„Kontrrewolucjonista i sabotażysta”. Major dr Franciszek Michał Amałowicz ps. „Tatar” – lekarz, oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej w obozach sowieckich

• Authors: Dariusz Rogut

Title variants

EN

„Counter-revolutionary and Saboteur”. A Biography of Major Dr. Franciszek Michał Amałowicz „Tatar” – Doctor, Officer of the Polish Army and Home Army

DE

„Konterrevolutionär und Saboteur”. Major Dr. Franciszek Michał Amałowicz „Tatar” – Arzt, Offizier der polnischen Armee und der Heimatarmee in sowjetischen Lagern

Abstracts

EN

Franciszek Michał Amałowicz „Tatar” was born on 28 September 1903, in Lviv. As a 15-year-old volunteer Amałowicz fought against the Ukrainians in 1918 in defence of his city, after which he participated in the Polish-Soviet War of 1919– 1920 and the Third Silesian Uprising in 1921. Amałowicz then studied medical science at the Sanitary Training Centre and the Central Institute of Physical Education, graduating in 1929. As a Doctor of Medical Science and a Major in the Polish Army he fought in the ranks of the 55th Infantry Regiment of the 14th Infantry Division of the „Poznań” Army during the Polish campaign of 1939 against the Germans. In 1940, he joined the Home Army (Armia Krajowa), and in November 1942, he became the commander of the 3rd region „Dęby” of the „Obroża” District (Rembertów). On 9 November 1944, as a victim of Soviet repression, he was sent to a special camp of the Main Directorate of Information of the Polish Army in Skrobowo near Lubartów, he was then deported to the Народный комиссариат внутренних дел (NKVD) POW camp No. 388 in Stalinogorsk (now Novomoskovsk), and later to the NKVD control and filtration camp No. 283 in Stalinogorsk. Convicted as a „particularly dangerous criminal”, he was sent to various camps as a political prisoner, including the correctional labour camp at Viatsky, Special Camp No. 1 Mineralny (Минеральный-Минлаг) near Inta, and camp No. 476 of the USSR Ministry of Internal Affairs in the city of Asbiest. He was returned to Poland in 1954. At the beginning of 1970, Major Amałowicz was operationally investigated by the Security Service. He died in Józefów near Warsaw on 16 April 1975, at the age of 72.

DE

Franciszek Michał Amałowicz „Tatar” wurde am 28. September 1903 in Lemberg geboren. Als 15-jähriger Freiwilliger kämpfte er 1918 bei der Verteidigung seiner Stadt gegen die Ukrainer, im polnisch-bolschewistischen Krieg 1919–1920 und dann 1921 im Dritten Schlesischen Aufstand. Sein Medizinstudium absolvierte er am Sanitätsschulungszentrum und am Zentralinstitut für Leibeserziehung. Der promovierte Mediziner war Major der polnischen Armee im Polenfeldzug 1939 und kämpfte im 55. Infanterieregiment der 14. Infanteriedivision der Armee „Poznań” gegen die Deutschen. 1940 trat er in die Reihen der Heimatarmee (Armia Krajowa) ein und wurde ab November 1942 Kommandeur der 3. Distrikts „Dęby” des Bezirks „Obroża” (Rembertów). Am 9. November 1944 kam er als Opfer der sowjetischen Repressionen in das Speziallager der Hauptinformationsdirektion der polnischen Armee in Skrobów bei Lubartów und wurde dann in das Народный комиссариат внутренних дел (NKWD)-Kriegsgefangenenlager Nr. 388 in Stalinogorsk (heute Nowomoskowsk) und später in das NKWD-Kontroll- und Filtrationslager Nr. 283 in Stalinogorsk gebracht. Als „besonders gefährlicher Straftäter” verurteilt, wurde er als politischer Häftling u. a. in das Korrektionslager Wjatskij, des Speziallagers Nr. 1 Mineralny (Минеральный-Минлаг) in der Nähe von Inta und das Lager Nr. 476 des Innenministeriums der UdSSR in der Stadt Asbiest geschickt. Erst 1954 kehrte er nach Polen zurück. Ab Anfang 1970 wurde Major Amalovich vom Sicherheitsdienst operativ unterwandert. Er starb am 16. April 1975 im Alter von 72 Jahren in Józefów bei Warschau.

PL

Franciszek Michał Amałowicz „Tatar” urodził się 28 września 1903 r. we Lwowie. Jako 15-letni ochotnik walczył z Ukraińcami w 1918 r. w obronie swojego miasta, w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920, a następnie 1921 r. w III powstaniu śląskim. Ukończył studia medyczne w Wojskowej Szkole Sanitarnej, a także pracował w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego. Doktor wszechnauk medycznych, mjr WP w kampanii polskiej 1939 r., walczył z Niemcami w szeregach 55 Pułku Piechoty 14 Dywizji Piechoty Armii „Poznań”. W 1940 r. wstąpił w szeregi konspiracji Armii Krajowej (AK), a od listopada 1942 r. został dowódcą III Rejonu „Dęby” Obwodu „Obroża” (Rembertów) AK. 9 listopada 1944 r. jako ofiara sowieckich represji znalazł się w obozie specjalnym Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego w Skrobowie koło Lubartowa, następnie został wywieziony do obozu jenieckiego Народный комиссариат внутренних дел (NKWD) nr 388 w Stalinogorsku (obecnie Nowomoskowsk), a później do obozu kontrolno-filtracyjnego NKWD nr 283 w Stalinogorsku. Skazany jako „szczególnie niebezpieczny przestępca” trafił jako więzień polityczny m.in. do Wiatskiego исправительно-трудовые лагеря (ITŁ), Obozu Specjalnego nr 1 Mineralny (Минеральный-Минлаг) w okolicach Inty, obozu Министерство внутренних дел (MWD) nr 476 w mieście Asbiest. Do Polski powrócił dopiero w 1954 r. Z początkiem 1970 r. mjr Amałowicz był rozpracowywany operacyjnie przez Służbę Bezpieczeństwa. Zmarł w Józefowie koło Warszawy 16 kwietnia 1975 r. w wieku 72 lat.

Keywords

PL

GUPWI; Franciszek Michał Amałowicz ps. „Tatar”; lekarz; oficer; Wojsko Polskie; Armia Krajowa; II Rzeczypospolita; represje komunistyczne; aparat bezpieczeństwa; NKWD; obozy sowieckie; represje sowieckie; obozy kontrolno-filtracyjne; Stalinogorsk; więzień polityczny; GUŁag

EN

Franciszek Michał Amałowicz „Tatar”; doctor; officer; Polish Army; Home Army; Second Polish Republic; communist repressions; security apparatus; NKVD; Soviet camps; Soviet repressions; control and filtration camps; Stalinogorsk; political prisoner; GUPWI; GULAG

DE

Franciszek Michał Amałowicz „Tatar”; Arzt; Offizier; Polnische Armee; Heimatarmee; Zweite Polnische Republik; kommunistische Repressionen; Sicherheitsapparat; NKWD; sowjetische Repressionen

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2023
• Volume: XXIV (LXXV)
• Issue: 4(286)
• Pages: 186-216

Dates

published

2023

Contributors

author

Dariusz Rogut

• Akademia Piotrkowska
• Instytut Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/0000000210230411

References

• Arkusz, Aleksandra. Obywatele polscy w obozie NKWD–MWD ZSRR nr 178-454 w Riazaniu w latach 1944–1947. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2010.
• Bauer, Piotr, i Bogusław Polak. Armia Poznań w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wyd. Poznańskie, 1983.
• Borowik, Bogdan. Dotyk syberyjskiej śmierci: wspomnienia z głębi tajgi. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2004.
• Chmielarz, Andrzej. „Obóz NKWD w Rembertowie”. W Niepiękny wiek XX. Profesorowi Tomaszowi Szarocie w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Błażej Brzostek,
• Ciesielski, Stanisław, Wojciech Materski, i Andrzej Paczkowski. Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich. Warszawa: Ośrodek „Karta” 2002.
• „Dr mjr Franciszek Michał Amałowicz (1903–1975)”. Dostęp styczeń 1, 2023. Http://www.dawnyrembertow.pl/index.php/opracowania/571-wspomienie-o-franciszku-amalowiczu.html.
• Dzienkiewicz, Anna, i Aleksander Gurjanow, red. Więźniowie łagrów w rejonie Workuty. Cz. 2, Alfabetyczny wykaz 5690 Polaków i obywateli polskich innych narodowości aresztowanych po 4 stycznia 1944, więzionych w Workutłagu, Rieczłagu, Infłagu, Minłagu, Obskim ITŁ i Budowie 501 oraz innych łagrach podległych Północnemu Zarządowi Budowy Kolei. Indeks Represjonowanych. T. 10. Warszawa: Ośrodek „Karta”, 2001.
• Dzienkiewicz, Anna, i Aleksander Gurjanow, red. Uwięzieni w Ostaszkowie i Riazaniu. Alfabetyczne wykazy 4307 internowanych Polaków i obywateli polskich, którzy w latach 1944–1947 przeszli przez obozy jenieckie nr 41 i nr 178-454 NKWD-MWD ZSRR. Indeks Represjonowanych. T. 13. Warszawa: Ośrodek „Karta”, 2003.
• Dzienkiewicz, Anna, i Aleksander Gurjanow, red. Uwięzieni w Stalinogorsku. Alfabetyczne wykazy 6326 Polaków i obywateli polskich więzionych w obozie kontrolno-filtracyjnym nr 283 i obozie jenieckim nr 388 NKWD-MWD ZSRR w Stalinogorsku w latach 1944–1950. Indeks Represjonowanych. T. 7. Warszawa: Ośrodek „Karta”, 1999.
• Dzienkiewicz, Anna, i Aleksander Gurjanow, red. Wywiezieni do Kaługi. Alfabetyczny wykaz 4936 żołnierzy Armii Krajowej oraz poborowych Polaków z Wileńszczyzny i Nowogródczyzny przymusowo wcielonych do 361 zapasowego pułku piechoty Armii Czerwonej od sierpnia 1944 do stycznia 1946. Indeks Represjonowanych. T. 19. Warszawa: Ośrodek „Karta”, 2008.
• Golon, Mirosław. Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945–1947. Toruń: Adam Marszałek, 2001.
• Grzelak, Czesław, Henryk Stańczyk, i Stefan Zwoliński. Wojsko Polskie na froncie wschodnim 1943–1945. Warszawa: Bellona, 1993.
• Jerzy Eisler, Dariusz Jarosz, Krzysztof Kosiński, i Tadeusz Wolsza, 343–362. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Wyd. IPN, 2010.
• Kalbarczyk, Sławomir. „Sowieckie represje wobec podziemia niepodległościowego w Warszawie i okolicach na przełomie 1944 i 1945 roku”. Pamięć i Sprawiedliwość 2, nr 2 (2002): 139–155.
• Kalbarczyk, Sławomir. Polscy pracownicy nauki: ofiary zbrodni sowieckich w latach II wojny światowej: zamordowani, więzieni, deportowani. Warszawa: Neriton, 2001.
• Kowalski, Tadeusz. „Proces Mościckiego i innych”. Odrodzenie, listopad 17, 1988.
• Kowalski, Tadeusz. Z 2 Armii WP do sowieckich łagrów: wspomnienia 1944–1947. Lubin: Oficyna Wydawnicza „Czas”, 1992.
• Krajewski, Kazimierz, i Tomasz Łabuszewski. „Wyzwolenie? Terror sowiecki w dokumentach Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj”. W W objęciach Wielkiego Brata.
• Krzyżanowski, Jerzy R. „Niezłomny major Kawecki (W 60-lecie sowieckiej niewoli)”. Zeszyty Historyczne (Paryż) 150 (2004): 232–233.
• Ochotin, Nikita, i Aleksander Rogiński. Łagry. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: „Karta”, 1998.
• Pełczyński, Tadeusz, et al., red. Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945. T. 4, lipiec–październik 1944. Wrocław: Wyd. ZNiO, 1991.
• Pietkiewicz, Tadeusz. Ju-651. Więzień łagrów Workuty. Lublin: Norbertinum, 2010.
• Pogonowski, Jerzy. Bój o Lwów. Gdańsk: Lotos, 1921.
• „Prof. dr hab med Marian A. Weiss”. Dostęp listopad 23, 2023. Https://www.krasuski.com/prof.-dr-hab-med-marian-a.-weiss-.html.
• Rogut, Dariusz. „«Więzień skryty i obcy obecnemu ustrojowi» – komunistyczny aparat bezpieczeństwa wobec pułkownika Franciszka Studzińskiego «Kotliny» (1893–1964)”. Pamięć i Sprawiedliwość 38, nr 2, (2021): 579–602. Https://doi.org/10.48261/pis213830.
• Rogut, Dariusz. „Internowani oficerowie Armii Krajowej w sowieckim obozie jenieckim nr 150 w Griazowcu w latach 1947–1948”. W Sowiecki system obozów i więzień. Przykłady wybranych państw. Red. Jerzy Bednarek, 75–110. Łódź: Wyd. IPN, 2013.
• Rogut, Dariusz. „Losy żołnierzy Armii Krajowej («riazańczyków») w sowieckim obozie MWD nr 270 w Borowiczach (1947–1949)”. W Wokół spraw trudnych, bolesnych i zapomnianych. Studia i szkice. Red. Ewa Kowalczyk, Liliann Laborucka,
• Rogut, Dariusz. „Nieznana historia. Obóz NKWD nr 515 w Północnoosetyjskiej ASRS dla internowanych obywateli polskich (kwiecień–wrzesień 1945 r.)”. Pamięć i Sprawiedliwość 40, nr 2 (2022): 343–368. Https://doi.org/10.48261/pis224017.
• Rogut, Dariusz. „Polacy w obozie kontrolno-filtracyjnym nr 283 NKWD–MWD w Stalinogorsku (1945–1947)”. W Od Rosji po Bliski Wschód. Studia historyczne z XX w. Red. Dariusz Rogut, 175–208. Zelów: „Atena”, 2010.
• Rogut, Dariusz. „Polacy w sowieckich obozach kontrolno-filtracyjnych (1944–1946)”. Dzieje Najnowsze 36, nr 4 (2004): 85–109.
• Rogut, Dariusz. „The Polish Civilians and the Soldiers of the Home Army in NKVD/MVD Camps After 1944”. W Gulag–Gupvi. The Soviet Captivity in Europe. Red. Reka Kiss, i Istvan Simon, 185–206. Budapest: Committee of National Remembrance, 2017.
• Rogut, Dariusz. „Wrota piekieł. Żołnierze Armii Krajowej i obywatele polscy w obozie NKWD nr 516 w Krasnowodzku”. W Sowieckie obozy dla jeńców wojennych i internowanych 1939–1956. Przykłady wybranych państw. Red. Jerzy Bednarek, i Dariusz Rogut, 47–72. Łódź–Warszawa: Wyd. IPN, 2018.
• Rogut, Dariusz. „Z dziejów internowanych Polaków w Związku Sowieckim: obóz nr 41 w Ostaszkowie”. Dzieje Najnowsze 33, nr 2 (2001): 79–101.
• Rogut, Dariusz. „Zarys historii sowieckiego obozu specjalnego nr 4 (Stiepłag) w latach 1948–1954”. Pamięć i Sprawiedliwość 16, nr 2 (2010): 273–293.
• Rogut, Dariusz. „Żołnierze Armii Krajowej w sowieckim obozie nr 531 w Swierdłowsku (1946–1947) – zarys historii”. W GUŁAG – GUPWI. Struktury – kadry– więźniowie. Red. Dariusz Rogut, i Wojciech Śleszyński, 127–144. Białystok: Muzeum Pamięci Sybiru, 2018.
• Rogut, Dariusz. Mechanizmy sowieckich represji. Żołnierze Armii Krajowej w obozie NKWD nr 270 w Borowiczach (1944–1946) – studium przypadku. Zelów: Marland, 2017.
• Rogut, Dariusz. Polacy z Wileńszczyzny w obozach sowieckich „saratowskiego szlaku” (1945–1949). Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2003.
• Ruchniewicz, Małgorzata. Repatriacja ludności polskiej z ZSRR w latach 1955–1959. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2000.
• Rutkowski, Bolesław. Okruchy wspomnień z wileńskiego Ruchu Oporu oraz zesłania na „nieludzką ziemię”. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, 1998.
• Sawicki, Jacek Zygmunt. „Obroża” w konspiracji i Powstaniu Warszawskim: dzieje Armii Krajowej na przedpolu Warszawy. Warszawa: Bellona, 2002.
• Siła-Nowicki, Władysław. Wspomnienia i dokumenty. Red. Maria Nowicka-Marusczyk. T. 1. Wrocław: Zarząd Główny Stowarzyszenia Społeczno-Kombatanckiego „Wolność i Niezawisłość”, 2002.
• Smalewski, Jan Stanisław. Opowiedział mi „Maks”. Czasowo izolowany F1-233. Na podstawie fragmentów „Dziennika prywatnego” i wspomnień Antoniego Rymszy. Warszawa: Wyd. Ars Print Production, 1995.
• Sobolewski, Kazimierz. Moja droga do Polski. Sandomierz: Wyd. Armoryka, 2011.
• Sowieci w Polsce 1944–1993. Red. Konrad Rokicki, i Sławomir Stępień, 401–464. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009.
• Strods, Heinrihs, i Vladimirs Veremjevs. Latvijas pilsoņu martiroloģijs Vjatlagā. 1938–1956 (2567 Vjatlaga mocekļu īsbiogrāfijas). Riga: Latvijas Universitātes žurnāla „Latvijas Vēsture” fonds, 2006.
• Szczerbiński, Zbigniew. „Droga do Uchty”. W Tak było... Sybiracy. Kraków: Związek Sybiraków Oddział w Krakowie, 1995.
• Ślaski, Jerzy. Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK 1944–1945. Warszawa: Pax, 1990.
• „Świadectwo siły ustroju radzieckiego. Dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRR o amnestii”. Życie Warszawy, marzec 30, 1953.
• Świetlikowski, Paweł. Gułag – Workuta. Raport oficera Armii Krajowej. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1999.
• Węgrzyn, Dariusz. „Dzieje obozu NKWD/MWD nr 503 Kemerowo, ze szczególnym uwzględnieniem pobytu w nim osób aresztowanych w Europie Środkowo--Wschodniej w 1945 roku”. Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku 17 (2017): 53–78. Https://doi.org/10.18778/2080-8313.18.04.
• Węgrzyn, Dariusz. Księga aresztowanych, internowanych i deportowanych z Górnego Śląska do ZSRR w 1945 roku. T. 1–3. Katowice –Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021.
• Wierzbicka, Maria. Lwów–Ural–Komi. Więzienie, łagry, zesłanie. Wrocław: Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” - Zarząd Główny, 1993.
• Wojciech Marciniak, Beata Szubtarska, i Joanna Żelazko, 497–519. Łódź: Wyd. IPN, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, 2014.
• Бердинских, Виктор. История одного лагеря (Вятлаг). Москва: Аграф, 2001.
• Загорулько, Максим, red. Военнопленные в СССР 1939–1956. Документы и материалы. Oprac. Максим Загорулько, Сергей Сидоров, i Татьяна Царевская. Москва: Логос, 2000.
• Загорулько, Максим, red. Военнопленные в Сталинграде 1943–1954: документы и материалы. Oprac. Максим Загорулько, Сергей Сидоров, Нонна Тархова i Елена Цунаева. T. 2, Военнопленные в СССР 1939–1956. Волгоград: Государственное учреждениe „Издатель”, 2003.
• Загорулько, Максим, red. СССР и Польша, 1944–1945. К истории военного союза. Документы. и материалы. Oprac. Сергей Лавренов et al. Русский архив. Великая Отечественная. Т. 14 (3–1). Москва: Терра 1994.
• Загорулько, Максим, Сергей Сидоров, i Елена Цунаева, red. Лагеря для военнопленных НКВД-МВД СССР (1939–1956). Справочник. Военнопленные в СССР 1939–1956. T. 6. Волгоград: Государственное учреждениe „Издатель”. 2005.
• Кузьминых, Александр. „Содержание осужденных военнопленных и интернированных иностранных граждан в учреждениях МВД СССР (1950–1956 годы)”. Ведомости уголовно-исполнительной системы nr 2 (2014): 23–29.
• Прейгерзон, Цви-Гирш (Григóрий). Дневник воспоминаний бывшего лагерника 1949–1955. Tłum. Минц. Москва – Иерусалим: Возвращение, Москва: Филобиблон, 2005.
• Рогут, Дариуш. „Поляки и польские граждане в советских лагерях на Урале (1945–1957) – исторический очерк”. W Актуальные вопросы изучения и преподавания истории, социально-гуманитарных дисциплин и права. Red. Вениамин Космач, Анатолий Дулов et al., 159–162. Витебск, Издательство: Витебский государственный университет им. П.М. Машерова, 2018.
• Рогут, Дариуш. „Солдаты Армии Краевой в лагерях НКВД–МВД в Боровичах и Свердловске (1944–1949): обзор источников и литературы”. Новгородский архивный вестник nr 4 (2004): 275–281.
• „Zdzisław Papaj «Zenek», «Dąb»”. Dostęp styczeń 12, 2023. Https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej/zdzislawpapaj,2914.html.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2023.4(286).0007

Biblioteka Nauki

23203165