Studia operacyjne w Wojsku Polskim w latach 1921–1939. Stan badań

• Authors: Daniel Koreś

Title variants

EN

The Current State of Research regarding Operational Studies in the Polish Army between 1921–1939

DE

Operative Studien in der polnischen Armee 1921–1939. Forschungsstand

Abstracts

EN

The issue of operational studies, or war planning, during the Second Polish Republic has aroused limited research interest since the end of the Polish campaign of 1939 that ended with defeat. This paper analyses the current achievements of Polish historiography regarding this topic – not limiting itself only to the literature created after 1989 – whilst also highlighting gaps in the research that need filling. The article presents, on the one hand, a synthetic study of the entire problem of war planning between 1921–1939 and, on the other a text in the field of historiography. The picture that emerges from the above-mentioned state of research concerning Polish operational planning leaves no doubt that this subject still has many research deficiencies. This is due to gaps in the archives, which can, however, be supplemented to some extent by other records held in the Central Military Archives of the Military Historical Office (Wojskowe Biuro Historyczne). Another problem concerns the dispersion of the archival resources, a large part of which are located in Moscow and London. Due to the current political climate, it is impossible to use the Moscow archive and, regrettably, it is difficult to estimate how long this situation will last.

DE

Das Thema der operativen Studien bzw. der Kriegsplanung in Zeiten der Zweiten Polnischen Republik hat praktisch seit der Niederlage des polnischen Feldzugs von 1939 nur ein begrenztes Forschungsinteresse geweckt. Der Autor hat sich entschlossen, die bisherigen Ergebnisse der polnischen Historiographie (unter Berücksichtigung der auch nach 1989 erschienen Literatur) zu diesem Thema zu analysieren und gleichzeitig Forschungslücken aufzuzeigen, die es zu schließen gilt. Der Aufsatz ist somit einerseits eine synthetische Studie über die gesamte Problematik der Kriegsplanung in den Jahren 1921–1939 und gleichzeitig ein Text zur Geschichte der Historiographie. Das Bild, das sich aus dem oben skizzierten Stand der Forschung zur polnischen Operationsplanung ergibt, lässt keine Illusionen zu: dieses Thema weist noch viele Forschungslücken auf. Dazu tragen auch die Defizite in den Archiven bei, die jedoch bis zu einem gewissen Grad durch Abfragen in anderen Aktenbeständen des Zentralen Militärarchivs des Militärhistorischen Büro (Wojskowe Biuro Historyczne) geschlossen werden können. Nicht minder problematisch ist die Streuung der Archivbestände, von denen sich ein großer Teil in Moskau und London befindet. In der gegenwärtigen politischen Situation ist die Nutzung des Moskauer Archivs unmöglich. Die Ungewissheit über die Dauer dieses Zustands ist allerdings um Einiges prekärer.

PL

Problematyka studiów operacyjnych, czy też planowania wojennego, w okresie II Rzeczypospolitej budzi ograniczone zainteresowanie badawcze praktycznie od momentu zakończenia klęską kampanii polskiej 1939 r. Autor postanowił przeanalizować dotychczasowy dorobek historiografii polskiej – nie ograniczając się przy tym tylko do literatury powstałej po 1989 r. – na ten temat, a przy okazji wskazać na luki badawcze, które oczekują na wypełnienie. Artykuł jest więc syntetycznym opracowaniem całego problemu planowania wojennego w latach 1921–1939 i zarazem tekstem z zakresu historii historiografii. Obraz, jaki wyłania się z wyżej zarysowanego stanu badań nad polskim planowaniem operacyjnym, nie pozostawia złudzeń: zagadnienie to ciągle posiada dużo luk badawczych. Wpływ na to mają braki w archiwaliach, które można jednak w pewnym stopniu uzupełnić poprzez kwerendę w innych zespołach akt w Centralnym Archiwum Wojskowym Wojskowego Biura Historycznego. Nie mniejszym problemem jest rozproszenie zasobu archiwalnego, którego spora część znajduje się w Moskwie i w Londynie. W obecnej sytuacji politycznej korzystanie z moskiewskiego archiwum jest niemożliwe i co gorsza trudno jest nawet oszacować, jak długo ta sytuacja będzie miała miejsce.

Keywords

PL

studia operacyjne; planowanie wojenne; Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych; Sztab Główny

EN

operational studies; war planning; General Inspectorate of the; Armed Forces; General Staf

DE

Operative Studien; Kriegsplanung; Generalinspektion der; Streitkräfte; Hauptstab

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV (LXXV)
• Issue: 4(286)
• Pages: 97-122

Dates

published

2023

Contributors

author

Daniel Koreś

• Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN we Wrocławiu
• Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego

• https://orcid.org/000000032766845X

References

• Cieplewicz, Mieczysław. Wojsko Polskie w latach 1921–1926. Organizacja, wyposażenie, wyszkolenie. Wrocław: Ossolineum, 1998.
• Dzipanow, Rudolf, red. Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. T. 1, Wojna obronna Polski 1939. Warszawa: Wyd. MON, 1979.
• Gałęzowski, Marek, wyb. i oprac. Pułkownik „Żegota”. Życie i pisma pułkownika dypl. Tadeusza Münnicha. Warszawa: Wyd. IPN, 2009.
• Gamelin, Maurice. Servir. T. 2, Le prologue du drame: 1930-août 1939. Paris: Plon, 1946.
• Godlewski, Jerzy R. Wybrane zagadnienia polskiego planowania wojennego w latach 1919–1939. Gdańsk: Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, 1982.
• Godlewski, Jerzy R., i Wacław Odyniec. Pomorze Gdańskie. Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od wieku XIII do roku 1939. Warszawa: Wyd. MON, 1982.
• Grzelak, Czesław, i Henryk Stańczyk. Kampania polska 1939 roku. Początek II wojny światowej. Warszawa: Rytm, 2005.
• Grzywacz, Andrzej. Wschodniopruski obszar operacyjny w planowaniu strategicznym II RP. Oświęcim: Napoleon V, 2015.
• Halbersztadt, Jerzy. „Józef Piłsudski a mechanizm podejmowania decyzji wojskowych w latach 1926–1935”. Przegląd Historyczny 74, nr 4 (1983): 677–724.
• Jabłonowski, Marek, i Piotr Stawecki. Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom Kutrzeby i Mossora. Warszawa: Wyd. MON, 1987.
• Jaklicz, Józef. „Mózg armii (rzecz o Sztabie Głównym)”. Zeszyty Historyczne (Paryż) z. 18 (192) (1970): 198–204.
• Jaskulski, Waldemar. Generał dywizji Daniel Konarzewski (1871–1935). Zarys biografii. Oświęcim: Napoleon V, 2015.
• Jędruszczak, Tadeusz, i Maria Nowak-Kiełbikowa. Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1918–1939. T. 1, 1918–1932. Warszawa: Pax, 1989.
• Juliusza Rómmla, uczestnika boju pod Komarowem w 1920 roku i obrony Warszawy w 1939 roku. Oprac., posłowie i wyb. fot. Daniel Koreś. Kraków: Mireki, 2016.
• Kirchmayer. Jerzy. Kampania wrześniowa. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1946.
• Kmiecik, Tadeusz. Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego w latach 1918–1939. Słupsk: Wyd. Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku, 2005.
• Kmiecik, Tadeusz. Sztab Generalny Wojska Polskiego 1918–1939. Udział w wojnach o granice i funkcjonowanie w warunkach zagrożenia państwa. Warszawa: Wyd. ZP, 2012.
• Kołakowski, Piotr. „«Laboratorium» – komórka analityczna marszałka Józefa Piłsudskiego”. Słupskie Studia Historyczne nr 16 (2010): 117–130.
• Kopański, Stanisław. Wspomnienia wojenne 1939–1946. Londyn: Veritas, 1961; wyd. 2, Londyn: Veritas, 1972.
• Koreś, Daniel, „System dowodzenia i dowodzenie w Wojsku Polskim w czasie kampanii polskiej 1939 r. Wybrane problemy”. W Kampania polska ’39. Militarne i polityczne aspekty z perspektywy siedemdziesięciolecia. Red. Jerzy Kirszak, i Daniel Koreś. Wrocław: Wyd. IPN, 2011.
• Koreś, Daniel. „Planowanie operacyjne na odcinku łódzkim 1936–1939”. Przegląd Historyczno-Wojskowy 9 (60), nr 3 (223) (2008): 45–76.
• Koreś, Daniel. „Sulisławski Mieczysław Tomasz”. W Z dziejów walk o Niepodległość. T. 3. Red. Marek Gałęzowski, Sławomir Kalbarczyk, Jerzy Kirszak, i Daniel Koreś, 573–588. Warszawa: Wyd. IPN, 2015.
• Koreś, Daniel. Generał bryg. Aleksander Radwan-Pragłowski (1895–1974). Studium biograficzne. Warszawa: Wyd. IPN, 2012.
• Kośmider, Tomasz. Planowanie wojenne w Polsce w latach 1921–1926. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2001.
• Kośmider, Tomasz. Toruński Inspektorat Armii w systemie obrony państwa polskiego w latach 1921–1939. Warszawa: Neriton, 2009.
• Kozłowski, Eugeniusz, i Piotr Stawecki. „Protokoły z posiedzeń Ścisłej Rady Wojennej i inspektorów armii za lata 1926–1932”. Studia i Materiały do Historii Wojskowości, cz. 1, 24 (1981): 271–341; cz. 2, 25 (1983): 275–334.
• Kutrzeba, Tadeusz. Wojna bez walnej bitwy. Wyb. i oprac. Eugeniusz Kozłowski. Warszawa: Volumen, 1998.
• Łach, Wiesław B. Polska północna w systemie obronnym kraju w latach 1918–1926. Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2010.
• Malinowski, Tadeusz. „Dziennik gen. Tadeusza Malinowskiego z września–listopada 1939 roku”. Zeszyty Historyczne (Paryż) z. 62 (367) (1982): 54–101.
• Maroń, Jerzy. O osobliwościach polskiej historii wojskowości. Wrocław: Chronicon, 2013.
• Mitkiewicz, Leon. W Wojsku Polskim 1917–1938. T. 3, W Wojsku Polskim 1930–1938. Wstęp i oprac. Waldemar Rezmer. Toruń: Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2022.
• Norwid-Neugebauer, Mieczysław. Kampania wrześniowa 1939 w Polsce. Londyn: Wyd. M.I. Kolin, 1940.
• Nowak, Włodzimierz. „Generał brygady Kazimierz Glabisz (1893–1981). Zarys biografii”. Przegląd Historyczno-Wojskowy 9 (60), nr 3 (223) (2008): 117–136.
• Nowiński, Tadeusz. „Berlińskie Studium «Niemcy»”. Wojskowy Przegląd Historyczny 18, nr 1 (1962): 338–365.
• Olstowski, Przemysław. Generał Gustaw Orlicz-Dreszer (1889–1936). Dowódca wojskowy i działacz społeczno-polityczny. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2000.
• Pałka, Jarosław. Generał Stefan Mossor (1896–1957). Biografia wojskowa. Warszawa: Rytm, 2007.
• Panecki, Tadeusz, Franciszek Puchała, i Jan Szostak, red. Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego 1918–2003. Warszawa: Bellona, 2003.
• Piątkowski, Henryk. Kampania wrześniowa w Polsce 1939. Londyn: Wyd. Światowego Związku Polaków z Zagranicy, 1946.
• Piłsudski, Józef. Pisma zbiorowe. Wydanie prac dotychczas drukiem ogłoszonych. T. 6. Wstęp i przyp. Kazimierz Świtalski. Warszawa: Wyd. Instytut Józefa Piłsudskiego Poświęcony Badaniu Najnowszej Historii Polski, 1937.
• Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. T. 1, Kampania wrześniowa 1939. Cz. 1, Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną. Londyn: Instytut Historyczny im. gen. W. Sikorskiego, 1951.
• Pragłowski, Aleksander. „Kampania wrześniowa”. Kultura (Paryż) nr 9 (1959): 72–86.
• Pragłowski, Aleksander. Od Wiednia do Londynu. Wspomnienia jednego z najwybitniejszych polskich oficerów dyplomowanych, długoletniego szefa sztabu gen. dyw.
• Pragłowski, Aleksander. Od Wiednia do Londynu. Wspomnienia. Londyn: Wyd. Polskiej Fundacji Kulturalnej, 1968.
• Przygotowania obronne państwa 1935–1939. Wojskowe Teki Archiwalne. T. 6/1, Prawo i administracja. Red. Andrzej Wesołowski. Warszawa: Tetragon, 2014.
• Stachiewicz, Wacław. „Pisma. T. 1, Przygotowania wojenne w Polsce 1935–1939”. Zeszyty Historyczne (Paryż) z. 40 (278) (1977): 11–232; „Pisma. T. 2”. Zeszyty Historyczne (Paryż) z. 50 (310) (1979): 9–317.
• Stachiewicz, Wacław. Wierności dochować żołnierskiej. Przygotowania wojenne w Polsce 1935–1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Oprac. i wstęp Marek Tarczyński. Warszawa: Wyd. Rytm, 1997.
• Stawecki, Piotr. Wojsko marszałka Józefa Piłsudskiego 12 V 1926 – 12 V 1935. Warszawa: Rytm, 2004.
• Steblik, Władysław. „Studium «Niemcy» z maja 1936 r.” Wojskowy Przegląd Historyczny 16, nr 3 (1960): 334–379.
• Stepan, Kamil, i Ryszard Rybka. Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Adiutor, 2010.
• Szostak, Józef. „W Pałacu Saskim nad planem «Zachód»”. Stolica nr 36 (1970): 6–7, 12–13.
• Szubański, Rajmund. Plan operacyjny „Wschód”. Warszawa: Bellona, 1994. Wyd. 2. Warszawa: Wyd. ZP, 2010.
• Ulatowski, Łukasz. Berlińska placówka wywiadowcza „In.3” (1926–1934). Warszawa: b.wyd., 2016.
• Wesołowski, Andrzej, i Czesław A. Żak, red. Sztab Naczelnego Wodza w kampanii wrześniowej. Dokumenty i relacje. Warszawa: Wyd. Centralne Archiwum Wojskowe, 2013.
• Wesołowski, Tomasz. „«Rozwinięcie niemieckie. Studium podstawowe» – możliwości mobilizacyjne, ugrupowanie sił i potencjalne kierunki działań Wehrmachtu w przewidywaniach Oddziału III Sztabu Głównego z lutego i początku marca 1939 r.” Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku z. 31 (2018): 119–158.
• Wesołowski, Tomasz. „Kłopotliwa gra wojenna Generalobersta Franza Haldera. «Generalstabsreise 1939» w powojennej historiografii”. Studia z Dziejów Wojskowości 6 (2017): 297–324.
• Wesołowski, Tomasz. „Pierwszy etap prac Sztabu Głównego nad planem operacyjnym «Zachód» (luty – połowa marca 1939 r.) w dokumentach, relacjach i wspomnieniach jego twórców”. Studia z Dziejów Wojskowości 7 (2018): 289–326.
• Wesołowski, Tomasz. „Plan gry wojennej Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych (Generalstabreise) z marca 1939 r. Przyczynek do nowego spojrzenia na początki planowania wojny przeciw Polsce («Fall Weiss»)”. Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku z. 30 (2017): 5–33.
• Wieczorek, Grzegorz. Generał Kazimierz Glabisz (1893–1981). Zarys biografii. Gorzów Wlkp.: Wyd. Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, 2007.
• Wyszczelski, Lech. Generał Kazimierz Sosnkowski. Warszawa: Bellona, 2010.
• Wyszczelski, Lech. Marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz (1886–1941). Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2013.
• Wyszczelski, Lech. O marszałku Edwardzie Śmigłym-Rydzu. Od uwielbienia do potępienia. Warszawa: Bellona, 2015.
• Wyszczelski, Lech. Od demobilizacji do zamachu majowego. Wojsko Polskie 1921– 1926. Warszawa: Neriton, 2007.
• Wyszczelski, Lech. Podczas pokoju z myślą o wojnie (1921–1939). Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2021.
• Wyszczelski, Lech. Wojsko Piłsudskiego. Wojsko Polskie 1926–1935. Warszawa: Neriton, 2005.
• Zamorski, Kordian J. Dzienniki (1930–1938). Oprac. Robert Litwiński, i Marek Sioma. Warszawa: Wyd. LTW, 2011.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.4(286).0004

Biblioteka Nauki

23202709