Reminiscencje zimnej wojny. Broń jądrowa w realiach Środkowoeuropejskiego Teatru Działań Wojennych

• Authors: Włodzimierz Wątor

Title variants

EN

Cold War Memories. Nuclear Weapons in the Realities of the Central European Theater of War Operations

DE

Reminiszenzen des Kalten Kriegs. Nuklearwaffen in der Realität des mitteleuropäischen Kriegsschauplatzes

Abstracts

EN

In the event of an armed conflict between the armies of the Warsaw Pact and NATO, the decisive battles would take place in the Central European Theater of War Operations. During the Cold War, politicians and commanders of both military blocs had nuclear weapons at their disposal. The question of how determined the leaders were to use these weapons impacted political, military, economic and social relations on both sides of the Iron Curtain. The military doctrines of the Warsaw Pact were dominated by the concept of decisive strikes on the Central European Theater of War Operations that combined surprise nuclear strikes on a huge scale with attacks by armored and mechanized groups. These assumptions were reflected in the „Plan of the offensive operation of the Seaside Front” (1970). The aim of which was to train the military commands and their troops so that they could operate in a chaotic post-nuclear landscape. An important stage in the process of preparing for strikes on the Central European Theater of War Operations was the creation in 1971 of the Nuclear Planning Team. Intense propaganda often exaggerated the threat posed by NATO countries. With the creation of the National Territory Defense System in 1959, large-scale activities were initiated to prepare society to „survive” in the realities of a nuclear conflict.

DE

Im Falle eines bewaffneten Konflikts zwischen den Armeen des Warschauer Pakts (weiter: WP) und der NATO würden die entscheidenden Schlachten auf dem mitteleuropäischen Kriegsschauplatz ausgetragen werden. Während des Kalten Krieges verfügten die Politiker und Befehlshaber beider Militärblöcke über Atomwaffen. Die Frage, wie entschlossen die Machthaber über ihren Einsatz entscheiden würden, projizierte die politisch-militärischen, wirtschaftlichen und sozialen Beziehungen auf beiden Seiten des Eisernen Vorhangs in jener Zeit. In den Kriegsdoktrinen des WP dominierte das Konzept der entscheidenden Schläge gegen den mitteleuropäischen Kriegsschauplatz in einer Variante, die überraschende, massenhafte Raketen-Nuklearschläge mit einem Angriff durch gepanzerte-mechanisierte Verbände kombinierte. Diese Annahmen fanden ihren Niederschlag in dem „Plan für offensive Operationen der Seefront” (1970). Die Folge war die Ausbildung von Kommandos und Truppen, um unter den Bedingungen von Zerstörung und Verlust nach dem Einsatz von Atomwaffen zu operieren. Ein wichtiger Schritt bei der Vorbereitung eines Angriffs auf den mitteleuropäischen Kriegsschauplatz war die Einrichtung einer nuklearen Planungseinheit im Jahr 1971. In der intensiven Propaganda wurde die Bedrohung durch die NATO-Länder oft übertrieben dargestellt. Mit der Einrichtung des Nationalen Territorialen Verteidigungssystems im Jahr 1959 wurden umfangreiche Maßnahmen eingeleitet, um die Öffentlichkeit auf das „Überleben” im Falle eines Atomkonflikts vorzubereiten.

PL

W przypadku konfliktu zbrojnego pomiędzy armiami Układu Warszawskiego (UW) i NATO rozstrzygające walki rozegrałyby się na obszarze Środkowoeuropejskiego Teatru Działań Wojennych (SE TDW). W okresie zimnej wojny politycy i dowódcy obu bloków wojskowych mieli do dyspozycji broń jądrową. Pytanie, jak bardzo rządzący byli zdeterminowani do podjęcia decyzji o jej użyciu, rzutowało na ówczesne stosunki polityczno-militarne, gospodarcze i społeczne po obu stronach żelaznej kurtyny. W doktrynach wojennych UW dominowała koncepcja zdecydowanych uderzeń na SE TDW w wariancie, który łączył zaskakujące, zmasowane uderzenia rakietowo-jądrowe z natarciem zgrupowań pancerno-zmechanizowanych. Założenia te znalazły odzwierciedlenie w „Planie operacji zaczepnej Frontu Nadmorskiego” (1970). Konsekwencją było szkolenie dowództw i wojsk do działań w warunkach zniszczeń i strat po użyciu broni jądrowej. Istotnym etapem w procesie przygotowań do uderzeń na SE TDW było utworzenie w 1971 r. Zespołu Planowania Jądrowego. Intensywna propaganda często wyolbrzymiała zagrożenie ze strony państw NATO. Wraz z utworzeniem w 1959 r. systemu Obrony Terytorium Kraju zapoczątkowano zakrojone na szeroką skalę działania mające na celu przygotowanie społeczeństwa do „przetrwania” w realiach konfliktu jądrowego.

Keywords

PL

zimna wojna; Układ Warszawski; broń jądrowa; odstraszanie nuklearne; wyścig zbrojeń

EN

Cold War; Warsaw Pact; nuclear weapons; arms race; nuclear deterrent

DE

Kalter Krieg; Warschauer Pakt; Atomwaffen; Wettrüsten; nukleare Abschreckung

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV(LXXV)
• Issue: 2(284)
• Pages: 204-232

Dates

published

2023

Contributors

author

Włodzimierz Wątor

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000294025350

References

• Bątkiewicz, Henryk. Problemy rozbrojenia w radzieckiej polityce zagranicznej w latach 1945–1963. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.
• Biełous, Władimir. Neutronowy krok ku katastrofie. Tłum. Czesław Czarnogórski. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1985.
• Brzeziński, Zbigniew. Spadek po zimnej wojnie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza MOST, 1993.
• Całkowski, Tomasz. „Targeting w dowodzeniu artylerią”. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych 164, nr 2 (2012): 52–62.
• Chęciński, Józef. Ochrona ludności we współczesnej wojnie. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1973.
• Chocha, Bolesław. Obrona terytorium kraju. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1965.
• Ćwiczenie doskonalące nr 209. Natarcie dywizji zmechanizowanej na duże miasto w warunkach obustronnego zagrożenia użyciem broni masowego rażenia. Warszawa: Akademia Sztabu Generalnego, 1971.
• Ćwiczenie doskonalące nr 304/D. Likwidacja skutków uderzeń nieprzyjaciela bronią masowego rażenia na obszarze okręgu wojskowego. Opracowanie metodyczne. Warszawa: Akademia Sztabu Generalnego, 1984.
• Ćwiczenie nr 24. Praktyczne obliczanie skutków uderzeń bronią jądrową. Materiały do szkolenia kierowniczej kadry systemu Obrony Terytorium Kraju szczebla centralnego. Warszawa: Akademia Sztabu Generalnego, 1969.
• Dyner, Anna Maria. „Rosyjska polityka w zakresie odstraszania jądrowego”. Biuletyn PISM nr 39 (2020): 1–2.
• Fedorowicz, Andrzej. „Polska znowu na linii uderzeń atomowych”. Focus Historia, lipiec sierpień, 2015.
• Filatelistyka. Dwutygodnik Polskiego Związku Filatelistów, czerwiec 16–30, 1978.
• Fiszer, Michał. „Mieliśmy broń jądrową w czasach PRL? To sugeruje TVP”. Polityka, październik 20, 2019.
• Gaddis, John. Zimna wojna. Historia podzielnego świata. Tłum. Bartłomiej Pietrzyk. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2007.
• „Gottfried Wilhelm Leibniz”. Wyczytaj.pl. Dostęp sierpień 24, 2023. Http://www.wyczytaj.pl/cytaty/gottfried-wilhelm-leibniz.
• JMK, i MG. „Sowieckie bazy atomowe w Polsce. Archeolog odkrył nieznane szczegóły”. TVP INFO. Dostęp maj 20, 2022. Https://www.tvp.info/39348986/sowieckie-bazy-atomowe-w-polsce-archeolog-odkryl-nieznane-szczegoly.
• Kajetanowicz, Jerzy. „Siły Zbrojne PRL w strukturach wojskowych Układu Warszawskiego”. Przegląd Historyczno-Wojskowy 23 (74), nr 4 (282) (2022): 163–189. Https://doi.org/10.32089/WBH.PHW.2022.4(282).0007.
• Kajetanowicz, Jerzy. „Strategie bezpieczeństwa Polski w drugiej połowie XX wieku”. Zeszyty Naukowe WSOWL 161, nr 3 (2011): 240–244.
• Konopka, Lech, i Mariusz Fryc. „Anatomia odstraszania – na podstawie kryzysu koreańskiego 2012–2013”. Bellona 675, nr 4 (2013): 133–134.
• Kopeć, Rafał, i Przemysław Mazur. Odstraszanie militarne w XXI wieku. Polska-NATO Rosja. Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny, 2017.
• Kręcikij, Janusz, Jarosław Wołejszo, i Norbert Prusiński, red. Podręcznik oficera sztabu. Warszawa: Wyd. AON, 2009.
• Kubowski, Jerzy. Broń jądrowa. Fizyka, budowa, działanie, skutki, historia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2008.
• Michalski, Henryk. Pierwsze 100 godzin wojny nuklearnej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967.
• Mierzwa, Tomasz, i Zbigniew Semik. Atomowa groza. Schrony w Nowej Hucie. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2015.
• Norris, Robert, i Hans Kristensen. „Global nuclear weapons inventories 1945–2010”. Bulletin of the Atomic Scientists 66, nr 4 (2010): 77–83. Https://doi.org/10.2968/066004008.
• Nożko, Kazimierz. Zagadnienia współczesnej sztuki wojennej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1973.
• „O prawo do życia w pokoju”. Film. Magazyn ilustrowany, kwiecień 23, 1978.
• Parucki, Zygmunt. Geografia polityczna i wojenna. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1979.
• Pięta, Jan. Broń neutronowa. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1988.
• Puchała, Franciszek. „Polska Ludowa a III Rzeczpospolita: różne uwarunkowania geopolityczne, różne koncepcje obronności i bezpieczeństwa”. Przegląd Historyczno-Wojskowy 13 (64), nr 2 (240) (2012): 95–120.
• Roszkowski, Wojciech. Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
• „Rozmowa z generałem Wojciechem Barańskim 3 kwietnia 2000”. Parallel History Project on NATO and the Warsaw Pact. Dostęp czerwiec 18, 2022. Http://www.php.isn.ethz.ch/kms2.isn.ethz.ch/serviceengine/Files/PHP/20666/ipublicationdocument_singledocument/964c5035-aaf4-4307-8c4d-485f7b2154eb/pl/4Baranski.pdf.
• Rybak, Jarosław. „Amerykańskie miny jądrowe”. Polityka, czerwiec 12, 2010.
• „Ryszard Kukliński. Człowiek, który wstrząsnął komuną”. Polskie Radio. Dostęp sierpień 20, 2022. Https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1725750,Ryszard-Kuklinski-Czlowiek-ktory-wstrzasnal-komuna.
• Schweizer, Peter. Wojna Reagana. Tłum. Piotr Amsterdamski. Warszawa: Wydawnictwo Albatros, 2004.
• Stefaniak, Jan. „Dobrowo – atomowa zagłada”. Schondorf.pl. Dostęp maj 17, 2022. Http://www.schondorf.pl/ciekawostki-historyczne/dobrowo-atomowa-zaglada.
• Szarski, Kazimierz. Problemy zagrożenia nuklearnego Europy. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1978.
• Świder, Małgorzata. „Ruch pokojowy w RFN (Friedensbewegung) w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 24, nr 2 (2017): 137–154. Https://doi.org/10.17951/k.2017.24.2.137.
• Waltz, Kenneth N. „Nuclear Myths and Political Realities”. The American Political Science Review 84, nr 3 (1990): 730–745.
• Weinberger, Caspar. Zmagania o pokój. Siedem krytycznych lat w Pentagonie. Tłum. Marek Rudowski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1994.
• Wołoszański, Bogusław. „Rakietowy blef Chruszczowa”. Wprost.pl. Dostęp kwiecień, 2022. Https://historia.wprost.pl/52775/Rakietowy-blef-Chruszczowa.html.
• Zarychta, Stanisław. Broń jądrowa w kształtowaniu bezpieczeństwa 1945–2015. Warszawa: Bellona 2016.
• Золотарев, Владимир, red. История военной стратегии России. Москва: Кучково поле; Полиграфресурсы, 2000.
• Соколовский, Василий, i Максим Чередниченко. „Военное искусство на новом этапе”. Красная Звезда, sierpień 28, 1964.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.2(284).0006

Biblioteka Nauki

16729634