Geneza i pierwsze miesiące funkcjonowania Powiatu krypt. „Bałtyk” Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (kwiecień–sierpień 1945 roku)

• Authors: Adrian Świerbutowski

Title variants

EN

The Origins and first Months of Functioning of the District Cryptonym the „Bałtyk” of the National Military Union (April–August 1945)

DE

Entstehung und die ersten Monate des Militärbezirks „Bałtyk” der Nationalen Militärunion (April–August 1945)

Abstracts

EN

In April 1945, after the decision of Maj. Mieczysław Grygorcewicz („Bohdan”, „Miecz”) regarding the passage of the Białystok District of the Cryptonym „Cyryl” of the National Military Organization (Narodowa Organizacja Wojskowa, NOW) to the National Military Union (Narodowy Związek Wojskowy, NZW), the process of forming the County District Cryptonym „Bałtyk” has begun. This covered the Białystok District, where various organizations had been operating since 1942, including the National Armed Forces (Narodowe Siły Zbrojne) and the Home Army (Armia Krajowa) in addition to the NOW. The NZW in this area faced the problem of uniting all of the national organizations under a common banner and building underground structures capable of providing an effective counter to the communist regime. This was not an easy task considering the numerous problems that plagued the „Bałtyk” District during its initial organizational phase, which were mainly associated with acute staff shortages, poor equipment, and the training of its members.

DE

Gleichzeitig mit der Entscheidung von Major Mieczysław Grygorcewicz, alias „Bohdan”, „Miecz” im April 1945, über den Übergang des Bezirks Białystok (Deckname „Cyryl”) der Nationalen Militärorganisation (Narodowa Organizacja Wojskowa, NOW) an die Nationale Militärische Union (Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, NZW), begann der Prozess der Bildung des Bezirks „Bałtyk”. Er umfasste den Bezirk Białystok, in dem bereits seit 1942 verschiedene Organisationen tätig waren, darunter neben der NOW auch die NSZ und die Heimatarmee. Das NZW stand in diesem Gebiet vor dem Problem, alle nationalen Organisationen unter einer gemeinsamen Standarte zu vereinen und Untergrundstrukturen aufzubauen, die fähig sein würden, einen wirksamen Kampf gegen das kommunistische Regime zu führen. Angesichts der zahlreichen Probleme, mit denen der Militärbezirk „Bałtyk” in seiner ersten Organisationsphase zu kämpfen hatte, war dies keine leichte Aufgabe. Dazu gehörten vor allem akuter Personalmangel, schlechte Ausrüstung und Ausbildung der Mitglieder.

PL

W kwietniu 1945 r. wraz z decyzją mjr. Mieczysława Grygorcewicza ps. „Bohdan”, „Miecz” o przejściu Okręgu Białystok krypt. „Cyryl” Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW) rozpoczął się proces formowania Powiatu krypt. „Bałtyk”. Swym zasięgiem objął on powiat białostocki, na terenie którego już od 1942 r. funkcjonowały różne organizacje, w tym obok NOW także NSZ i Armia Krajowa. Przed NZW na tym terenie stanął problem zjednoczenia wszystkich organizacji narodowych pod wspólnym sztandarem i budowy struktur podziemnych, zdolnych podjąć się skutecznej walki z reżimem komunistycznym. Nie było to zadanie łatwe, zważywszy na liczne bolączki trapiące Powiat „Bałtyk” w jego początkowej fazie organizacyjnej. Były to głównie dotkliwe braki kadrowe, słabe wyposażenie i wyszkolenie członków.

Keywords

PL

powiat białostocki; okupacja niemiecka; okupacja sowiecka; narodowa demokracja; Narodowe Zjednoczenie Wojskowe; Narodowe Siły Zbrojne; podziemie antykomunistyczne

EN

Białystok District; German occupation; Soviet occupation; national; democracy; National Military Union; National Armed Forces; anti-communist underground movement

DE

Bezirk Białystok; deutsche Besatzung; sowjetische Besatzung; nationale Demokratie; Nationale Militärunion; nationale Streitkräfte; antikommunistischer Untergrund

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV(LXXV)
• Issue: 2(284)
• Pages: 96-133

Dates

published

2023

Contributors

author

Adrian Świerbutowski

• https://orcid.org/0000000335506952

References

• Bechta, Mariusz, i Wojciech J. Muszyński. Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017.
• Boćkowski, Daniel. Na zawsze razem. Białostocczyzna i Łomżyńskie w polityce radzieckiej w czasie II wojny światowej (IX 1939 –VIII 1944). Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2005.
• Dajnowicz, Małgorzata. „Wpływy Narodowej Demokracji w województwie białostockim. Elity i ich rola w tworzeniu politycznych struktur endenckich (1919–1939)”. Dzieje Najnowsze 47, nr 1 (2015): 33–44. Https://doi.org/10.12775/DN.2015.1.02.
• Dolata, Bolesław. Wyzwolenie Polski 1944–1945. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1974.
• Drugi powszechny spis ludności z 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki Zawodowe. Województwo białostockie. Warszawa: GUS, 1931.
• Grygorcewicz, Mieczysław. „W Okręgu Cyryl”. Wieści Zambrowskie. Miesięcznik samorządowy 11, nr 1 (2000): 12.
• „Kaufman Władysław”. Dws-xip.com. Dostęp lipiec 18, 2022. Https://www.dws-xip.com/PW/bio/k34b.htm.
• Krajewski, Kazimierz, i Tomasz Łabuszewski. Białostocki Okręg AK-AKO. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1997.
• Kriwienko, Siergiej. „Raporty z Polski”. Karta nr 15 (1995): 28–52.
• Kułak, Jerzy. „Glosa do artykułu Powstanie Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na Białostocczyźnie (jesień 1944 – jesień 1945 r.) zamieszczonego w nr 5 Zeszytów”. Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska nr 6 (1992): 121–135.
• Kułak, Jerzy. „Powstanie Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na Białostocczyźnie jesień 1944 – jesień 1945 r.”. Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska nr 5 (1991): 129–138.
• Kułak, Jerzy. „Zgrupowanie oddziałów AKO krypt. «Piotrków»”. Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska nr 7 (1993): 50–90.
• Litwiejko, Kazimierz. „Uwagi do artykułu Jerzego Kułaka Powstanie Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na Białostocczyźnie (jesień 1944–jesień 1945 r.)”. Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska nr 6 (1992): 158–165.
• Litwiejko, Kazimierz. „XIII Okręg Narodowych Sił Zbrojnych. Zarys dziejów”. W Dzieje polskiego podziemia na Białostocczyźnie w latach 1939–1956. Red. Małgorzata Giżejewska, 52–61. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1992.
• Litwiejko, Kazimierz. Narodowa Organizacja Wojskowa. Okręg Białystok 1944–1945. Białystok: Wydawnictwo Benkowski, 2001.
• Majecki, Henryk. „Narodowa Demokracja we wschodniej części województwa białostockiego w latach 1919–1939”. Studia Podlaskie 7 (1997): 67–85.
• Majecki, Henryk. Początki władzy ludowej na Białostocczyźnie. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1969.
• „Mieczysław Grygorcewicz”. Listawykletych.pl. Dostęp sierpień 29, 2023. Https://listawykletych.pl/katalog/grygorcewicz-mieczyslaw/.
• Milewski, Jan Jerzy. „Przyczynek do biografii Józefa Przybyszewskiego”. Studia Łomżyńskie 7 (1996): 77–80.
• Mironowicz, Eugeniusz. „Polityka władz polskich wobec Białorusinów. Stosunek ludności białoruskiej do państwa polskiego (1944–1956)”. W Stosunki polsko-białoruskie w województwie białostockim w latach 1939–1956. Red. Jan Jerzy Milewski i Anna Pyżewska, 77–85. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej, 2005.
• Mołdawa, Tadeusz. Ludzie władzy 1944–1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991. Warszawa: PWN, 1991.
• Motyka, Grzegorz. Na Białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944–1953. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014.
• Nosowicz, Michał, red. Polegli w walce o utrwalanie władzy ludowej na Białostocczyźnie. Białystok: Wydział Propagandy KW PZPR w Białymstoku, 1969.
• Ostapiuk, Michał. Komendant „Bury”. Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego” (1913–1949). Białystok –Olsztyn–Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej, 2019.
• Poleszak, Sławomir, red. Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956. Lublin–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020. Wyd. 2.
• Przemyski, Andrzej. Ostatni komendant generał Leopold Okulicki. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1990.
• Rembacka, Katarzyna. Komunista na peryferiach władzy. Historia Leonarda Borkowicza (1912–1989). Szczecin–Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej, 2020.
• „Rybnik Aleksander”. Dws-xip.com. Dostęp sierpień 29, 2023. Https://www.dws-xip.com/PW/bio/r16d.html.
• Sowa, Andrzej L. Kto wydał wyrok na miasto? Plany operacyjne ZWZ-AK (1940– 1944) i sposoby ich realizacji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016.
• Zaremba, Marcin. Wielka Trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2012.
• Zdanowicz, Henryk. „Przesiedlenia ludności białoruskiej w latach 1945–1946”. Gazeta w Choroszczy, sierpień 2016.
• Żebrowski, Leszek. „«Cyryl» – Białostocki Okręg Narodowej Organizacji Wojskowej 1941–1945”. Słowo Narodowe nr 1 (1989): 40–55.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.2(284).0003

Biblioteka Nauki

16729547