Wyprawa odwetowa hetmana Mikołaja Kamienieckiego do Mołdawii w 1509 roku

• Authors: Andrzej Gładysz

Title variants

EN

The Retaliatory Expedition of Hetman Mikołaj Kamieniecki to Moldova in 1509

DE

Die Vergeltungsexpedition von Hetman Mikołaj Kamieniecki nach Moldawien im Jahr 1509

Abstracts

EN

This article discusses the course of the Polish retaliatory expedition to Moldavia, undertaken after the aggression of the hospodar Bogdan III Orbul towards Poland in the summer of 1509. The events are presented in a broad historiographical context, drawing not only on period sources, but also on 19th century studies and recent research results. The process of forming the military contingent for the campaign and the command structure are briefly presented, taking into account a previously unknown manuscript that detailed the formation of the Polish army that was established in a camp near Buchach. The paper focuses on the course of the campaign, including the recapture of Pokutia, the incursion into the territory of the Principality and the subsequent operations conducted in the region, and the march back to the Polish Kingdom, culminating in the battle of the Dniester crossing at Chocim on 4 October 1509.

DE

Dieser Aufsatz befasst sich mit dem Verlauf der polnischen Vergeltungsexpedition nach Moldawien, die nach dem Angriff des Gospodars Bogdan III. des Einäugigen gegen Polen im Sommer 1509 unternommen wurde. Die Ereignisse werden in einem breiten historiographischen Kontext dargestellt, der sich nicht nur auf zeitgenössische Quellen stützt, sondern auch auf schwer zugängliche Studien des neunzehnten Jahrhunderts und neueste Forschungsergebnisse. In einer knappen Darstellung werden der Prozess der Aufstellung des militärischen Kontingents für den Feldzug sowie die Kommandostruktur nachgezeichnet, wobei ein bisher unbekanntes Manuskript berücksichtigt wird, das die Aufstellung der polnischen Armee im Lager bei Buczacz wiedergibt. Der Schwerpunkt liegt auf dem Verlauf des Feldzuges unter Berücksichtigung der Rückeroberung von Pokucie, des Eindringens in das Gebiet der Hospodakien, der dort durchgeführten Operationen und des Rückmarsches in das polnische Königreich, der in der Schlacht am Dnjestrübergang bei Chocim am 4. Oktober 1509 gipfelte.

PL

W artykule omówiony został przebieg polskiej wyprawy odwetowej do Mołdawii, podjętej po agresji hospodara Bogdana III Jednookiego na Polskę latem 1509 r. Wydarzenia przedstawiono w szerokim kontekście historiograficznym, sięgając nie tylko do źródeł z epoki, ale również trudno dostępnych współcześnie opracowań dziewiętnastowiecznych i najnowszych wyników badań. Pokrótce przedstawiono proces formowania kontyngentu wojskowego na potrzeby kampanii i strukturę dowodzenia, uwzględniając nieznany dotychczas rękopis przedstawiający szyk polskiej armii ustanowiony w obozie pod Buczaczem. Skupiono się na przebiegu kampanii, uwzględniając odzyskanie Pokucia, wtargnięcie na teren hospodarstwa, prowadzone tam działania oraz marsz powrotny do Królestwa Polskiego, zwieńczony bitwą na przeprawie dniestrzańskiej, pod Chocimiem, 4 października 1509 r.

Keywords

PL

kampania mołdawska 1509 r.; bitwa nad Dniestrem 4 października 1509 r.; Zygmunt I Stary; Mikołaj Kamieniecki; Bogdan III Jednooki

EN

Moldavian campaign of 1509; battle of the Dniester crossing on; 4 October 1509; Sigismund I the Old; Mikołaj Kamieniecki; Bohdan III Orbul

DE

Moldau-Feldzug von 1509; Schlacht am Dnjestr am 4. Oktober 1509; Sigismund I. der Alte; Mikolaj Kamieniecki; Bogdan III. der Einäugige

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV (LXXV)
• Issue: 4(286)
• Pages: 13-37

Dates

published

2023

Contributors

author

Andrzej Gładysz

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000216251926

References

• Badecki, Karol. Ludwisarstwo lwowskie za Zygmunta I. Lwów: Ossolineum, 1921.
• Barycz, Henryk. „Biel Stanisław”. Polski Słownik Biograficzny 2 (1936): 32.
• [Bielski, Marcin]. Kronika wszystkiego świata. [Kraków], 1551.
• Bołdyrew, Aleksander. „Alokucja jako element rytuału bitewnego. Szesnastowieczny kontekst kronikarski (Królestwo Polskie)”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 111 (2022): 29–44. Https://doi.org/10.18778/0208-6050.111.03.
• Bołdyrew, Aleksander. „Sprzęt taborowy (wozy) w przemieszczaniu armii zaciężnej w Polsce ostatnich Jagiellonów”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 99 (2017): 111–124. Https://doi.org/10.18778/0208-6050.99.06.
• Bołdyrew, Aleksander. Piechota zaciężna w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku. Warszawa: Neriton, 2011.
• [Brodowski, Samuel]. Żywoty hetmanów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wyd. Żegota Pauli. Lwów: Nakład Jana Milikowskiego, 1850.
• Decjusz, Jost Ludwik. Księga o czasach króla Zygmunta. Wyd. Janina Baryń, i Kazimierz Kumaniecki. Biblioteka Meandra, t. 28. Warszawa: PWN, 1960.
• Dworzaczek, Włodzimierz. „Łaski Jan”. Polski Słownik Biograficzny 18 (1973): 229–237.
• Dworzaczek, Włodzimierz. Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego. Warszawa: PAX, 1985.
• Działyński, Tytus, i L. Koenig, wyd. Acta Tomiciana. T. 1. Poznań, 1858.
• Ehrlich, Ludwik. Starostwa w Halickiem w stosunku do Starostwa lwowskiego w wiekach średnich 1390–1501. Red. Oswald Balzer. Studia nad Historyą Prawa Polskiego, t. 6, z. 1. Lwów: Towarzystwo dla popierania Nauki Polskiej, 1914.
• Fac, Lucjan. „Południowo-wschodni teatr działań wojennych w latach 1497–1509”. Rocznik Przemyski 43 (2007): 53–86.
• Gąsiorowski, Antoni. „Itineraria dwu ostatnich Jagiellonów”. Czasopismo Prawno-Historyczne 16, z. 2 (1973): 259–260.
• Gładysz, Andrzej. „Dworzanie Zygmunta I w wojnie z Mołdawią (1530–1532)”. W Spes in virtute. Salus in victoria. Red. Joanna Gładysz, Dominika Lipska, i Andrzej Gładysz, 58–76. Zabrze: Inforteditions, 2013.
• Gładysz, Andrzej. „Jedna, czy dwie chorągwie nadworne Zygmunta I w kampanii mołdawskiej 1509 r.?”. W Na z góry upatrzonych pozycjach. Red. Bartłomiej Międzybrodzki, Magdalena Gajda, Krzysztof Fudalej, i Michał Przeperski, 93–103. Zabrze: Inforteditions, 2011.
• Gładysz, Andrzej. „Kampania Bogdana III Jednookiego w Polsce w 1509 roku a obrona Rohatyna”. W Mity i legendy w polskiej historii wojskowości. Red. Wiesław Caban, i Józef Smoliński, współpr. Jakub Żak. T. 1, 78–87. Kielce: Uniwersytet Jana Kochanowskiego, 2014.
• Gładysz, Andrzej. „The Polish-Moldavian conflict (1506)”. W War in History. The History of Polish and General Military Science. Red. Andrzej Niewiński, 85–102. Homo Militans Series, t. 6. Lublin: Episteme, 2017.
• Górski, Konstanty. „Tarnowski i bitwa pod Obertynem”. Biblioteka Warszawska 3 (1894): 560–577.
• Jabłonowski, Aleksander, wyd. Sprawy wołoskie za Jagiellonów. Akta i listy. Źródła Dziejowe, t. 10. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1878.
• Kaniewska, Irena, i Zygmunt Wdowiszewski. „Krupski Jerzy”. Polski Słownik Biograficzny 15 (1970): 418–419.
• Kaniewska, Irena. „Podfilipski Jakub”. Polski Słownik biograficzny 27 (1982): 82–83.
• Kolankowski, Ludwik. „Obrona Rusi za Jagiellonów na przełomie XV i XVI wieku”. W Księga pamiątkowa ku czci Bolesława Orzechowicza. T. 1, 466–480. Lwów: Towarzystwo dla popierania Nauki Polskiej, 1916.
• Kolankowski, Ludwik. „Roty koronne na Rusi i Podolu 1492–1572 r.” Ziemia Czerwieńska 1, nr 1 (1935): 141–174.
• Koranyi, Karol. „Żołnierz najemny a żołnierz zaciężny”. Czasopismo Prawno-Historyczne nr 1 (1948): 105–108.
• Korzon, Tadeusz. Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T. 1, Epoka przedrozbiorowa. 1912. Reprint, Poznań: Kurpisz, 2003.
• Kowalska, Halina. „Lanckoroński Stanisław”. Polski Słownik Biograficzny 19 (1971): 451–452.
• Kukiel, Marian. Zarys historii wojskowości w Polsce. Wyd. 3 zm. i powiększ. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1929.
• Kurtyka, Janusz. „Sieklucki Janusz”. Polski Słownik Biograficzny 36 (1995–1996): 578–584.
• Kurtyka, Janusz. „Z dziejów królewszczyzn i organizacji militarnej na Podolu w XV i początku XVI w.: wokół nadania starostwa podolskiego Teodorykowi z Buczacza w 1442 r.” Rocznik Przemyski 43 (2007): 3–52.
• [Lubomirski, Tadeusz]. Trzy rozdziały z historii skarbowości w Polsce (1507–1532). Kraków: nakładem autora, 1868.
• Niemczyk, Katarzyna. „Chodeccy a wyprawa mołdawska z 1509 roku”. Balcanica Posnaniensia 24 (2017): 31–43. Https://doi.org/10.14746/bp.2017.24.
• Niemczyk, Katarzyna. „Difficult Relations between the Family of Chodecz and Bogdan III the One Eyed”. Codrul Cosminului 24, nr 1 (2018): 97–112.
• Niemczyk, Katarzyna. „Problem Pokucia, spornego terytorium polsko-mołdawskiego w końcu XV i początku XVI wieku”. Studia Historyczne 57, z. 2 (2014): 155–174.
• Orzechowski, Stanisław. Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego. Oprac. Franciszek Bohomolec, wyd. Kazimierz J. Turowski. Sanok: Karol Pollak, 1855.
• Pawiński, Adolf, zebr. Stanisław Kutrzeba, uzup. i wyd. Materyały do dziejów pospolitego ruszenia z lat 1497 i 1509. Archiwum Komisyi Historycznej, t. 9. Kraków: PAU, 1902.
• Plewczyński, Marek. „Liczebność wojska polskiego za ostatnich Jagiellonów (1506– 1572)”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 31 (1988): 27–60.
• Plewczyński, Marek. „Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1506–1572”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 31 (1988): 305–324.
• Plewczyński, Marek. „Mikołaj Kamieniecki”. W Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani koronni. Red. Mirosław Nagielski, 21–33. Warszawa: Bellona, 2005.
• Plewczyński, Marek. „Naczelne dowództwo armii koronnej w latach 1501–1572”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 34 (1991): 35–66.
• Plewczyński, Marek. „Udział jazdy obrony potocznej w walkach na południowo- -wschodnim pograniczu Rzeczypospolitej w latach 1531–1573”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 26 (1983): 111–142.
• Plewczyński, Marek. Ludzie Wschodu w wojsku ostatnich Jagiellonów. Warszawa: Bellona, 1995.
• Plewczyński, Marek. Obertyn 1531. Wyd. 2. Warszawa: Bellona, 2008.
• Plewczyński, Marek. Wojny i wojskowość polska w XVI wieku. T. 1, Lata 1500–1548. Zabrze: Inforteditions, 2011.
• Plewczyński, Marek. Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku. Monografie nr 57. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, 2005.
• Plewczyński, Marek. Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI w. Warszawa: PWN, 1985.
• Pociecha, Władysław. „Boratyński Jan”. Polski Słownik Biograficzny 2 (1936): 308–309.
• Pociecha, Władysław. „Chmielecki Dobiesław”. Polski Słownik Biograficzny 3 (1937): 317.
• Pociecha, Władysław. „Chodecki Otto”. Polski Słownik Biograficzny 3 (1937): 350–351.
• Pociecha, Władysław. „Chodecki Stanisław”. Polski Słownik Biograficzny 3 (1937): 352–354.
• Pociecha, Władysław. „Firlej Mikołaj”. Polski Słownik Biograficzny 7 (1948–1958): 8–10.
• Ptak, Jan. „Strzeżenie granic Królestwa Polskiego w późnym średniowieczu i początki obrony potocznej”. W Dzieje organizacji polskich formacji ochrony granic. Od obrony potocznej do II wojny światowej. Red. Anna Gosławska-Hrychorczuk, 13–42. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 2007.
• Pułaski, Kazimierz. „Machmet-Girej, chan Tatarów perekopskich i stosunki jego z Polską (1515–1523)”. W Kazimierz Pułaski, Szkice i poszukiwania historyczne. Serya druga, 281–350. Petersburg: Księgarnia Grendyszyńskiego, 1898.
• Pułaski, Kazimierz. „Wojna Zygmunta I-go z Bohdanem wojewodą mołdawskim w 1509 roku”. Biblioteka Warszawska 1 (145) (1877): 232–255.
• Simonis Starovolsci Sarmatiae Bellatores. Coloniae Agrippinae: Henricum Crithium subsigno Galli, 1631.
• Sperka, Jerzy. „Szafraniec Stanisław”. Polski Słownik Biograficzny 46 (2009–2010): 468–471.
• Spieralski, Zdzisław. „Geneza i początki obrony potocznej. Studium o wojsku polskim w XV w.” Studia i Materiały do Historii Wojskowości 34 (1991): 3–34.
• Spieralski, Zdzisław. „Po klęsce bukowińskiej 1497 roku. Pierwsze najazdy Turków na Polskę”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 9, cz. 1 (1963): 45–58.
• Spieralski, Zdzisław. „Z dziejów wojen polsko-mołdawskich. Sprawa pokucka do wstąpienia na tron Zygmunta I”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości 11, cz. 2 (1965): 62–121.
• Spieralski, Zdzisław. Jan Tarnowski. Warszawa: PWN, 1977.
• Spieralski, Zdzisław. Kampania obertyńska 1531 roku. Red. Tadeusz Marian Nowak. Warszawa: MON, 1962.
• Stryjkowski, Maciej. Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi. Wyd. Ignacy Daniłowicz, i Mikołaj Malinowski. Warszawa: Gustaw Leon Glücksberg, 1846.
• Urban, Wacław. „Karnkowski Jan”. Polski Słownik Biograficzny 12 (1966–1967): 75.
• [Wapowski, Bernard]. Kroniki B. Wapowskiego z Radochoniec część ostatnia, czasy podługoszowskie obejmująca (1480–1535). Wyd. Józef Szujski. Scriptores Rerum Polonicarum, t. 2. Kraków: Akademia Umiejętności, 1874.
• Wierzbowski, Teodor, wyd. Matricularum Regni Poloniae Summaria. Cz. 4, Sigismundi I regis tempora complecens (1507–1548). T. 1, Acta cancellariorum, 1507–1548. T. 2, Acta vicecancellariorum, 1507–1535. Warszawa: Kowalewski, 1910–1912.
• Winczura, Łukasz. Hetman hetmanów. Jan Amor Tarnowski (1488–1561). Biblioteka Tradycji nr 37. Kraków: Collegium Columbinum, 2005.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.4(286).0001

Biblioteka Nauki

23202331