in Late Medieval Literature”. Journal of the History of Ideas 37, nr 2 (1976): 323–334.
• Taylor, Craig. Chivalry and the Ideals of Knighthood in France during the Hundred Years War. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• Thompson, Peter E., red. i tłum. Contemporary Chronicles of the Hundred Years’ War. London: Th e Folio Society, 1966.
• Vegetius Renatus Flavius. Epitoma rei militaris. Oxford: Clarendon Press, 2004.
• Virgoe, Roger. „William Tailboys and Lord Cromwell: Crime and Politics in Lancastian England”. Bulletin of the John Rylands Library 55, nr 2 (1973): 459–482.
• Weir, Alison. Lancasterowie i Yorkowie. Wojna Dwóch Róż. Przeł. Krzysztof Królik. Kraków: Wydawnictwo Astra, 2013.
• Whitbread, Rachael E. „Tournaments, Jousts and Duels: Formal Combats in England and France, circa 1380–1440”. Praca doktorska, University of York, 2013.
• „Wilhelmi Wyrcester Annales Rerum Anglicarum”. W Letters and Papers Illustrative of the Wars of the English in France during the Reign of Henry the Sixth, King of England. T. 2, cz. 2., 743–794. London: Longman, Green, Longman, and Roberts, 1864.
• „William Gregory’s Chronicle of London”. W The Historical Collections of a Citizen of London in the Fifteenth Century. Red. James Gairdner, 57–239. [London]: Camden Society, 1876.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.1(283).0001

Biblioteka Nauki

7402585