Diariusz kampanii w Prusach Królewskich w 1626 roku Wolfa von der Ölsnitza

• Authors: Sławomir Augusiewicz

Title variants

EN

Wolf von der Ölsnitz’s Diary of the Campaign in Royal Prussia in 1626

DE

Tagebuch des Feldzugs von 1626 in Königlich Preußen von Wolf von der Ölsnitz

Abstracts

EN

After the Swedish attack on Royal Prussia in July 1626, the authorities of the Duchy of Prussia, in connection with the accusations leveled against them in the Commonwealth for allowing Gustavus Adolf’s troops to pass through the territory of the Duchy and the obligation to provide military assistance to Sigismund III, sent Wolf von der Ölsnitz as an envoy to the Polish king. The envoy accompanied the monarch and the Crown army during the campaign against the Swedes in the second half of 1626 and was present during its most important event – the Battle of Gniew (September 22 – October 1). Ölsnitz regularly compiled diary entries, which he sent in parts to the Elector of Brandenburg, Jerzy Wilhelm, and to the Prussian councilors. Th ree fragments of the diary have been preserved (covering the period from 24 September to 2 November, 1626) and are currently held in the Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz in Berlin-Dahlem. Th ese fragments are practically unknown and unused by historians. They contain a lot of new information that can complement the previous research concerning the first months of the socalled „War for the mouth of the Vistula”.

DE

Nach dem schwedischen Angriff auf Königlich-Preußen im Juli 1626 entsandten die Behörden von Herzoglich-Preußen angesichts der Vorwürfe aus dem Königreich Polen, man würde das Heer von Gustav Adolf durch das Gebiet des Herzogtums ziehen lassen, und auch angesichts ihrer Verpfl ichtung, Sigismund III. militärischen Beistand zu leisten, Wolf von der Ölsnitz als Gesandten zum polnischen König. Der Gesandte begleitete den Monarchen und das Kronheer während des Feldzugs gegen die Schweden in der zweiten Hälft e des Jahres 1626 und wurde Zeuge dessen größten Ereignisses – der Schlacht von Gniew (22. September – 1. Oktober). Er führte regelmäßig ein Tagebuch, das er in Teilen an den Kurfürsten von Brandenburg, Georg Wilhelm, und an die preußischen Hohen Räte schickte. Im Geheimen Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz in Berlin-Dahlem haben sich drei Fragmente dieses Tagebuchs erhalten, die den Zeitraum vom 24. September bis zum 2. November 1626 abdecken. Diese Quelle ist praktisch unbekannt und wird von Historikern nicht genutzt. Sie enthält viele neue Informationen, die die bisherigen Erkenntnisse über die ersten Monate des sogenannten „Weichselmündungskrieges” ergänzen können.

PL

Po ataku szwedzkim na Prusy Królewskie w lipcu 1626 r. władze Prus Książęcych, zobowiązane do udzielenia pomocy militarnej Zygmuntowi III, w związku z wysuwanymi w Rzeczypospolitej przeciw nim oskarżeniom o przepuszczenie przez terytorium Księstwa wojsk Gustawa Adolfa wysłały w poselstwie do króla polskiego Wolfa von der Ölsnitza. Poseł towarzyszył monarsze i armii koronnej w czasie kampanii przeciw Szwedom w drugiej połowie 1626 r., był świadkiem największego wydarzenia w jej trakcie – bitwy pod Gniewem (22 września – 1 października). Regularnie sporządzał diariusz, który w częściach przesyłał elektorowi brandenburskiemu Jerzemu Wilhelmowi i nadradcom pruskim. W Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem zachowały się trzy fragmenty tegoż diariusza, obejmujące okres od 24 września do 2 listopada 1626 r. Źródło to jest praktycznie nieznane i niewykorzystane przez historyków. Zawiera wiele nowych informacji, które mogą uzupełnić dotychczasowe ustalenia na temat pierwszych miesięcy tzw. „wojny o ujście Wisły”.

Keywords

PL

wojny polsko-szwedzkie w XVII w.; bitwa pod Gniewem; Prusy Królewskie; Prusy Książęce; Wolf von Ölsnitz; Zygmunt III; Gustaw Adolf; diariusz

EN

Polish-Swedish wars in the 17th century; Battle of Gniew; Duchy of Prussia; Wolf von Ölsnitz; Sigismund III; Gustav Adolf; diary; Royal Prussia

DE

Polnisch-schwedische Kriege im 17. Jahrhundert; Schlacht bei Gniew; Königliches Preußen; Herzogliches Preußen; Wolf von Ölsnitz; Sigismund III.; Gustav Adolf; Tagebuch

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV (LXXV)
• Issue: 1(283)
• Pages: 201-234

Dates

published

2023

Contributors

author

Sławomir Augusiewicz

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

• https://orcid.org/0000000258752550

References

• Anusik, Zbigniew. „Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski (1574–1631): szkic do portretu antyregalisty”. Przegląd Nauk Historycznych 9, nr 1 (2010): 55–138.
• Arndt, Felix. „Die Oberräte in Preussen 1525–1640”. Altpreussische Monatsschrift 49 (1912): 1–64.
• Augusiewicz, Sławomir. Przebudowa wojska pruskiego w latach 1655–1660. U źródeł wczesnonowożytnej armii. Oświęcim: Napoleon V, 2014.
• Augusiewicz, Sławomir. „Werbunki Hansa Georga von Arnim, Georga Friedricha von Kreytzen i Ernsta Georga von Sparr na kampanię chocimską 1621”. Echa Przeszłości 22, nr 2 (2021): 87–102.
• Augustyniak, Urszula. W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Warszawa: Wyd. Naukowe Semper, 2004.
• Biegańska, Anna. „Żołnierze szkoccy w dawnej Rzeczypospolitej”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 27 (1984): 81–111.
• Borawska, Teresa. „Wykaz rodów szlachty Prus Królewskich z połowy XVII wieku: (na podstawie herbarza J.K. Duchnowskiego)”. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia 18 (1982): 149–168.
• Czapliński, Władysław. „Cień Polski nad Sundem. Kartki z dziejów dyplomacji w latach 1621–1626”. Kwartalnik Historyczny 86, z. 2 (1979): 321–341.
• „Diariusz albo summa spraw i dzieł wojska kwarcianego w Prusiech na usłudze Jego Królewskiej Miłości przeciwko Gustawowi Książęciu Sudermańskiemu będącego w latach 1626, 1627 i 1628”. W Pamiętniki o Koniecpolskich. Wyd. Stanisław Przyłęcki, 13–41. Lwów: Drukarnia Piotra Pillera, 1842.
• Dybaś, Bogusław. „Między instrukcją a praktyką. Wokół problemów edycji wczesnonowożytnych tekstów niemieckich”. W Studia edytorskie. T. 4, Edytorstwo źródeł: od instrukcji do edycji. Red. Adam Perłakowski, 109–129. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”, 2022.
• „Empfehlungen zur Edition frühneuzeitlicher Texte”. Heimatforschung, eForum. Dostęp styczeń 20, 2023. https://www.heimatforschung-regensburg.de/280/1/E-For um_AHF-Empfehlungen.pdf.
• Fenrych, Wiktor, wyd. Akta i Diariusz Królewskiej Komisji Okrętowej Zygmunta III z lat 1627–1628. Gdańsk – Gdynia: Gdańskie Towarzystwo Naukowe; Pracownia Historii Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, 2001.
• Gawron, Przemysław. „Rec. M. Paradowski, Despite destruction, misery and privations... The Polish army in Prussia during the war against Sweden 1626–1629, Warwick Helion & Company, 2020, ss. 226”. Echa Przeszłości 22, cz. 2 (2021): 371–386.
• Grygier, Tadeusz. „Organizacja władzy naczelnej Prus Książęcych”. Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4 (1964): 464–467.
• Heidenreich, Jacek. „Przyczynek do dziejów rodu Krokowskich z Krokowej”. Słupskie Studia Historyczne 5 (1997): 199–108.
• Hoppe, Israel. Geschichte des ersten schwedisch-polnischen Krieges in Preussen. Leipzig: Duncker u. Humblot, 1887.
• Kersten, Adam. Stefan Czarniecki 1599–1665. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1963.
• Klaproth, Christian August Ludwig. Der Königlich Preussische und Churfürstlich Brandenburgische Wirklich Geheime Staats-Rath an seinem zweihundertjährigen Stiftungstage. Berlin: Buchhandlung des Commerzienraths Matzdorff , 1805.
• Kościelak, Sławomir. „Pochodzenie, środowisko rodzinne i początki fałszerskiej dzałalności Krzystzofa Stanisława Janikowskiego”. Zapiski Historyczne 81, z. 1 (2016): 63–96. http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2016.03.
• Krawczuk, Wojciech. Metrykanci koronni. Rozwój registratury centralnej od XVI do XVIII wieku. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2002.
• Krollmann Christian, wyd. Altpreussische Biographie. T. 1. Marburg/Lahn: N. G. Elwert Verlag, 1974.
• Krollmann, Christian, Kurt Forstreuter, i Fritz Gause, wyd. Altpreussische Biographie. T. 2. Marburg/Lahn: N.G. Elwert Verlag, 1967.
• Lange, Tadeusz Wojciech. „Polacy w Zakonie Maltańskim”. Pro Fide Rege et Lege 3/4 (1998): 10–14.
• Lepszy, Kazimierz. Dzieje floty polskiej. Gdańsk – Bydgoszcz – Szczecin: Instytut Bałtycki, 1947.
• Lohmeyer, Karl. „Gustav Adolf und die preussische Regierung im Jahre 1626. Nach sen auf dem Geh. Archiv zu Königsberg vorhandenen urkundlichen Materialien”. W Zur Altpreußische Geschichte. Aufsätze und Vorträge von Karl Lohemeyer. 1–63. Gotha: Friedrich Andreas Perthes Aktiongesellschaft , 1907.
• Łopatecki, Karol, Janusz Dąbrowski, Wojciech Krawczuk, i Wojciech Walczak, wyd. Listy Anny Wazy (1568–1625). Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2022.
• Mankell, Julius. Uppgifter rörande svenska krigsmagtens styrka, sammansättning och fördelning sedan slutet et femtonhundratalet. Stokholm: C.M. Thimgren, 1865.
• Nagielski, Mirosław. „Testament oboźnego koronnego i starosty chmilenickiego Mikołaja Stogniewa porucznika chorągwi husarskiej JKMci Władysława IV”. Studia Historyczno-Wojskowe 2 (2008): 263–275.
• Oestreich, Gerhard. Der brandenburg-preussische Geheime Rat vom Regierungsantritt des Grossen Kurfürsten bis zu Neuordnung im Jahre 1651. Eine behördengeschichtliche Studie. Würzburg: Triltsch, 1937.
• Oracki, Tadeusz. Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku. T. 1–2. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1984–1988.
• Paradowski, Michał. Despite Destruction, Misery and Privations... The Polish Army in Prussia during the War against Sweden 1626–1629. Warwick: Helion & Company, 2020.
• Paradowski, Michał. Studia i materiały do historii wojen ze Szwecją 1600–1635. Oświęcim: Wyd. Napoleon V, 2013.
• Pertek Jerzy. „Oelsnitz Wolf (Wolfgang) von der (ok. 1582–1628)”. Polski Słownik Biograficzny 23 (1978): 582–583.
• Saring, Hans. „Krockow, Matthias von”. Neue Detusche Biographie. Dostęp luty 20, 2023. https://www.deutsche-biographie.de/sfz46113.html#ndbcontent.
• Schultz, Franz. „Materialien zu einer Geschichte des Hauses Krockow”. Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins 45 (1903): 137–185.
• Schultze, Johannes. „Grundsätze für die äussere Textgestaltung bei der Herausgabe von Quellen zur neueren Geschichte”. Forschungen zur Brandenburgischen und Preussischen Geschichte 43 (1930): 345–354.
• Seredyka, Jan. „Nowe poglądy na bitwę pod Gniewem w 1626 r.” Zapiski Historyczne 34, z. 2 (1969): 81–95.
• Szelągowski, Adam. O ujście Wisły. Wielka wojna pruska. Dąbrówno: Oficyna Retman, 2012. Wyd. 2.
• Szwedzkie wojny 1611–1632. Tłum. Wojciech Łygaś. T. 2, cz. 1–2. Oświęcim: Napoleon V, 2016–2018.
• Teodorczyk, Jerzy. „Bitwa pod Gniewem (22 IX–29 IX–1 X 1626). Pierwsza porażka husarii”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 12, cz. 2 (1966): 70–172.
• Tumser, Matthias. „Zehn Th esen zur Edition deutschsprachiger Geschichtsquellen (14.–16. Jahrhundert)”. W Editionswisseschaftliche Kollloquien 2005/2007. Methodik – Amtsbücher – Digitale Edition – Projekte. Wyd. Matthias Th umser, Janusz Tandecki i Antje Th umser, 13–19. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2008.
• Wachowiak, Bogdan, i Andrzej Kamieński. Dzieje Brandenburgii-Prus. Na progu czasów nowożytnych (1500–1701). Poznań: Wyd. Poznańskie, 2001.
• Zwierzykowski, Michał, Robert Kołodziej, i Andrzej Kamieński, wyd. Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1576–1695. Poznań: Wyd. Poznańskie, 2018.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.1(283).0008

Biblioteka Nauki

8778715