Język polski na Komarowszczyźnie: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość (wnioski z badań terenowych w rejonie miadziolskim obwodu mińskiego na Białorusi)

• Authors: Anna Żebrowska

Title variants

EN

Polish language in the Komarow region: past, present, future (conclusions from field research in the Myadzyel district of the Minsk region, Belarus)

BE

Польская мова на Камароўшчызне : мінулае, сучаснасць, будучыня (вынікі палявых даследаванняў у Мядзельскім раёне Мінскай вобласці ў Беларусі)

Abstracts

PL

Artykuł poświęcony jest sytuacji języka polskiego na Komarowszczyznie (wieś Komarowo oraz okoliczne miejscowości) położonej w rejonie miadziolskim obwodu mińskiego na północnym zachodzie Białorusi. Jest ona obszarem badaw-czym, który po raz pierwszy w obrębie moich zainteresowań naukowych znalazł się w 2010 roku, znany natomiast był mi znacznie wcześniej, gdyż na tych zie-miach urodziłam się i dorastałam. Własna pamięć oraz regularnie prowadzone badania o charakterze językowo-tożsamościowym pozwalają nie tylko opisać losy polszczyzny i polskości w tym regionie, ale prześledzić zmiany zachodzące w nieustannie zmieniającej się rzeczywistości na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Materiałem ilustracyjnym są fragmenty narracji autobiograficznych zapisanych podczas eksploracji na wspomnianym obszarze.

BE

Артыкул прысвечаны сітуацыі з польскай мовай на Камароўшчызне (вёска Камарова і суседнія мясцовасці), размешчанай у Мядзельскім раёне Мінскай вобласці на паўночным захадзе Беларусі. Гэта даследчы абшар, які ўпершыню з навуковага пункту погляду зацікавіў мяне ў 2010 годзе, аднак вядомы мне ён быў значна раней, бо нарадзілася я і вырасла менавіта на гэтай тэрыторыі. Мая ўласная памяць, а таксама рэгулярныя лінгвістычна-тоеснасныя даследаванні дазваляюць не толькі апісаць лёс польскай мовы і польскасці ў гэтым рэгіёне, але і прасачыць змены, якія адбываюцца ў няспынна пераменлівай рэчаіснасці на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў. Ілюстрацыйным матэрыялам з’яўляюцца фрагменты аўтабіяграфічных аповедаў, запісаных падчас палявых даследаванняў на згаданай тэрыторыі.

EN

The article is devoted to the situation of the Polish language in Kamarova (the village of Kamarova and neighbouring villages) located in the Myadzyel district of the Minsk region in the north-west of Belarus. It is a research area which appeared in my scientific interests for the first time in 2010, but was known to me much earlier, because I was born and grew up in this part of Belarus. My own memory and regularly conducted research of a linguistic and identity nature make it possible not only to describe the fate of the Polish language and Polishness in this region, but also to trace the changes occurring in the constantly changing reality over several decades. The illustrative material are fragments of autobiographical narra¬tives recorded during the exploration of the mentioned area.

Keywords

EN

Kamarova; Myadzyel district; Polishness in Kamarova; Northern borderland Polish; Polish language

PL

Komarowszczyzna; rejon miadziolski; polszczyzna północnokresowa; język polski; polskość na Komarowszczyźnie

BE

Камароўшчызна; Мядзельскі раён; паўночна-крэсовая пальшчызна; польская мова; польскасць на Камароўшчызне

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Białorutenistyki
• Journal: Acta Albaruthenica
• Year: 2021
• Issue: 21
• Pages: 151-164

Dates

published

2021

Contributors

author

Anna Żebrowska

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań

References

• Bednarczuk Leszek. 1992. Stosunki etnolingwistyczne na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zarys problematyki (55–71). W: Dzieje Lubelszczyzny t. VI: Red. J. Bartmiński, M. Łesiów. Między Wschodem a Zachodem. Cz. 4: Zjawiska językowe na pograniczu polsko-ruskim. Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe.
• Bednarczuk Leszek. 1994. Stosunki etnolingwistyczne na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego. “Acta Baltico-Slavica” 22: 109–124.
• Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność. 2009. T. II: Słownictwo dwujęzycznych miesz-kańców rejonu (Słownik brasławski). Red. E. Smułkowa. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność. 2011. T. I: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańców. Red. E. Smułkowa. Warszawa: Insty-tut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Czyżewski Feliks. 1995. Uwagi o gwarze osady Widze koło Brasławia na Białorusi. “Studia nad polszczyzną kresową” t. VIII: 71–87.
• Grek-Pabisowa Iryda. 1992. Język polski na kresach północno-wschodnich. Legendy a rze-czywistość (55–62). W: Z polskich studiów slawistycznych. Seria 8: Językoznawstwo: prace na XI Międzynarodowy kongres slawistów w Bratysławie 1993. Red. B. Galster. Warszawa: Wydawnictwo Energeia.
• Grek-Pabisowa Iryda, Maryniakowa Irena. 1992. Współczesne gwary polskie na Litwie i Białorusi (149–153). W: Mniejszości polskie a Polonia w ZSSR. Red. H. Kubiak i in. Wrocław–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo PAN, Zakład Narodowy im. Osso-lińskich.
• Grek-Pabisowa Iryda, Maryniakowa Irena. 1997. Język Polski na Kresach północno-wschodnich dawniej i dziś (27–109). W: Historia i współczesność języka polskiego na Kresach wschodnich. Red. Grek-Pabisowa Iryda. Warszawa: Slawistyczny Ośro-dek Wydawniczy.
• Grek-Pabisowa Iryda, Handke Kwiryna, Ostrówka Małgorzata, Zielińska Anna. 1998. Bohatyrowicze sto lat później. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Grek-Pabisowa Iryda, Maryniakowa Irena. 1999. Współczesne gwary polskie na dawnych kresach północno-wschodnich. Eksploracja terenowa i rozpisanie tekstów przy udziale Ostrówki M. i Zielińskiej A. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Grek-Pabisowa Iryda. 2002. Współczesne gwary polskie na Litwie i Białorusi. Fonetyka. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Biesiadowska-Magdziarz Beata. 2008. Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna mówiona. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Biesiadowska-Magdziarz Beata. 2008a. Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna pisana. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Grek-Pabisowa Iryda. 2017. Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie [online] https://ispan.waw.pl/ireteslaw/handle/20.500.12528/587 [dostęp: 21.11.2021].
• Grek Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Jankowiak Mirosław. 2017. Słownik współ-czesnej mówionej polszczyzny północnokresowej [online] https://ispan.waw.pl/ire teslaw/handle/20.500.12528/128 [dostęp: 21.11.2021].
• Język polski dawnych Kresów Wschodnich. 1996–2012. Red. J. Rieger t. I–III; Red. J. Rieger, D.A. Kowalska t. IV; Red. E. Dzięgel, K. Czarnecka, D.A. Kowalska t. V. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Karaś Halina. 2001. O języku polskim na Kowieńszczyźnie (16–227). W: Język polski na Kowieńszczyźnie. Historia – sytuacja socjolingwistyczna – cechy językowe – teksty. Red. H. Karaś. Warszawa–Wilno: Dom Wydawniczy ELIPSA.
• Karaś Halina. 2002. Gwary polskie na Kowieńszczyźnie. Warszawa–Puńsk: „Aušra”.
• Karłowicz Jan. 1900–1911. Słownik gwar polskich t. I–VI. Kraków: Akademia Umiejętności.
• Karłowicz Jan. 1984. Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petersburszczan (do druku przygotowała E. Smułkowa). “Studia nad polszczyzną kresową” t. III: 33–81.
• Kazloǔskaâ-Doda Âdvìga. 2005. Spražènne dzeâslovaǔ u polʹskaj gavorcy Voranaǔskaga raëna. “Acta Albaruthenica” 5: 212–220 [Казлоўская-Дода Ядвіга. 2005. Спра-жэнне дзеясловаў у польскай гаворцы Воранаўскага раёна. “Acta Albaruthe-nica” 5: 212–220].
• Kazloǔskaâ-Doda Âdvìga. 2008. Belaruskìâ èlementy ǔ marfalogìì polʹskaj gavorkì ǔ Vora-naǔskìm raëne. “Belaruskaâ lìngvìstyka” 61: 30–38 [Казлоўская-Дода Ядвіга. 2008. Беларускія элементы ў марфалогіі польскай гаворкі ў Воранаўскім раё-не. “Беларуская лінгвістыка” 61: 30–38].
• Kazloǔskaâ-Doda Âdvìga. 2014. Dzeâsloǔnyâ formy (dzeeprymetnìkì ì dzeeprysloǔì) u polʹs¬kaj ì belaruskaj gavorcy na Voranaǔščyne (54–64). U: Polʹska-belaruskae supracoǔ¬nìctva ǔ kulʹtury, move ì lìtaratury. Matèryâly Mìžnarodnaj navukovaj kanferèncyì, Brèst, 26 verasnâ 2013 g. Rèd. U. Senʹkavec. Brèst: Brèsckì dzâržaǔny ǔnìversìtèt ìmâ A.S. Puškìna [Казлоўская-Дода Ядвіга. 2014. Дзеяслоўныя формы (дзее¬прыметнікі і дзеепрыслоўі) у польскай і беларускай гаворцы на Воранаўшчыне (54–64). У: Польска-беларускае супрацоўніцтва ў культуры, мове і літаратуры. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі, Брэст, 26 верасня 2013 г. Рэд. У. Сенькавец. Брэст: Брэсцкі дзяржаўны ўнівер¬сітэт імя А.С. Пушкіна].
• Kłoskowska Antonina. 2005. Kultury narodowe u korzeni. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Konczewska Katarzyna. 2015. Współczesna sytuacja socjolingwistyczna na Grodzieńszczyź¬nie. “Socjolingwistyka”ХХІХ: 149–169.
• Konczewska Katarzyna. 2016. Zróżnicowanie polskich gwar Grodzieńszczyzny. Polszczyzna „szlachty zaindurskiej”. “Język Polski” ХCVI (3): 43–57.
• Konczewska Katarzyna. 2017. Polszczyzna grodzieńska. Stan badań i perspektywy (183–202). W: Język w regionie, region w języku 2. Red. B. Osowski, J. Kobus, P. Michalska-Górecka, A. Piotrowska-Wojaczyk. Poznań: Wydawnictwo “Poznańskie Studia Polonistyczne”.
• Konczewska Katarzyna. 2021. Polacy i język polski na Grodzieńszczyźnie. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego.
• Kozłowska-Doda Jadwiga. 2000. Język polski napisów cmentarnych z Białorusi środkowej (rejon dzierżyński) (109–122). W: Kontakty językowe polszczyzny na pograniczu wschodnim. Prace ofiarowane Prof. J. Riegerowi. Red. Wolnicz-Pawłowska E. i Szu-lowska. Warszawa: Wydawnictwo Semper.
• Kozłowska-Doda Jadwiga. 2013. Polszczyzna kilku wsi z okolic Dociszek na tle polszczyzny północnokresowej. “Acta Baltico-Slavica”ХХХVII: 385–405.
• Kozłowska-Doda J. 2015. Imiesłowy przysłówkowe uprzednie w polszczyźnie z okolic Doci¬szek na Białorusi na tle innych obszarów gwarowych. “Studia Wschodniosłowiań¬skie” ХV: 325–342.
• Kozłowska-Doda Jadwiga. 2021. Tożsamość, losy i język najstarszych mieszkańców okolic Dociszek na Białorusi. Lublin: Wydawnictwo Werset.
• Krupoves Mariâ. 1991. Teksty iz derevni Popiški (Litva) – legenda o Âsnovidce Ole (podbor¬ka tekstov na polʹŝizne vilenskoj). “Studia nad polszczyzną kresową” t. VI: 165–185 [Круповес Мария. 1991. Тексты из деревни Попишки (Литва) – легенда о Яс¬новидце Оле (подборка текстов на польщизне виленской). “Studia nad pol¬szczyzną kresową” t. VI: 165–185].
• Kurzowa Zofia. 1990. Język polski w ZSSR (127–144). W: Język polski w świecie. Red. W. Miodunka. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kurzowa Zofia. 1993. Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XIX w. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Lewaszkiewicz Tadeusz. 2017. Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Maryniakowa Irena, Grek-Pabisowa Iryda, Zielińska Anna. 1996. Polskie teksty gwarowe z obszaru dawnych kresów północno-wschodnich. Warszawa: Slawistyczny Ośro-dek Wydawniczy.
• Nitsch Kazimierz. 1925/2006. Język polski na Wileńszczyźnie. “Przegląd współczesny” t. ХІ: 25–32 [przedruk: “Język polski dawnych Kresów Wschodnich” t. 3: 20–35].
• Pogranicza Białorusi w perspektywie interdyscyplinarnej. 2007. Red. E. Smułkowa, A. Engelking. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Pihan-Kijasowa Alicja. 1992. Z zagadnień literackiej polszczyzny północnokresowej XVII wieku (121–127). W: Słowiańskie pogranicza językowe. Zbiór studiów. Red. K. Handke. Warszawa: PAN, Instytut Słowianoznawstwa.
• Pihan-Kijasowa Alicja. 1999. Literacka polszczyzna kresów północno-wschodnich XVII wieku. Fonetyka. Poznań: Wydawnictwo naukowe UAM.
• Polʹskie govory v SSSR: Issledovaniâ i materialy. 1973. Т. I, II. Red. V. Martynov. Minsk: Nauka i tehnika [Польские говоры в СССР: Исследования и материалы. 1973. Т. I, II. Ред. В. Мартынов. Минск: Наука и техника].
• Reichan Jerzy. 1982. Teksty z gwary polskiej na Wileńszczyźnie. “Język Polski” LХІІ: 34–39.
• Rieger Janusz. 2014. Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Wydział „Artes Liberales” UW.
• Sawaniewska Zofia. 1979. Lituanizmy w mowie „wileńskiej” mieszkańców okolic Bartoszyc. “Zeszyty Naukowe WSP w Bydgoszczy. Studia Filologiczne” 5: 204–218.
• Sawaniewska Zofia. 1982. Osobliwości fonetyczne i fleksyjne dialektu północnokresowego zachowane w mowie mieszkańców okolic Bartoszyc. “Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filologia Polska” ХХ: 65–83.
• Sawaniewska Zofia. 1984. Teksty gwarowe z okolic Bartoszyc. “Studia nad polszczyzną kresową” III: 169–175.
• Sawaniewska-Mochowa Zofia. 1991. Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej. “Studia nad polszczyzną kresową” t. VI: 223–254.
• Sawaniewska-Mochowa Zofia. 1995. Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej za lata 1989–1993 (z uzupełnieniem od roku 1988). “Studia nad polszczyzną kresową” t. VIII: 265–282.
• Sawaniewska-Mochowa Zofia, Zielińska Anna. 2007. Dziedzictwo kultury szlacheckiej na byłych Kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Smolińska Barbara. 1983. Polszczyzna północnokresowa z przełomu XVII i XVIII wieku na podstawie rękopisów Jana Władysława Poczobuta Odlanickiego i Antoniego Kazi-mierza Sapiehy. Wrocław: Ossolineum, Polska Akademia Nauk Instytut Języka Polskiego.
• Smułkowa Elżbieta. 1990. Problematyka badawcza pogranicza polsko-białorusko-litews-kiego pogranicza językowego. “Studia nad polszczyzną kresową” t. V: 151–164.
• Smułkowa Elżbieta. 1992. Pojęcie gwar przejściowych i mieszanych na polsko-białorusko-ukraińskim pograniczu językowym (21–29). W: Dzieje Lubelszczyzny t. VI: Red. J. Bartmiński, M. Łesiów. Między Wschodem a Zachodem. Cz. 4: Zjawiska językowe na pograniczu polsko-ruskim. Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe.
• Smułkowa Elżbieta. 2002. Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie. War-szawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Studia nad polszczyzną kresową. 1982–1991. Red. J. Rieger, W. Werenicz t. I–VI. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; 1992. Red. J. Rie¬ger t. VII. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossoliń¬skich; 1995–2001. Red. J. Rieger t. VIII–Х. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.
• Szwejkowska Helena. 1929/1996. Imiesłów przeszły czynny na -szy. “Język Polski” t. ХІV: 71–75 [przedruk: “Język polski dawnych Kresów Wschodnich” t. 1: 57–60].
• Szwejkowska Helena. 1929a/1996a. Właściwości składniowe dopełniacza przy imiesłowie biernym w polszczyźnie litewskiej. “Język Polski” t. ХІV: 133–136 [przedruk: “Język polski dawnych Kresów Wschodnich” t. 1: 63–65].
• Szwejkowska Helena. 1934/1996b. O pomieszaniu rodzaju w czasie przeszłym u litewskich Polaków. “Język Polski” t. ХІХ: 183–184 [przedruk: “Język polski dawnych Kresów Wschodnich” t. 1: 61–62].
• Tekielski Krzysztof. 1981. Teksty gwarowe z okolic Niemenczyna. “Język Polski” LХІ: 84–89.
• Tekielski Krzysztof. 1982. Gwarowa polszczyzna okolic Podbrzezia i Niemenczyna na Wileńszczyźnie, “Język Polski” LХІІ: 282–293.
• Tekielski Krzysztof. 1983. Osobliwe formy bezokolicznika w polszczyźnie wileńskiej. “Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace językoznawcze” t. 4: 187–190.
• Turska Halina. 1930/1983. Język polski na Wileńszczyźnie. W: Wilno i ziemia wileńska. Zarys monograficzny t. I: 219–225 [przedruk: “Studia nad polszczyzną kresową” t. III: 15–23].
• Turska Halina. 1939/1982. O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie. Wilno [przedruk ocalałych fragmentów: “Studia nad polszczyzną kresową” t. I: 19–122].
• Verenič Vâčeslav. 1986. Teksty iz Narovlânskogo rajona Belorusskoj SSR. “Studia nad pol-szczyzną kresową” t. IV: 113–118. [Веренич Вячеслав. 1986. Тексты из Наровлян¬ского района Белорусской ССР. “Studia nad polszczyzną kresową” t. IV: 113–118].
• Zdaniukiewicz Alojzy Adam. 1969. Formy czasownikowe w gwarze Łopatowszczyzny. “Prace Filologiczne” ХІХ: 297–301.
• Zdaniukiewicz Alojzy Adam. 1972. Gwara Łopatowszczyzny. Fonetyka, fleksja, słownictwo. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Zielińska Anna. 2002. Polska mniejszość na Litwie Kowieńskiej. Studium socjolingwistyczne. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Žabroǔskaâ Ganna. 2017. Moǔnaâ sìtuacyâ belaruskaj vëskì na belaruska-lìtoǔska-polʹskìm pamežžy (91–117). U: Białoruś w dyskursie naukowym. Lingwistyka, socjologia, politologia. Red. R. Kaleta. Warszawa: Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu War-szawskiego [Жаброўская Ганна. 2017. Моўная сітуацыя беларускай вёскі на беларуска-літоўска-польскім памежжы (91–117). У: Białoruś w dyskursie nau-kowym. Lingwistyka, socjologia, politologia. Red. R. Kaleta. Warszawa: Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego].
• Žebrovskaâ Anna. 2014. Sociolingvističeskaâsituaciâ na Mâdelʹŝine na primere d. Koma-rovo (373–398). V: Contemporary approaches to dialectology: The area of North, Northwest Russian and Belarusian vernaculars // Sovremennye metody v dialek-tologii. Areal severnyh, severo-zapadnyh russkih i belorusskih govorov. Red. I.A. Seržant, B. Wiemer. “Slavica Bergensia” 13. Bergen: Department of Foreign Languages, University of Bergen [Жебровская Анна. 2014. Социолингвисти-ческая ситуация на Мядельщине на примере д. Комарово (373–398). В: Contemporary approaches to dialectology: The area of North, Northwest Russian and Belarusian vernaculars // Современные методы в диалектологии. Ареал северных, северо-западных русских и белорусских говоров, Red. I.A. Seržant, B. Wiemer. “Slavica Bergensia” 13. Bergen: Department of Foreign Languages, University of Bergen].
• Żebrowska Anna. 2013. Polskość w Komarowszczyźnie i jej okolicach: historia i współ-czesność. “Acta Baltico-Slavica” 37: 407–418.
• Żebrowska Anna. 2014a. Tożsamość czy tożsamości – wstępne refleksje na temat samoiden¬tyfikacji mieszkańców białorusko-litewskiego pogranicza (na podstawie badań empirycznych przeprowadzonych w regionie miadziolskim obwodu mińskiego) (341–353). W: Konstrukcje i destrukcje tożsamości t. III: Narracja i pamięć. Red. E. Golachowska, A. Zielińska, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Instytut Slawistyki PAN.
• Żebrowska Anna. 2015. O języku młodego pokolenia z Komarowszczyzny (na podstawie ba¬dań terenowych przeprowadzonych w regionie miadziolskim obwodu mińskiego). “Studia Wschodniosłowiańskie” t. 15: 509–520.
• Żebrowska Anna. 2019. Komarowszczyzna. Język pogranicza białorusko-polsko-litewskie-go. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Identifiers

DOI

10.32612/uw.18988091.2021.21.pp.151-164

Biblioteka Nauki

1932669