Funkcjonariusze aparatu bezpieczeństwa a obowiązek służby wojskowej w latach 1944–1956

• Authors: Justyna Dudek

Title variants

EN

Officers of the Security Apparatus and the Obligation of Military Service 1944–1956

DE

Beamte des Sicherheitsapparats und die Verpflichtung zum Militärdienst 1944–1956

Abstracts

EN

On 15 August 1944, the Polish Committee of National Liberation issued a decree concerning the mobilization and registration of individuals for military service. Pursuant to this legal act, officers of the security apparatus were excluded from conscription. This principle was upheld by subsequent decrees, and until the introduction of a new law regarding general military duty (4 February 1950), working in the security services exempted eligible individuals from conscription. There is no doubt that this situation encouraged men to work in the security services, which led to individuals without any military experience constituting about 50–60% of all security personnel. Another advantage of working in the security services was the possibility of quick promotion to the next military rank. These factors had an antagonizing effect on relations with soldiers of the Polish Army. After 1950, the Ministry of Public Security (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, MBP) forbade the employment of conscripts, but this rule was not strictly observed. The Security Service cooperated with the Ministry of National Defence on MBP mobilization projects concerning the creation of personnel reserves in the event of another war breaking out.

DE

Am 15. August 1944 erließ das Polnische Komitee für die nationale Befreiung ein Dekret über die Mobilisierung und Registrierung der Bevölkerung zum Wehrdienst. Nach diesem Gesetz waren die Beamten des Sicherheitsapparates von der Wehrpflicht befreit. Dieser Grundsatz wurde in späteren Dekreten beibehalten, was bedeutete, dass die Tätigkeit im Sicherheitsdienst für die Wehrpflichtigen bis zur Verkündung des neuen Gesetzes über die allgemeine Wehrpflicht (4. Februar 1950) von der Wehrpflicht befreite. Zweifellos war dies ein Faktor, der Männer dazu ermutigte, eine Stelle beim Sicherheitsdienst anzunehmen. Folglich überwogen zwischen 1944 und 1956 Personen ohne militärische Erfahrung – sie machten zwischen 50 und 60% der Beschäftigten aus. Außerdem bot das Amt die Möglichkeit einer schnellen Beförderung in den nächsthöheren militärischen Dienstgrad. Diese Faktoren wirkten sich negativ auf die Beziehungen zu den Soldaten der Polnischen Volksarmee aus. Nach 1950 verbot das Ministerium für öffentliche Sicherheit (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, MBP) die Beschäftigung von Wehrpflichtigen, doch wurde diese Regel nicht strikt eingehalten. Der Sicherheitsapparat arbeitete mit dem Verteidigungsministerium zusammen, das zu den Mobilisierungsprojekten des MBP hinsichtlich der Schaffung von Personalreserven für den Fall des Ausbruchs eines weiteren Krieges Stellung nahm.

PL

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego 15 sierpnia 1944 r. wydał dekret o mobilizacji i rejestracji ludności do służby wojskowej. Na mocy tego aktu prawnego funkcjonariusze aparatu bezpieczeństwa zostali wyłączeni z konieczności stawiania się do poboru. Zasadę tę podtrzymały kolejne dekrety i do czasu ogłoszenia nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym (4 lutego 1950 r.) praca w Urzędzie Bezpieczeństwa oznaczała – dla osób w wieku poborowym – zwolnienie od niej. Nie ulega wątpliwości, że był to czynnik, który zachęcał mężczyzn do podjęcia pracy w bezpiece. W konsekwencji, w latach 1944–1956, dominowały osoby bez żadnego doświadczenia wojskowego – stanowiły ok. 50–60% zatrudnionych. Urząd dawał także możliwość szybkiego awansu na kolejny stopień wojskowy. Te czynniki antagonizująco wpływały na relacje z żołnierzami ludowego Wojska Polskiego. Po 1950 r. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) zabroniło zatrudniania poborowych, ale ściśle tej zasady nie przestrzegano. Bezpieka współpracowała z Ministerstwem Obrony Narodowej, które opiniowało projekty mobilizacyjne MBP dotyczące tworzenia rezerw osobowych na wypadek wybuchu kolejnej wojny.

Keywords

PL

funkcjonariusze aparatu bezpieczeństwa; służba wojskowa; pobór do wojska

EN

officers of the security apparatus; military service; military conscription

DE

Beamte des Sicherheitsapparats; Wehrdienst; Wehrpflicht

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV(LXXV)
• Issue: 2(284)
• Pages: 134-162

Dates

published

2023

Contributors

author

Justyna Dudek

• Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Lublinie

• https://orcid.org/000000034284313X

References

• Bagieński, Witold, i Kamila Churska-Wołoszczak. „Grabowski Roman”. W Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956). T. 3. Red. Witold Bagieński i Magdalena Dźwigał, 379–393. Warszawa: Wyd. IPN, 2022.
• Bagieński, Witold, i Magdalena Dźwigał. „Wstęp”. W Leksykon bezpieki Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956). T. 1. Red. Witold Bagieński i Magdalena Dźwigał, 13 32. Warszawa: Wyd. IPN, 2020.
• Bułhak, Władysław. „W poszukiwaniu porównawczej syntezy aparatu represji w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1954. Uwagi na temat pracy Molly Pucci, «Security empire. The Secret Police in Communist Eastern Europe», New Haven–London: Yale University Press 2020, ss. 378”. Aparat Represji w Polsce Ludowej nr 19 (2021): 943–975. Https://doi.org/10.48261/ARPRL211926.
• Czerwiński, Daniel. Pierwsza dekada. Aparat bezpieczeństwa w województwie gdańskim w latach 1945–1956. Gdańsk: Wyd. IPN, 2016.
• Grot, Leszek, Tadeusz Konecki, i Edward Nalepa. Pokojowe dzieje Wojska Polskiego. Warszawa: Wyd. Wojskowy Instytut Historyczny, 1988.
• Gumiela, Martin. „«Całe życie walczyłem o wyzwolenie klasy robotniczej» – próba analizy partykularnej koncepcji moralności wysokich funkcjonariuszy MBP oraz jej geneza”. W Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy. Red. Robert Klementowski, Kamila Mikołajczak i Jarosław Syrnyk, 66–83. Wrocław–Warszawa: Wyd. IPN, 2020.
• Jarno, Witold. Terytorialne władze wojskowe w Polsce w latach 1945–1949. Organizacja i działalność okręgów wojskowych. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, 2011.
• Jarosz, Dariusz, i Grzegorz Miernik. „Pobór, wcielenie, «pruska dyscyplina», dezercje. Wstęp do badań nad historią społeczną służby wojskowej w stalinowskiej Polsce (1950–1955)”. Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały nr 16 (2018): 41–84.Https://doi.org/10.12775/Polska.2018.02.
• Klementowski, Robert. Utrwalacze władzy ludowej. Kadry powiatowego aparatu bezpieczeństwa w Lubinie w latach 1945–1975. Warszawa –Wrocław– Lubin: Wyd. IPN, Muzeum Historyczne w Lubinie, 2022.
• Kościański, Rafał, oprac. Aparat bezpieczeństwa w województwie poznańskim 1945–1956. Wybrane kierunki i metody. Poznań–Warszawa: Wyd. IPN, 2022.
• Majer, Piotr. Milicja Obywatelska 1944–1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy. Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2004.
• Mazur, Mariusz. „Eksperymenty Philipa Zimbardo, Stanleya Milgrama i Theodora Adorno a badanie aparatu bezpieczeństwa”. W W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej. Red. Jarosław Syrnyk, Agnieszka Klarman, Mariusz Mazur i Eugeniusz Kłosek, 173–197. Wrocław: Wyd. IPN, 2014.
• Musiał, Filip. „Stan badań nad dziejami komunistycznego aparatu represji za lata 2000–2013”. Aparat Represji w Polsce Ludowej nr 13 (2015): 11–143.
• Nalepa, Edward Jan. Oficerowie Armii Radzieckiej w Wojsku Polskim 1943–1968. Warszawa: Bellona, 1995.
• Pałka, Jarosław. „Ludowe Wojsko Polskie w systemie władzy”. W Sprzeczne narracje...Z historii powojennej Polski 1944–1989. Red. Robert Spałek, 175–203. Warszawa: Wyd. IPN, 2020.
• Persak, Krzysztof, i Łukasz Kamiński, red. Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989. Warszawa: Wyd. IPN, 2010.
• Piotrowski, Paweł. Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945–1956. Warszawa: Wyd. TRIO, Instytut Pamięci Narodowej, 2003.
• Pucci, Molly. Security Empire. The Secret Police in Communist Eastern Europe. New Haven – London: Yale University Press, 2020. Https://doi.org/10.2307/j.ctv138wqz9.
• Rokicki, Konrad. „Aparatu obraz własny. Analiza wykresów porównawczych dotyczących kadry aparatu bezpieczeństwa publicznego w latach 1944–1955”. W „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956. Red. Kazimierz Krajewski i Tomasz Łabuszewski, 13–32. Warszawa: Wyd. IPN, 2005.
• Szuba, Ludwik. „Działalność Wojskowych Batalionów Górniczych w latach 1949–1956”. Czasy Nowożytne 15 (2003): 195–222.
• Szwagrzyk, Krzysztof, red. Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza. T. 1. Warszawa: Wyd. IPN, 2005.
• Szwagrzyk, Krzysztof. Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956. Kraków–Wrocław: Wyd. Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, 2005.
• Tomaszewski, Janusz. Sowietyzacja Wojska Polskiego w latach 1943–1956. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012.
• Żenczykowski, Tadeusz. Polska Lubelska. Warszawa: Wyd. Editions Spotkania Sp. z o.o., 1990.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.2(284).0004

Biblioteka Nauki

16729552