Oddział Samoobrony AK „Szerszeń” ppor./por. cichociemnego Feliksa Perekładowskiego ps. „Przyjaciel” i jego działalność na Podhalu w 1945 roku

• Authors: Dawid Golik

Title variants

EN

The Activities of the Self-Defence Unit of the Home Army codenamed „Szerszeń” in Podhale in 1945 – commanded by Second Lieutenant /Lieutenant Feliks Perekładowski „Przyjaciel” of the Silent Unseen

DE

Die Tätigkeit der von Unterleutnant/Leutnant der Cichociemny Feliks Perekładowski befehligten Selbstverteidigungseinheit der Heimatarmee „Szerszeń” in Podhale 1945

Abstracts

EN

With the end of the German occupation and the entry of the Red Army into Poland, a new period regarding the functioning of the Polish independence underground began. The best example of which concerns the final months of the Home Army’s (Armia Krajowa, AK) activity, the process of its liquidation after January 1945, and the attempts to create completely new structures aimed at fighting the communists. One of the elements characteristic of this period was the creation of the so-called AK Self-Defence Units, such as the group codenamed „Szerszeń” that operated in Podhale from spring to summer 1945, commanded by second lieutenant/lieutenant Feliks Perekładowski „Przyjaciel” of the Silent Unseen. The group’s actions were a significant manifestation of the resistance to the „new government” in southern Małopolska, and also provided the catalyst for further underground activities by individuals associated with the resistance movement. For others, it turned out to be the last stage of the fight before they decided to leave the country and head to the west.

DE

Mit dem Ende der deutschen Besatzung und dem Einmarsch der Roten Armee in Polen begann eine neue Periode des polnischen Unabhängigkeitsuntergrunds, die am besten durch die abnehmenden Monate der Tätigkeit der Heimatarmee (Armia Krajowa, AK), den Prozess ihrer Auflösung nach Januar 1945 und die Versuche zur Schaffung völlig neuer, Strukturen zur Bekämpfung der Kommunisten veranschaulicht wird. Eines der charakteristischen Elemente dieser Periode war die Bildung der so genannten Heimatarmee-Selbstverteidigungseinheiten, wie z. B. die vom Frühjahr bis zum Sommer 1945 in der Region Podhale operierende Gruppe mit dem Codenamen „Szerszeń”, die von Cichociemny Unterleutnant/Leutnant Feliks Perekładowski „Przyjaciel” befehligt wurde. Sie war ein bedeutender Ausdruck des Widerstands gegen die „neuen Machthaber” im südlichen Kleinpolen und bildete für viele der Beteiligten den Ausgangspunkt für weitere Untergrundtätigkeiten. Für andere wiederum war es die letzte Etappe des Kampfes vor der Entscheidung, das Land zu verlassen und in den Westen zu gehen.

PL

Wraz z końcem okupacji niemieckiej i chwilą wkroczenia na tereny Polski Armii Czerwonej rozpoczął się nowy okres funkcjonowania polskiego podziemia niepodległościowego, czego najlepszym przykładem są schyłkowe miesiące działalności Armii Krajowej (AK), proces jej likwidacji po styczniu 1945 r. oraz próby tworzenia zupełnie nowych, poakowskich struktur nastawionych na walkę z komunistami. Jednym z charakterystycznych dla tego okresu elementów było powstawanie tzw. oddziałów samoobrony AK, takich jak działająca na Podhalu od wiosny do lata 1945 r. grupa o kryptonimie „Szerszeń” dowodzona przez ppor./por. cichociemnego Feliksa Perekładowskiego ps. „Przyjaciel”. Stanowiła ona znaczący na terenie południowej Małopolski przejaw oporu wobec „nowej władzy”, była też punktem wyjścia do dalszej działalności podziemnej dla wielu związanych z nią ludzi. Dla innych z kolei okazała się ostatnim etapem walki przed decyzją o opuszczeniu kraju i przedostaniu się na Zachód.

Keywords

PL

Armia Krajowa; oddziały samoobrony; cichociemni; Podhale; działalność partyzancka; reżim komunistyczny w powojennej Polsce

EN

Home Army; Self-Defence Units; Silent Unseen; communist regime in post-war Poland; Podhale; partisan activities

DE

Heimatarmee; Selbstverteidigungseinheit; Cichociemni; kommunistisches Regime im Nachkriegspolen; Podhale; Partisanentätigkeit

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV (LXXV)
• Issue: 4(286)
• Pages: 123-163

Dates

published

2023

Contributors

author

Dawid Golik

• Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie

• https://orcid.org/0000000335607331

References

• Fitowa, Alina, oprac. i wyd. „Inspektorat AK Nowy Sącz w okresie likwidacji (styczeń–marzec 1945). Dokumenty”. Studia Historyczne 1 (1999): 127–143.
• Fitowa, Alina, oprac. i wyd. „Inspektorat AK Nowy Sącz w okresie powtórnej konspiracji (kwiecień–maj 1945). Dokumenty”. Studia Historyczne 3 (2001): 468–492.
• Fitowa, Alina, oprac. i wyd. „Inspektorat AK Nowy Sącz w okresie schyłku powojennej konspiracji (10 maja – 24 lipca 1945 r.)”. Rocznik Sądecki 29 (2001): 165–201.
• Golik, Dawid, i Krzysztof Pięciak, oprac. „Wytyczne Komendanta Okręgu AK Kraków płk. cc Przemysława Nakoniecznikoffa «Kruka 2» na okres po rozwiązaniu AK oraz opracowane przez podziemie informacje o metodach pracy NKWD”. Zeszyty Historyczne WiN-u 44 (2016): 217–230.
• Golik, Dawid. „«Przyjaciel» spod Tatr”. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 1–2 (2010): 39–45.
• Golik, Dawid. „Oddział Specjalny AK por. Tadeusza Kosmowskiego «Lasa»”. Zeszyty Historyczne WiN-u 38 (2013): 5–15.
• Golik, Dawid. „Oddział Specjalny AK ppor. cc Feliksa Perekładowskiego «Przyjaciela»”. Zeszyty Historyczne WiN-u 44 (2016): 5–36.
• Golik, Dawid. „Rozwiązanie AK na Sądecczyźnie i działalność Oddziału Samoobrony AK kpr. Jana Wąchały «Łazika», «Kamienia»”. W Masz synów w lasach, Polsko...Podziemie niepodległościowe i opór społeczny na Sądecczyźnie w latach 1945–1956. Red. Dawid Golik, 51–94. Nowy Sącz: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, 2014.
• Golik, Dawid. Partyzanci „Lamparta”. Historia IV batalionu 1. pułku strzelców podhalańskich AK. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2014.
• Kapusta, Marcin. „Czy partyzant «Ognia» był krewnym ks. Skorupki?” Przystanek historia. Ostatnia modyfikacja sierpień 16, 2023. Https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/102778,Czy-partyzant-Ognia-byl-krewnym-ks-Skorupki.html.
• Mazur, Grzegorz. „Likwidacja i demobilizacja krakowskich struktur Armii Krajowej”. W Kraków w czasie II wojny światowej. Materiały sesji naukowej z okazji Dni Krakowa w roku 1991. Red. Jan M. Małecki, 89–105. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1992.
• Palmrich, Adam. „Podhalańczycy Armii Krajowej. Placówka i Oddział Dywersyjny «Ciupaga» w Poroninie”. Tygodnik Podhalański 23 (1994). Santarius, Kazimierz. „Spóźniony nekrolog”. Głos Ludu, sierpień 26, 2000.
• Paryła, Władysław, oprac. Oddali życie w walce o nową Polskę. Warszawa–Kraków: PWN, 1987.
• Pięciak, Krzysztof. „Wykaz więźniów zbiegłych z więzienia św. Michała w Krakowie w latach 1945–1949”. Zeszyty Historyczne WiN-u 47 (2018): 135–217.
• Rzepecki, Jan. 1945. Dokumenty. Wspomnienia. Warszawa: Wydawnictwo „In Corpore”, 1983.
• Santarius, Kazimierz. „Trzy przyrzeczenia”. Kalendarz Śląski (2001): 116–122.
• Suchorowska, Danuta. Rozbić więzienie UB! Akcje zbrojne AK i WiN 1945–1946. Warszawa: Agencja Omnipress, 1991.
• Szkaradek, Staniław „Olesza”. „Relacja pierwszego kierownika Rady WiN Nowy Sącz”. Oprac. Zdzisław Zblewski. Zeszyty Historyczne WiN-u 17 (2002): 231–246.
• Śniegowska, Zofia. „Adolf Bałon «Ryś»”. Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych 1939–1956 8 (2002): 11–13;
• Śniegowska, Zofia. „Historia życia podchorążego «Rysia» – Adolfa Bałona z 1 PSP AK”. Zeszyty Historyczne Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej 4 (2000): 108–117.
• Uznański, Józef. Wywiad przeprowadziła Agnieszka Szymaszek. „Wywiad – Narty: nie wiem, czy ktoś tak to odczuwa, jak ja”, sierpień 22, 2009. Dostęp październik 23, 2012. Http://naszkasprowy.pl/profil,artykul4,Wywiad__Narty_nie_wiem_czy_ktos_tak_to_odczuwa_jak_ja.html.
• Wenklar, Michał. „Na flankach Podhala. Trudny powrót Spiszu i Orawy do Polski po II wojnie światowej”. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 1–2 (2010): 56–62.
• Wronowski, Tadeusz. „Oddział dywersyjny kryptonim «Ciupaga»”. W Poronin dawniej i dziś. Red. Aniela Bafia i Teresa Nocoń, 228–231. Poronin: Oddział Związku Podhalan, Urząd Gminy w Poroninie, 2004.
• Zblewski, Zdzisław. Okręg Krakowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1948. Geneza, struktury, działalność. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2005.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.4(286).0005

Biblioteka Nauki

23202890