Wywiad wojskowy czy polityczny? Zainteresowanie Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego „kierunkiem watykańskim”

• Authors: Bartosz Kapuściak

Title variants

EN

Military or political intelligence? The interest of the Second Directorate of the General Staff of the Polish Army in the „Vatican direction”

RU

Военная или политическая разведка? Заинтересованность Управления II Генерального штаба Войска Польского „ватиканским направлением”

Abstracts

EN

The primary task of the military intelligence in the People’s Republic of Poland was to acquire materials on the armament and stationing of NATO troops. However, due to the demand of the communist authorities, it also conducted political activities aimed at, among others, the Catholic Church. The interest of the state authorities increased especially during the pontificate of John Paul II. According to the assessment of military intelligence, the election of Karol Wojtyła as Bishop of Rome stimulated the Catholic Church both in Poland and in the Vatican. In this way, the activities of the Second Directorate of the General Staff of the Polish Army were within the scope of civil intelligence interests. The article aims to show the role played by intelligence officers and informers operating in Rome undercover as military attachés or in civilian institutions. Their actions resulted in the establishment of contacts with the church environment and acquisition of voluntary and involuntary informants. In this way, the Second Directorate of the General Staff of the Polish Army provided the party and political apparatus with interesting news and materials. Following the introduction of martial law in Poland, the church from the Rome area started sending parcels of food, clothes and medicines to Poland. This aid for the country was used to establish contact with the Polish clergy thanks to the initiative of Colonel Franciszek Mazurek.

RU

Задачей военной разведки Польской Народной Республики было в первую очередь получение материалов о вооружении и размещении войск НАТО. Однако по требованию коммунистических властей он также вела политическую деятельность, связанную, в частности, с работой католической церкви. Интерес к ней государственных органов особенно усилился во время понтификата Иоанна Павла II. По данным военной разведки, избрание Кароля Войтылы епископом Рима активизировало католическую церковь как в стране, так и в Ватикане. Таким образом, деятельность Управления II Генерального штаба Войска Польского находилась в сфере интересов гражданской разведки. Цель этой статьи – показать роль офицеров и сотрудников разведки, действующих в Риме под прикрытием военного атташе или гражданской заставы. Их действия привели к установлению контактов с церковной средой и приобретению сознательных и несознательных личных источников информации. Таким образом, Управление II Генштаба Войска Польского снабжало партийный и политический аппарат интересными новостями и материалами. Введение военного положения в Польше привело к тому, что костел из Рима начал отправлять в Польшу посылки с едой, одеждой и лекарствами. Эта помощь для страны была использована для установления контакта с польским духовенством благодаря инициативе полковника Франчишка Мазурка.

PL

Wywiad wojskowy PRL miał przede wszystkim za zadanie zdobywać materiały dot. uzbrojenia i stacjonowania wojsk NATO. Jednak ze względu na zapotrzebowanie władz komunistycznych prowadził także działania polityczne, wymierzone m.in. w Kościół katolicki. Zainteresowanie władz państwowych nasiliło się szczególnie w czasie pontyfikatu Jana Pawła II. Według oceny wywiadu wojskowego wybór Karola Wojtyły na biskupa Rzymu zaktywizował Kościół katolicki zarówno w kraju, jak i w Watykanie. Tym sposobem działania Zarządu II Sztabu Generalnego WP wchodziły w zakres zainteresowań wywiadu cywilnego. Artykuł ma na celu pokazanie, jaką rolę odegrali oficerowie i współpracownicy wywiadu działający w Rzymie pod przykryciem attachatu wojskowego bądź placówek cywilnych. Ich działania doprowadziły do nawiązania kontaktów ze środowiskiem kościelnym oraz zdobycia świadomych i nieświadomych osobowych źródeł informacji. W ten sposób Zarząd II SG WP przekazywał aparatowi partyjno-politycznemu ciekawe wiadomości i materiały. Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce spowodowało, że Kościół z terenu Rzymu zaczął wysyłać do Polski paczki z żywnością, ubraniami i lekarstwami. Ta pomoc dla kraju została wykorzystana do nawiązania kontaktu z duchownymi polskimi dzięki inicjatywie płk. Franciszka Mazurka.

Keywords

PL

Zarząd II Sztabu Generalnego WP; wywiad wojskowy; rezydentura „Góra”; attachat w Rzymie; Kościół katolicki

EN

Second Directorate of the General Staff of the Polish Army; military intelligence; the „Góra” intelligence agency; attachés in Rome; the Catholic church

RU

Управление II Генштаба Войска Польского; военная разведка; резиденция „Гура”; атташе в Риме; католический костел

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2019
• Volume: XX (LXXI)
• Issue: 2 (268)
• Pages: 86-119

Dates

published

2019

Contributors

author

Bartosz Kapuściak

• Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Katowicach

• https://orcid.org/0000000298206140

References

• Bagieński W., Dwa słowniki wywiadu wojskowego PRL z 1970 i 1978 r. [w:] Studia na wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 1, red. W. Skóra i P. Skubisz, Szczecin 2012.
• Bagieński W., Wywiad PRL w Rzymie, „Biuletyn IPN” 2017, nr 1–2, s. 110–127.
• Bułhak W., Watykan i szpiedzy z awansu społecznego. Próba portretu zbiorowego kierownictwa wydziału „natowsko-amerykańskiego” i rzymskiej rezydentury „Baszta” Departamentu I (wywiadu) MSW PRL w okresie poprzedzającym pontyfikat Jana Pawła II [w:] Służby wywiadowcze jako narzędzie realizacji polityki państwa w XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. L. Pawlikowicz, R. Zapart, Rzeszów 2014, s. 172–209.
• Cenckiewicz S., Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011.
• Cenckiewicz S., Atomowy szpieg. Ryszard Kukliński i wojna wywiadów, Poznań 2014.
• Grajewski A., Machcewicz P., Żaryn J., Raport: Sprawa o. Konrada Hejmo. Działania Służby Bezpieczeństwa przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1975–1988, b.d.w. [Warszawa 2005].
• Grajewski A., Skwara M., Agca nie był sam, Wokół udziału komunistycznych służb specjalnych w zamachu na Jana Pawła II, Katowice 2015.
• Kapuściak B., Wywiad wojskowy PRL. JW 3362 i podległe jej jednostki, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2016, nr 1 (14), s. 107–154.
• Kozłowski T., Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989–1990, Warszawa 2019.
• Krzyżak T., Armia zagląda Papieżowi do talerza, „Plus Minus” dodatek do „Rzeczpospolitej” 30 VI – 1 VII 2018, s. 13–15.
• Krzyżak T., Gajcy A., Armia PRL kontra Papież, „Plus Minus” dodatek do „Rzeczpospolitej”, 9–10 VI 2018.
• Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989, Warszawa 2012.
• Monat P., Dille J., Spy in the US, New York 1961.
• Monat P., Dille J., Szpieg w Stanach Zjednoczonych (tłumaczenie z angielskiego), Zarząd II SG WP, Warszawa 1962.
• Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957–1990), wyb., wst. i opr. B. Kapuściak, Katowice–Kraków 2019.
• Pawlikowicz L., Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956–1964, Warszawa 2004.
• Piotrowski T., Ucieczki oficerów Ludowego Wojska Polskiego w latach 1948–1990, „Więź” 1999, nr 12, s. 124–139.
• Puciłowski J. OP, Portrety imienne i bezimienne. Polscy dominikanie a bezpieka 1945– 1989, Kraków 2017.
• Raina P., Anatomia linczu. Sprawa Ojca Konrada Hejmo, Warszawa 2006.
• Raina P., Arcybiskup Dąbrowski – rozmowy watykańskie, Warszawa 2001.
• Wiorko A., Dezercja, która wstrząsnęła przełożonymi, „Biuletyn Informacyjny AK” 2016, nr 9, s. 129–135.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, Warszawa 2003.

Identifiers

DOI

10.32089/WBH.phw.2019.2(268).0004

Biblioteka Nauki

1918387