Północna grupa gwar białoruskich jako przykład związków z sąsiednimi grupami etnicznymi i językami

• Authors: Mirosław Jankowiak

Title variants

EN

The Northern group of Belarusian subdialects as an example of relations with neighboring ethnic groups and languages

BE

Паўночная група беларускіх гаворак як прыклад сувязей з суседнімі этнасамі і мовамі

Abstracts

PL

W artykule omówiona została północna grupa gwar północno-wschod¬niego dialektu języka białoruskiego, która należy do najsłabiej zbadanych tak pod względem struktury, jak i samej genezy. Charakteryzuje się przede wszystkim szere¬giem cech leksykalnych i leksykalno-semantycznych, typowych nie tylko dla tego obszaru Białorusi, ale łączących ją z gwarami rosyjskimi a także dialektami języków bałtyckich. Cechy te formowały się w różnych okresach historycznych – do najstarszych (z czasów sprzed piśmiennictwa) należą m. in. tzw. cokan’e oraz zachowanie sufiksu -dl- tworzącego nazwy przyrządów gospodarczych, synkretyzm końcówek rzeczowników odnosi się zapewne do okresu ogólnoruskiego, a z kolei zaimki íchny, jéjny a także formy czasowników jadzióm i dadzióm są no-wotworami językowymi z okresu formowania się dialektów białoruskich.

BE

У артыкуле аналізуюцца гаворкі паўночнай групы паўночна-ўсходняга дыялекту беларускай мовы, якія з’яўляюцца найменш даследаванымі як з пункту гледжання структуры, так і паходжання. Яны характарызуюцца, прынамсі, шэрагам лексічных і лексічна-семантычных рыс, тыповых не толькі для гэтага абшару Беларусі, але і для суседніх рускіх гаворак, а такса-ма для дыялектаў балцкіх моў. Гэтыя рысы фармаваліся ў розныя гістарычныя перыяды – да найстарэйшых (з дапісьмовага перыяду) можам залічыць г. зв. цоканне і захаванне суфікса -дл , пры дапамозе якога ствараюцца назвы гаспадарчых прылад, сынкрэтызм канчаткаў назоўнікаў адносіцца праўдападобна да агульнарускага перыяда, а займеннікі іхны, ейны з’яў-ляюцца пазнейшымі інавацыямі з часоў фармавання беларускіх дыялектаў.

EN

The article discusses the Northern subdialect group of the Northeastern Belarusian dialect, which is one of the least studied in terms of its structure and genesis. It is characterized primarily by a number of lexical and lexical-semantic features, typical not only for this area of Belarus, but linking it with Russian dialects and dialects of the Baltic languages. These features were formed in various historical periods: the oldest (from before the writing system appeared) include, among others, the so-called cokan'e and the preservation of the suffix -dl- forming the names of farm tools; the syncretism of noun endings probably dates back to to the general Russian period, while the pronouns íchny, jéjny and the verb forms jadzióm and dadzióm are newer innovations from the period of the formation of Belarusian dialects.

Keywords

EN

Belarusian dialectology; Belarusian subdialects; the North subdialectal group; contact between languages; Kryvičy

PL

dialektologia białoruska; gwary białoruskie; grupa północna gwar białoruskich; kontakty międzyjęzykowe; Krywicze

BE

беларуская дыялекталогія; беларускія гаворкі; паўночная група беларускіх гаворак; міжмоўныя сувязі; крывічы

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Białorutenistyki
• Journal: Acta Albaruthenica
• Year: 2021
• Issue: 21
• Pages: 207-217

Dates

published

2021

Contributors

author

Mirosław Jankowiak

• Academy of Sciences of the Czech Republic

References

• Astrejka Vera. 2006. Severnaja gruppa beloruskih govorov kak odna iz mežjazykovogo vzaimodejstviâ (25–31). In: Agris Timuška (ed.). Proceedings of the 4th Interna-tional Congress of Dialectologists and Geolinguists, Riga, July 28 – August 2. Rīga 2006 [Астрейка Вера. 2006. Северная группа белорусских говоров как одна из межъязыкового взаимодейтсвия (25–31). In: Agris Timuška (ed.). Proceedings of the 4th International Congress of Dialectologists and Geolinguists, Riga, July 28 – August 2. Rīga.
• Blìnava Èvelìna, Mâcelʹskaâ Eǔdakìâ. 1980. Belaruskaâ dyâlektalohiâ. Mìnsk [Блінава Эвеліна, Мяцельская Еўдакія. 1980. Беларуская дыялекталогія. Мінск].
• DABM 1963: Dyâlektalagičny atlas belaruskaj movy. pad rèd. R.I. Avanesava. Mìnsk [ДАБМ 1963: Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. пад рэд. Р.І. Аванесава. Мінск].
• Jankowiak Mirosław. 2009. Gwary białoruskie na Łotwie w rejonie krasławskim. Studium socjolingwistyczne. Warszawa.
• Jankowiak Mirosław. 2018. Současná běloruská nářečí v Lotyšsku. Charakteristika. Výběr textů = Współczesne gwary białoruskie na Łotwie. Charakterystyka. Wybór tekstów. Praha.
• Jankowiak Mirosław. 2022. Lexikum běloruských nářečí na Litvě. Jazykové dědictví balto-slovanského pomezí = Leksyka gwar białoruskich na Litwie. Dziedzictwo językowe pogranicza bałtycko-słowiańskiego. Praha. [w druku].
• Kryvickì Alâksandr. 2003. Dyâlektalogiâ belaruskaj movy. Mìnsk. [Крывіцкі Аляксандр. 2003. Дыялекталогія беларускай мовы. Мінск].
• LABNG 1993–1998: Leksìčny atlas belaruskìh narodnyh gavorak u 5 tamah. pad rèd. M.V. Biryly, J.F. Mackevič [ЛАБНГ 1993–1998: Лексічны атлас беларускіх народ¬ных гаворак у 5 тамах. пад рэд. М.В. Бірылы, Ю.Ф. Мацкевіч].
• Laučiute Jurate. 1982. Slovar’ baltizmov v slavânskih âzykah. Leningrad [Лаучюте Юрате. 1982. Словарь балтизмов в славянских языках. Ленинград].
• LG 1968: Lingvìstyčnaâ geagrafiâ ì grupoŭka belaruskìh gavorak. pad rèd. R.I. Avanesava, K.K. Atrahovìča (Kandrata Krapìvy) i J.F. Mackevìč. Minsk. [ЛГ 1968: Лінгвістыч-ная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак, пад рэд. Р.І. Аванесава, К.К. Атра-ховіча (Kандрата Крапівы) і Ю.Ф. Мацкевіч, Мінск (książka)].
• LG 1969: Lingvìstyčnaâ geagrafiâ ì grupoŭka belaruskìh gavorak. pad rèd. R.I. Avanesava, K.K. Atrahovìča (Kandrata Krapìvy) i J.F. Mackevìč. Minsk. [ЛГ 1969: Лінгвістыч-ная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак. пад рэд. Р.І. Аванесава, К.К. Атра-ховіча (кандрата Крапівы) і Ю.Ф. Мацкевіч. Мінск (atlas)].
• RS 2001: Raslinny svet. Tèmatyčny sloŭnìk. pad rèd. L.P. Kuncèvìč, A.A. Kryvìckaga. Minsk. [Раслінны свет. Тэматычны слоўнік. 2001. пад рэд. Л.П. Кунцэвіч, А.А. Кры-віцкага. Мінск].
• Sedov Valentin. 1970. Slavâne Verhnego Podneprovja i Podvinja. Materialy i issledovaniâ po arheologii SSSR, vypusk 163. Moskva. [Седов Валентин. 1970. Славяне Верх-него Поднепровья и Подвинья. Материалы и исследования по археологии СССР, выпуск 163. Москва].
• SG 2010: Sel’skaâ gaspadarka. Tematyčny sloŭnìk. pad red. L.P. Kuncèvìč, V.M. Kurcovaj. Minsk. [Сельская гаспадарка. Тэматычны слоўнік. 2010. пад рэд. Л.П. Кун-цэвіч, В.М. Курцовай. Мінск].
• SPZB 1979–1986: Sloŭnìk belaruskih gavorak paŭnočna-zahodnâj Belarusì i âe pagranìčča. pad rèd. J.F. Mackevìč. Minsk. [СПЗБ 1979–1986: Слоўнік беларускіх гаворак паў¬ночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча, пад рэд. Ю.Ф. Мацкевіч. Мінск].
• ČAL 2006: Čalavek. Tematyčny sloŭnik. pad red. L.P. Kuncevìč, A.A. Kryvìckaga. Minsk. [Чалавек. Тэматычны слоўнік. 2006. пад рэд. Л.П. Кунцэвіч, А.А. Крывіцкага. Мінск].
• ŽS 1999: Žyviol’ny svet. Tematyčny sloŭnìk. pad red. L.P. Kuncèvìč, A.A. Kryvìckaga. Minsk. [Жывёльны свет. Тэматычны слоўнік. 1999. пад рэд. Л.П. Кунцэвіч, А.А. Кры-віцкага. Мінск].

Identifiers

DOI

10.32612/uw.18988091.2021.21.pp.207-217

Biblioteka Nauki

1932779