Poufne spotkania w środowisku oficerskim przed przewrotem majowym, czyli kilka spostrzeżeń i hipotez wokół dochodzenia wojskowej prokuratury (listopad 1925 – maj 1926)

• Authors: Grzegorz Kulka

Title variants

EN

Confidential Meetings in the Officer Corps Before the May Coup: Several Observations and Hypotheses surrounding the Subsequent Investigation of the Military Prosecutor’s Office (November 1925 – May 1926)

DE

Vertrauliche Treffen im Offizierskorps vor dem Mai-Putsch, oder einige Beobachtungen und Hypothesen zu den Ermittlungen der Militärstaatsanwaltschaft (November 1925 – Mai 1926)

Abstracts

EN

For decades, the issue of the May Coup of 1926, carried out under the leadership of Marshal Józef Piłsudski, has aroused many emotions among historians. This unprecedented event in the history of the Republic of Poland, which rapidly changed the state system, has become the subject of widespread speculation. Attempts were made to answer several key questions, such as when was the coup prepared, how was it organized and carried out, and who was initiated and appointed to it? It turns out that among the previously unexamined archives there are materials that contribute to providing partial answers to these questions. One of the preparatory actions were confidential meetings between two of Piłsudski’s supporters, which became the subject of an investigation by the military prosecutor’s office. The numerous recorded testimonies force us to take a new look at the several-month period preceding the coup. This article, based on new source materials, attempts to put forward new hypotheses, which will likely contribute – in the face of the approaching centenary of the May 1926 events – to many constructive discussions among researchers and enthusiasts of 20th century history.

DE

Der Mai-Putsch von 1926 unter der Führung von Marschall Józef Piłsudski erregt seit Jahrzehnten die Gemüter der Historiker. Dieses in der Geschichte der Republik beispiellose Ereignis, das das politische System des Staates abrupt veränderte, war Gegenstand zahlreicher Diskussionen. Es wurde versucht, mehrere Schlüsselfragen zu beantworten: Seit wann wurde der Putsch vorbereitet? Wie wurde er organisiert und wer war der Initiator und Auftraggeber? Es hat sich herausgestellt, dass in den bisher unerforschten Archivalien Material vorhanden ist, das dazu beiträgt, eine Teilantwort auf diese Fragen zu geben. Denn eine der vorbereitenden Maßnahmen waren die vertraulichen Treffen zwischen zwei Piłsudski-Anhängern, die Gegenstand einer Untersuchung der Militärstaatsanwaltschaft wurden. Zahlreiche aufgezeichnete Zeugenaussagen erzwingen einen neuen Blick auf diesen mehrmonatigen Zeitraum vor dem Putsch. Auf der Grundlage des Quellenmaterials wird in diesem Artikel der Versuch unternommen, neue Hypothesen aufzustellen, die angesichts des bevorstehenden hundertsten Jahrestages der Ereignisse vom Mai 1926 zu vielen konstruktiven Diskussionen unter Forschern und Liebhabern der Geschichte des 20. Jahrhunderts beitragen dürften.

PL

Od dziesięcioleci zagadnienie przewrotu majowego z 1926 r. dokonanego pod kierownictwem Marszałka Józefa Piłsudskiego rozbudza wśród historyków wiele emocji. To bezprecedensowe wydarzenie w dziejach Rzeczypospolitej, które w gwałtowny sposób zmieniło ustrój państwa, stało się przedmiotem licznych dywagacji. Starano się odpowiedzieć na kilka kluczowych pytań – od kiedy zamach stanu był przygotowywany? W jaki sposób przebiegała jego organizacja i kto został do niej wtajemniczony i wyznaczony? Okazuje się, że wśród niezbadanych dotąd archiwaliów znajdują się materiały dające przyczynek do wskazania na nie częściowej odpowiedzi. Jedną bowiem z akcji przygotowawczych były poufne spotkania dwóch piłsudczyków, które stały się przedmiotem śledztwa wojskowej prokuratury. Liczne zaprotokołowane zeznania zmuszają do nowego spojrzenia na ten kilkumiesięczny okres poprzedzający zamach stanu. Niniejszy artykuł, opierając się na materiałach źródłowych, stanowi próbę postawienia nowych hipotez, które zapewne staną się przyczynkiem – w obliczu zbliżającej się setnej rocznicy wypadków majowych z 1926 r. – do wielu konstruktywnych dyskusji wśród badaczy i miłośników historii XX w.

Keywords

PL

przewrót majowy; zamach stanu; Bolesław Wieniawa-Długoszowski; Władysław Sikorski; wojskowa prokuratura

EN

May Coup; coup d’état; Bolesław Wieniawa-Długoszowski; Władysław Sikorski; military prosecutor’s office

DE

Mai-Putsch; Staatsstreich; Bolesław WieniawaDługoszowski; Władysław Sikorski; Militärstaatsanwaltschaf

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2024
• Volume: XXV(LXXVI)
• Issue: 1(287)
• Pages: 110-141

Dates

published

2024

Contributors

author

Grzegorz Kulka

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000328445442

References

• Adamczyk, Arkadiusz. Bogusław Miedziński (1891–1972). Biografia polityczna. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2000.
• Ajnenkiel, Andrzej. Od rządów ludowych do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918–1926. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1978.
• Berdzik, Janusz. „Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski. Zarys biografii”. W Tadeusz Jordan Rozwadowski. Generał broni. Oprac. Stanisław Rozwadowski. Katowice: b. wyd., 1993.
• Bielski, Mieczysław. Generał Brygady dr Jan Kołłątaj-Srzednicki (1883–1944). Żołnierz, lekarz, Komendant Centrum Wyszkolenia Sanitarnego. Toruń: Wyd. Naukowe UMK, 2012.
• Brzostowski, Ludomir. Statut Oficerskich Sądów Honorowych w Wojsku Polskiem. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1925.
• Czubiński, Antoni. Przewrót majowy 1926 roku. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1989.
• Dowbor-Muśnicki, Józef. Moje wspomnienia. Poznań: Zysk i S-ka, 2013.
• Drymmer, Wiktor T. W służbie Polsce. Wspomnienia żołnierza i państwowca z lat 1914–1947. Kraków: Wyd. Arkadiusz Wingert, 2014.
• Fabisz, Dariusz. Generał Lucjan Żeligowski 1865–1947. Działalność wojskowa i polityczna. Warszawa: Wyd. DiG, 2007.
• Fabisz, Dariusz, oprac. Pamiętniki generała broni Lucjana Żeligowskiego. Warszawa: Wyd. DiG, 2014.
• Garlicki, Andrzej. Przewrót majowy. Warszawa: Czytelnik, 1978.
• Gmitruk, Jerzy, red. Przyczyny i skutki przewrotu majowego 1926 roku. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2017.
• Grzędziński, January. Maj 1926. Paryż: Instytut Literacki, 1965.
• Hübner, Mateusz. „Pułkownicy”. Rdzeń środowiska piłsudczyków w systemie polityczno ustrojowym II Rzeczypospolitej. Warszawa: IPN, 2020.
• Jędrzejewicz, Wacław. Józef Piłsudski 1867–1935. Wrocław: Spółdzielnia wydawnicza Profil, 1989.
• Kania, Leszek. Służba sprawiedliwości w Wojsku Polskim 1795–1945. Organizacja. Prawo. Ludzie. Siedlce: Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, 2015.
• Kloc, Krzysztof. Piłsudski. Studium fenomenu Komendanta. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2021.
• „Komisja do zbadania stanu aktów w Biurze Historycznym”. Polska Zbrojna, wrzesień 25, 1925.
• Koral, Marian. „Biogram płk. dypl. Jerzego Grobickiego zmarłego 22 września 1972 r. w Toronto”. Wojskowy Przegląd Historyczny (63), nr 4 (1972): 358.
• Kornat, Marek, i Mariusz Wołos. Józef Beck. Biografia. Kraków: Wyd. Literackie, 2020.
• Korwin-Sokołowski, Adam L. Fragmenty wspomnień 1910–1945. Paryż: Editions Spotkania, 1985.
• Kryska-Karski, Tadeusz, i Stanisław Żurakowski. Generałowie Polski Niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
• Kulka, Grzegorz. „Sprawa sądowo-honorowa gen. Michała Żymierskiego 1925–1929”. Przegląd Historyczno-Wojskowy 15 (66), nr 4 (250) (2014): 181–193.
• Kulka, Grzegorz. „Zatarg honorowy Marszałka Józefa Piłsudskiego z gen. Stanisławem Hallerem (okoliczności powstania, przebieg, skutki)”. Imponderabilia. Biuletyn Piłsudczykowski nr 7 (2014): 120–131.
• Lieberman, Herman. Pamiętniki. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1996.
• Machalski, Tadeusz. Generał Tadeusz Kutrzeba. Studium krytyczne. Londyn: Veritas Foundation Publication Centre, 1983.
• Majchrowski, Jacek M. Ulubieniec Cezara. Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Zarys biografii. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990.
• Majewski, Piotr, oprac. Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2009.
• Mitkiewicz, Leon. W Wojsku Polskim 1917–1938. T. 2, W Wojsku Polskim 1921–1930. Oprac. Waldemar Rezmer. Toruń: Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2017.
• Morawski, Kajetan. Tamten brzeg. Wspomnienia i szkice. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, Fundacja Editions Spotkania, 2018.
• Nałęcz, Daria, i Tomasz Nałęcz. Józef Piłsudski – legendy i fakty. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1987.
• Patelski, Mariusz. Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski. Żołnierz i dyplomata. Warszawa: Wyd. Rytm, 2002.
• Piłsudski, Józef. Pisma zbiorowe. T. 8. Warszawa: Instytut Józefa Piłsudskiego, 1937.
• Pragłowski, Aleksander. Od Wiednia do Londynu. Wspomnienia szefa sztabu 1. Dywizji Jazdy gen. Rómmla w wojnie polsko-bolszewickiej oraz Armii „Łódź” i obrony
• Warszawy w 1939 roku. Oprac. Daniel Koreś. Warszawa–Kraków: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2017.
• Rataj, Maciej. Pamiętniki 1918–1927. Cz. 1–2. Oprac. Mateusz Ratyński. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2021.
• Romer, Jan E. Pamiętniki. Oprac. Janusz Odziemkowski. Warszawa: Muzeum Historii Polski, Bellona, 2011.
• Romeyko, Marian. Przed i po maju. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983.
• Rzepecki, Jan. Wspomnienia i przyczynki historyczne. Warszawa: Czytelnik, 1983.
• Sioma, Marek, red. Zamach stanu Józefa Piłsudskiego 1926 roku. Lublin: Wyd. UMCS, 2007.
• Składkowski, Felicjan Sławoj. Nie ostatnie słowo oskarżonego. Wspomnienia i artykuły. Londyn: B. Świderski, 1964.
• Skwarczyński, Adam. O Władysławie Sikorskim. Warszawa: Zarząd Głównego Związku Legionistów, 1925.
• Sosnkowska, Jadwiga, i Włodzimierz T. Kowalski. W kręgu mitów i rzeczywistości. Warszawa: Wyd. Interpress, 1988.
• Stawecki, Piotr. Polityka wojskowa Polski 1921–1926. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981.
• Stawecki, Piotr. Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego. Warszawa: Bellona, 1994.
• Szczygieł, Tomasz. Wojskowe postępowanie karne w II Rzeczypospolitej (1918–1939). Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, 2017.
• Wapiński, Roman. Władysław Sikorski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1978.
• Witkowski, Czesław. Majowy zamach stanu. Czy działania podjęte przez piłsudczyków były w pełni zaplanowane, czy też w dużym stopniu okazały się dziełem przypadku? Wojskowy rokosz Piłsudskiego. Warszawa: Bellona, 2016.
• Zuziak, Janusz. Generał Marian Kukiel 1885–1973. Żołnierz, historyk, polityk. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997.
• Żochowski, Stanisław. Monografia Generała Dywizji Tadeusza Kutrzeby. Brisbane– London: Nakładem Marii i Stanisława Żochowskich, 1979.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.PHW.2024.1(287).0003

Biblioteka Nauki

32685208