Ciemna strona marketingu – biznes wobec autorytaryzmu, łamania praw człowieka i agresji

• Authors: Jarosław Woźniczka

Abstracts

PL

Artykuł jest poświęcony szczególnemu aspektowi działalności rynkowej przedsiębiorstw, jakim jest wchodzenie w relacje biznesowe z autorytarnymi rządami, ich agendami lub zależnymi od nich podmiotami oraz funkcjonowanie na rynkach krajów uznawanych za niedemokratyczne, w których władze naruszają prawa człowieka, łamią praworządność i zachowują się agresywnie wobec własnych obywateli lub innych państw. Prowadzenie działań rynkowych w zarysowanym kontekście społeczno-politycznym może być uznane za manifestację tzw. ciemnej strony marketingu, czyli za postępowanie w sposób nieetyczny i przynoszący szkody dla określonych interesariuszy. W nawiązaniu do teorii etyki marketingu i przy użyciu wybranych przykładów empirycznych wskazuje się na potrzebę uwzględnienia postaw i zachowań przedsiębiorstw w tego rodzaju warunkach w badaniach poświęconych identyfikacji i ocenie przejawów ciemnej strony marketingu, szczególnie biorąc pod uwagę narastające zagrożenia dla rządów prawa i podstawowych norm moralnych.

Keywords

PL

ciemna strona marketingu; otoczenie społeczno-polityczne; biznes; etyka

• Publisher: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
• Journal: Marketing i Rynek
• Year: 2023
• Issue: 3
• Pages: 3-21

Dates

published

2023

Contributors

author

Jarosław Woźniczka

• Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

• https://orcid.org/0000000192084544

References

• Ahmed, M., & Haskell-Dowland, P. (2022). Is Russia really about to cut itself off from the Internet? And what can we expect if it does? https://theconversation.com/is-russia-really-about-to-cut-itself-off-from-the-internet-and-what-can-we-expect-if-it-does-178894 (dostęp: 6.10.2022).
• Ahmetoglu, G., Furnham, A., & Fagan, P. (2014). Pricing practices: A critical review of their effects on consumer perceptions and behaviour. Journal of Retailing and Consumer Services, 21(5), 696–707. https://doi.org/10.1016/j.jretconser.2014.04.013.
• Albergotti, R. (2020a). Apple is lobbying against a Bill Aimed at Stopping Forced Labor in China. https://www.washingtonpost.com/technology/2020/11/20/apple-uighur/ (dostęp: 25.10.2022).
• Albergotti, R. (2020b). Apple’s longtime supplier accused of using forced labor in China. https://www.washingtonpost.com/technology/2020/12/29/lens-technology-apple-uighur/ (dostęp: 25.10.2022).
• Alderman, L. (2023). Leave Russia? A year later many companies can’t, or won’t. https://www.nytimes.com/2023/03/02/business/russia-companies-exit.html (dostęp: 15.03.2023).
• Amnesty International (2021). Everything you need to know about human rights in China. https://www.amnesty.org/en/location/asia-and-the-pacific/east-asia/china/report-china/ (dostęp: 20.10.2022).
• Anderson, J. Q., & Rainie, L. (2012). Corporate responsibility: How far will tech firms go in helping repressive regimes? https://www.pewresearch.org/internet/wp-content/uploads/sites/9/media/Files/Reports/2012/PIP_Future_of_Corporate_Responsibility_070512.pdf (dostęp: 21.10.2022).
• Baig, S. A., Byron, M. J., Lazard, A. J., & Brewer, N. T. (2019). "Organic," "natural," and "additive-free" cigarettes: Comparing the effects of advertising claims and disclaimers on perceptions of harm. Nicotine & Tobacco Research: Official Journal of the Society for Research on Nicotine and Tobacco, 21(7), 933–939. https://doi.org/10.1093/ntr/nty036.
• Bankier.pl. (2022). Orlen pokazał wyniki. Zysk powyżej oczekiwań. https://www.bankier.pl/wiadomosc/EBITDA-LIFO-Orlenu-w-I-kw-22-siegnela-2-79-mld-zl-wynik-nie-jest-porownywalny-z-konsensusem-8326750.html (dostęp: 4.01.2023).
• Baschuk, B., Wu, D., & Elstrom, P. (2022). Apple’s tech supply chain shows difficulty of dumping China. https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-09-30/apple-s-tech-supply-chain-shows-difficulty-of-dumping-china (dostęp: 21.10.2022).
• BBC News. (2022). Russia confirms Meta's designation as extremist. https://www.bbc.com/news/technology-63218095 (dostęp: 12.10.2022).
• Bennett, A. M., Hill, R. P., & Daddario, K. (2015). Shopping while nonwhite: Racial discrimination among minority consumers. The Journal of Consumer Affairs, 49(2), 328–355.
• Bero, L. A. (2005). Tobacco industry manipulation of research. Public Health Reports, 120(2), 200–208.
• Biznes24. (2022). Dlaczego paliwo jest drogie? Marża Orlenu wciąż gigantyczna. https://biznes24.pl/dlaczego-paliwo-jest-drogie-marza-orlenu-wciaz-gigantyczna/ (dostęp: 4.01.2023).
• Bogdanich, W., & Forsythe, M. (2018). How McKinsey has helped raise the stature of authoritarian governments. https://www.nytimes.com/2018/12/15/world/asia/mckinsey-china-russia.html (dostęp: 23.09.2022).
• Bohoslavsky, J. P., & Opgenhaffen, V. (2010). Past and present of corporate complicity: Financing the Argentinean dictatorship. Harvard Human Rights Journal, 23(166), 157–203.
• Bohoslavsky, J. P., & Rulli, M. (2010). Corporate complicity and finance as a “Killing Agent”: The relevance of the Chilean case. Journal of International Criminal Justice, 8(3), 829–850.
• Bohoslavsky, J. P., & Torelly, M. D. (2014). Financial complicity: The Brazilian dictatorship under the “macroscope.” W: D.N. Sharp, Justice and Economic Violence in Transition (233–262). Springer.
• Bolton, L. E., Warlop, L., & Alba, J. W. (2003). Consumer perceptions of price (un)fairness. Journal of Consumer Research, 29(4), 474–491.
• Boroń, M. (2020). Verlagsgruppe Passau: zdecydowaliśmy się na sprzedaż Polska Press ze względów strategicznych. https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1498305,verlagsgruppe-passau-zdecydowalismy-sie-na-sprzedaz-polska-press-ze-wzgledow-strategicznych.html (dostęp: 5.01.2023).
• Bouissou, J. (2022). War in Ukraine: TotalEnergies faces accusations of 'complicity in war crimes'. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/10/14/war-in-ukraine-totalenergies-faces-accusations-of-complicity-in-war-crimes_6000293_4.html (dostęp: 20.10.2022).
• Boush, D. M, Friestad, M., & Wright P. (2009). Deception in the Marketplace. The Psychology of Deceptive Persuasion and Consumer Self-Protection. Routlege.
• Boyer-Kassem, T., & Duchêne, S. (2020). On discrimination in health insurance. Social Choice and Welfare, 55(1), 5–23. https://doi.org/10.1007/s00355-019-01227-0.
• Brzeziński, M. (2022a). Historyczny rekord cen benzyny 95 w PKN Orlen: dla kierowcy 8,12 zł plus marża stacji. https://www.auto-swiat.pl/wiadomosci/aktualnosci/ceny-paliw-historyczny-rekord-benzyny-w-orlenie-dla-kierowcy-812-zl-plus-marza/mxjbdpk (dostęp: 4.01.2023).
• Brzeziński, M. (2022b). Ropa mocno tanieje, Orlen trochę obniża ceny. Dlaczego tak mało? https://www.auto-swiat.pl/wiadomosci/aktualnosci/ceny-paliw-ropa-mocno-tanieje-orlen-obniza-ceny-dlaczego-obnizka-cen-paliw-taka-mala/3qgfpmw (dostęp: 4.01.2023).
• Buchanan, J., Elliott, G., & Johnson, L.W. (2009). The marketing of legal but potentially harmful products and corporate social responsibility: The gaming industry view. International Journal of Interdisciplinary Social Sciences, 4(2), 81–98.
• Business & Human Rights Resource Centre. (2017). Cisco Systems lawsuits (re China). https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/cisco-systems-lawsuits-re-china/ (dostęp: 27.09.2022).
• Business Insider. (2022). Gigantyczne zyski Orlenu. Ponad 19 mld zł zarobku netto po trzech kwartałach. https://businessinsider.com.pl/biznes/gigantyczne-zyski-orlenu-ponad-19-mld-zl-zarobku-netto-po-trzech-kwartalach/4shp6r5 (dostęp: 4.01.2023).
• Business Insider Polska. (2022). Obowiązkowe prenumeraty gazet Polska Press w spółkach Orlenu. "Mamy poprawić wynik". https://businessinsider.com.pl/gospodarka/obowiazkowe-prenumeraty-gazet-polska-press-w-spolkach-orlenu-mamy-poprawic-wynik/djjejjm (dostęp: 5.01.2023).
• Chernev, A. (2014). Strategic Marketing Management. Cerebellum Press.
• Chustecki, J. (2022). Rosja uznała firmę Meta za organizację terrorystyczną. https://www.computerworld.pl/news/Rosja-uznala-firme-Meta-za-organizacje-terrorystyczna,437116.html (dostęp: 12.10.2022).
• Clarke, L., & Swindells, K. (2021). How social media companies help authoritarian governments censor the Internet. https://www.newstatesman.com/science-tech/2021/06/how-social-media-companies-help-authoritarian-governments-censor-internet (dostęp: 6.10.2022).
• Clayton, J. (2021). Apple takes down Quran App in China. https://www.bbc.com/news/technology-58921230 (dostęp: 20.10.2022).
• Cohn, C., Timm, T., & York, J. C. (2012). Human rights and technology sales: How corporations can avoid assisting repressive regimes. https://www.eff.org/files/filenode/human-rights-technology-sales.pdf (dostęp: 27.09.2022).
• Collier, J. (1995). The virtuous organization. Business Ethics, the Environment and Responsibility, 4(3), 143–149.
• Cooper N. (2002). State collapse as business: The role of conflict trade and the emerging control agenda. Development and Change, 33(5), 935–955.
• Cowart, K. O., & Darke, P. (2014). Targeting Miss Daisy: Using age and gender to target unethical sales tactics. Marketing Letters, 25(1), 67–75.
• Cushing, E. (2021). How Facebook fails 90 percent of its users. https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2021/10/facebook-failed-the-world/620479/ (dostęp: 20.10.2022).
• Czuchnowski, W. (2022a). Orlen potwierdza informacje „Wyborczej”: Przy sprzedaży Lotosu Saudyjczykom pominięto opinię służb. https://wyborcza.pl/7,75398,29263025,orlen-potwierdza-informacje-wyborczej-przy-sprzedazy-lotosu.html?disableRedirects=true (dostęp: 4.01.2023).
• Czuchnowski, W. (2022b). Tak pisano ustawę, by sprzedać Lotos. Gazeta Wyborcza, 20.12.2022, 1 i 6.
• Czuchnowski, M., & Pawłowska, D. (2022). Gazeta Wyborcza, 23.12.2022, 1 i 8.
• Czyżewski, D. (2022). Wszystko, co musisz wiedzieć o fuzji Orlenu i Lotosu. https://energetyka24.com/ropa/analizy-i-komentarze/wszystko-co-musisz-wiedziec-o-fuzji-orlenu-i-lotosu-komentarz
• Daunt, K. L., & Greer, D. A. (2017). The dark side of marketing: Introduction to the special issue. Journal of Marketing Management, 33(15-16), 1231–1235.
• David, E., & Martin, A. (2022). Apple is going to keep cozying up to the Chinese government, no matter how much it says it's investing in America, India, and other countries. https://www.businessinsider.com/apple-iphone-needs-chinese-consumer-china-government-2022-12?IR=T (dostęp: 4.01.2023).
• De Vynck, G. (2021). The days of U.S. tech companies fighting back against authoritarian regimes are long gone. https://www.washingtonpost.com/politics/2021/10/18/days-us-tech-companies-fighting-back-against-authoritarian-regimes-are-long-gone/ (dostęp: 20.10.2022).
• Doyle, P. (2008). Value-Based Marketing. John Wiley & Sons.
• Dwoskin, E., Newmyer, T., & Mahtani, S. (2021). The case against Mark Zuckerberg: Insiders say Facebook’s CEO chose growth over safety. https://www.washingtonpost.com/technology/2021/10/25/mark-zuckerberg-facebook-whistleblower/ (dostęp: 20.10.2022).
• Ekeløve-Slydal, G. M., & Dale, I. (2022). Doing business in authoritarian states: Tackling dilemmas while preserving integrity. https://www.nhc.no/content/uploads/2022/10/DoingBusinessinAuthoritarianStatesTacklingDilemmasWhilePreservingIntegrity_2022.pdf (dostęp: 10.11.2022).
• Electronic Frontier Foundation. (2016). EFF to court: Cisco must be held accountable for aiding China’s human rights abuses. https://www.eff.org/pl/press/releases/eff-court-cisco-must-be-held-accountable-aiding-chinas-human-rights-abuses (dostęp: 27.09.2022).
• Elgin, B., & Silver, V. (2011). The surveillance market and its victims. http://www.bloomberg.com/data/wired-for-repression/ (dostęp: 27.09.2022).
• Erling, B. (2022). Radio Zet: Orlen kazał spółkom wykupić prenumeratę gazet Polska Press. Jest stanowisko PKN. https://www.press.pl/tresc/68992,orlen-kazal-spolkom-zaleznym-wykupic-prenumerate-gazet-polska-press-dla-pracownikow_-jest-ich-ponad-30-tys (dostęp: 5.01.2023).
• Estrin, D. (2021). What to know about the spying scandal linked to Israeli tech firm NSO. https://www.npr.org/2021/08/25/1027397544/nso-group-pegasus-spyware-mobile-israel (dostęp: 30.09.2022).
• Ezrachi, A., & Stucke, M. E. (2016). The rise of behavioural discrimination. European Competition Law Review, 37(12), 485–492. https://doi.org/10.2139/ssrn.2830206
• Ferrell, O. C., & Gresham, L. G. (1985). A contingency framework for understanding ethical decision making in marketing. Journal of Marketing, 49(3), 87–96.
• Ferrell, O. C., Gonzalez-Padron, T. L., Hult G. T. M., & Maignan I. (2010). From market orientation to stakeholder orientation. Journal of Public Policy & Marketing, 29(1), 93–96.
• FiDH. (2017). Sale of surveillance equipment to Egypt: Paris prosecutor opens a judicial investigation. https://www.fidh.org/en/region/north-africa-middle-east/egypt/sale-of-surveillance-equipment-to-egypt-paris-prosecutor-opens-a (dostęp: 28.09.2022).
• FiDH. (2021). Surveillance and torture in Egypt and Libya: Amesys and Nexa Technologies executives indicted. https://www.fidh.org/en/region/north-africa-middle-east/egypt/surveillance-and-torture-in-egypt-and-libya-amesys-and-nexa (dostęp: 28.09.2022).
• FiDH/LDH. (2015). The Amesys case. https://www.fidh.org/IMG/pdf/report_amesys_case_eng.pdf (dostęp: 28.09.2022).
• Forbidden Stories. (2022). The Pegasus Project. https://forbiddenstories.org/case/the-pegasus-project/ (dostęp: 30.09.2022).
• Florencka, K. (2022). Benzynę bez podatku mamy... droższą niż Niemcy. Tak Orlen zarabia na kryzysie. https://innpoland.pl/188164,benzyna-w-polsce-jest-za-droga-policzyl-potencjalny-zysk-orlenu (dostęp: 4.01.2023).
• de Freitas Netto, S. V., Sobral, M. F. F., Ribeiro, A. R. B., & da Luz Soares, G. R. (2020). Concepts and forms of greenwashing: A systematic review. Environmental Sciences Europe, 32(1), 1–12.
• Frow, R. E., Payne, A., Wilkinson, I. F., & Young L. (2011). Customer management and CRM: Addressing the dark side. Journal of Services Marketing, 25(2), 79–89.
• Furman, T. (2022). Jest pozew przeciwko fuzji Orlenu z Lotosem. https://energia.rp.pl/surowce-i-paliwa/art36911911-jest-pozew-przeciwko-fuzji-orlenu-z-lotosem (dostęp: 4.01.2022).
• Fussel, S. (2021). French spyware executives are indicted for aiding torture. https://www.wired.com/story/french-spyware-executives-indicted-aiding-torture/ (dostęp: 28.09.2022).
• Gallagher, W. (2022). Apple will take a decade to move just some production out of China. https://appleinsider.com/articles/22/09/30/apple-will-take-a-decade-to-move-just-some-production-out-of-china (dostęp: 21.10.2022).
• Garrett, A. (2022). Russia reportedly bans all Meta platforms, except WhatsApp. https://www.cnet.com/news/social-media/russia-reportedly-bans-all-meta-platforms-except-whatsapp/ (dostęp: 12.10.2022).
• Gaski, J. F. (1999). Does marketing ethics really have anything to say? – A critical inventory of the literature. Journal of Business Ethics. 18(3), 315–334.
• Gifford, E. (2018). Nexa investigated for sale of surveillance equipment linked to Egypt abuses. https://www.corpwatch.org/article/nexa-investigated-sale-surveillance-equipment-linked-egypt-abuses (dostęp: 28.09.2022).
• Godusławski, B. (2022). Aneks do fuzji Lotosu i Orlenu. Saudyjczycy mogą sprzedać udziały w Rafinerii Gdańskiej. https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/bruksela-wymusila-zmiany-przy-fuzji-lotosu-i-orlenu-wielkie-zaskoczenie/1ng5g1z (dostęp: 4.01.2023).
• Greenley, G. E., Hooley, G. J., & Rudd, J. M. (2005). Market orientation in a multiple stakeholder orientation context: Implications for marketing capabilities and assets. Journal of Business Research, 58(11), 1483–1494.
• Groß, C., & Vriens, D. (2019). The role of the distributor network in the persistence of legal and ethical problems of multi-level marketing companies. Journal of Business Ethics, 156(2), 333–355.
• Guiltinan J. P., & Gundlach G. T. (1996). Aggressive and predatory pricing: A framework for analysis. Journal of Marketing. 60(3), 87–102.
• Haenlein, M., & Kaplan, A. M. (2012). The impact of unprofitable customer abandonment on current customers' exit, voice, and loyalty intentions: An empirical analysis. Journal of Services Marketing, 26(6), 458–470.
• Harris, L. C., & Ogbonna, E. (2009). Service sabotage: The dark side of service dynamics. Business Horizons, 52(4), 325–335.
• Harrison, P., Massi, M., & Chalmers, K. (2014). Beyond door-to-door: The implications of invited in-home selling. The Journal of Consumer Affairs, 48(1), 195–221.
• Hartman, C. L., & Beck-Dudley, C. L. (1999). Marketing strategies and the search for virtue: A case analysis of the Body Shop, International. Journal of Business Ethics, 20, 249–263. https://doi.org/10.1023/A:1006057807115
• Hastings, G. (2009). “They’ll drink bucket loads of the stuff”: An analysis of internal alcohol industry advertising documents. The Alcohol Education and Research Council. http://oro.open.ac.uk/22913/1/ AERC_FinalReport_0060.pdf (dostęp: 4.02.2022).
• Homburg, C., Droll, M., & Totzek, D. (2008). Customer prioritization: Does it pay off, and how should it be implemented? Journal of Marketing. 72(5), 110–130. https://doi.org/10.1509/jmkg.72.5.110
• Holliday, I. (2005). Doing business with rights violating regimes corporate social responsibility and Myanmar’s military junta. Journal of Business Ethics, 61(4), 329–342. http://www.jstor.org/stable/25123629
• Hooley, G., Piercy, F. P., Nicoulaud, B., & Rudd, J. M. (2017). Marketing Strategy & Competitive Positioning. Pearson Education.
• Horwitz, S. (2011). Syria using American software to censor Internet, experts say. https://www.washingtonpost.com/world/national-security/syria-using-american-software-to-censor-internet-experts-say/2011/10/22/gIQA5mPr7L_story.html (dostęp: 28.09.2022).
• Human Rights Watch (2021). “Break their lineage, break their roots”. China’s crimes against humanity targeting Uyghurs and other Turkic Muslims. https://www.hrw.org/report/2021/04/19/break-their-lineage-break-their-roots/chinas-crimes-against-humanity-targeting (dostęp: 20.10.2022).
• Human Right Watch (2013). “They say we should be grateful”. Mass rehousing and relocation programs in Tibetan areas of China. https://www.hrw.org/report/2013/06/27/they-say-we-should-be-grateful/mass-rehousing-and-relocation-programs-tibetan (dostęp: 20.10.2022).
• Hunt, S. D., Chonko, L. B., & Wilcox, J. B. (1984). Ethical problems of marketing researchers. Journal of Marketing Research, 21(3), 309–324.
• Hunt, S. D., & Vitell S. (1986). A general theory of marketing ethics. Journal of Macromarketing, 6(1), 5–16.
• Hunt, S. D., & Vitell, S. J. (2006). The general theory of marketing ethics: A revision and three questions. Journal of Macromarketing, 26(2), 143–153.
• Idahosa, P. (2002). Business ethics and development in conflict (zones): The case of Talisman Oil. Journal of Business Ethics, 39, 227–246. https://doi.org/10.1023/A:1016546308886
• Ingram, D. (2022a). Russia is nearly isolated online. What does that mean for the Internet’s future? https://www.nbcnews.com/tech/internet/russia-nearly-isolated-online-mean-internets-future-rcna19389 (dostęp: 6.10.2022).
• Ingram, D. (2022b). Russia says it will block access to Facebook for restricting Russian media. https://www.nbcnews.com/tech/tech-news/russia-says-will-block-access-facebook-restricting-russian-media-rcna18769 (dostęp: 6.10.2022).
• Jan, T. (2022). How a Yale professor’s viral list pressured companies to pull out of Russia. https://www.washingtonpost.com/business/2022/03/11/sonnenfeld-russia-ukraine-corporations/ (dostęp: 22.09.2022).
• Kaplan, S. D. (2022). How to navigate the ethical risks of doing business in China. https://hbr.org/2022/01/how-to-navigate-the-ethical-risks-of-doing-business-in-china (dostęp: 21.10.2022).
• Kiełczewska-Konopka, M. (2022). Biznes mimo wojny. Gazeta Wyborcza, 17.10.2022, 10.
• Kirchgaessner, S., Lewis, P., Pegg, D., Cutler, S., Lakhani, N., & Safi, M. (2021). Revealed: Leak uncovers global abuse of cyber-surveillance weapon. https://www.theguardian.com/world/2021/jul/18/revealed-leak-uncovers-global-abuse-of-cyber-surveillance-weapon-nso-group-pegasus (dostęp: 30.09.2022).
• Koehn, D. (1995). A role for virtue ethics in the analysis of business practice. Business Ethics Quarterly, 5(3), 533–539. https://doi.org/10.2307/3857397
• Kopacz, G. (2022). Polska Press pod skrzydłami Orlenu przez rok straciła na wartości 33 mln zł. https://www.press.pl/tresc/72186,polska-press-pod-skrzydlami-orlenu-przez-rok-stracila-na-wartosci-33-mln-zl (dostęp: 5.01.2023).
• Kowalski, T. (2020). Analiza wydatków reklamowych spółek skarbu państwa (SSP) w latach 2015–2019. https://oko.press/images/2021/02/Raport-prof.-Kowalskiego.pdf (dostęp: 5.01.2023).
• Kowalski, T. (2021). Wydatki reklamowe spółek skarbu państwa (2015-2020) oraz ministerstw i urzędów centralnych (2020). https://www.researchgate.net/publication/349410297_Wydatki_reklamowe_spolek_skarbu_ panstwa_2015-2020_oraz_ministerstw_i_urzedow_centralnych_2020 (dostęp: 5.01.2023).
• Kowalski, T. (2022). Okres rządów Zjednoczonej Prawicy. Analiza wydatków reklamowych spółek skarbu państwa (SSP) w latach 2016–2021. https://www.researchgate.net/publication/359603356_ Okres_rzadow_zjednoczonej_prawicy_Analiza_wydatkow_reklamowych_spolek_skarbu_panstwa_SSP_w_latach_2016-2021_Aneks_Wydatki_reklamowe_ministerstw_i_centralnych_urzedow_w_2021_roku (dostęp: 5.01.2023).
• Kriebitz, A., & Max, R. (2020). The Xinjiang case and its implications from a business ethics perspective. Human Rights Review, 21, 243–265. https://doi.org/10.1007/s12142-020-00591-0
• Kshetri, N. (2014). Big Data's impact on privacy, security and consumer welfare. Telecommunications Policy, 38(11), 1134–1145.
• Kubicki, M. (2022). Orlen chwali się rekordowymi wynikami. https://www.bankier.pl/wiadomosc/Orlen-chwali-sie-rekordowymi-wynikami-Najbardziej-wartosciowa-polska-spolka-na-GPW-pokazala-raport-8384818.html (dostęp: 4.01.2023).
• Kublik, A. (2022). Manipulacja kursem Orlenu? Jak Sasin ograł giełdę. Gazeta Wyborcza, 14.10.2022, 1 i 10.
• Kublik, A. (2021). Ludzie prezesa Obajtka. Przewodnik po grupie trzymającej Orlen. https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,26839836,obajtek-i-grupa-trzymajaca-orlen.html (dostęp: 5.01.2023).
• Kumar, V., & Rajan, B. (2009). Profitable customer management: Measuring and maximizing customer lifetime value. Management Accounting Quarterly, 10(3), 1–18.
• Kumar, V., & Reinartz, W. (2018). Customer Relationship Management. Springer.
• Laczniak, G. R., & Murphy, P. E. (1991). Fostering ethical marketing decisions. Journal of Business Ethics, 10(4), 259–271.
• Laczniak, G. R., & Murphy, P. E. (2006). Normative perspectives for ethical and socially responsible marketing. Journal of Macromarketing, 26(2), 154–177.
• Laczniak, G. R., & Murphy, P. E. (2019). The role of normative marketing ethics. Journal of Business Research, 95, 401–407.
• Lemos, R. (2013). Blue Coat appliances used by governments to monitor, censor web traffic. https://www.eweek.com/security/blue-coat-appliances-used-by-governments-to-monitor-censor-web-traffic/ (dostęp: 27.09.2022).
• Maignan, I., & Ferrell, O. C. (2004). Corporate social responsibility and marketing: An integrative framework. Journal of the Academy of Marketing Science, 32(1), 3–19.
• Maignan, I., Gonzalez-Padron, T. L., Tomas, G., Hult, M., & Ferrell, O. C. (2011). Stakeholder orientation: Development and testing of a framework for socially responsible marketing. Journal of Strategic Marketing, 19(4), 313–338. https://doi.org/10.1080/0965254X.2011.581384
• Malhotra, N.K., Miller, G. L. (1998). An integrated model for ethical decisions in marketing research. Journal of Business Ethics, 17(3), 263–280.
• Mangan, D. (2022). Yale Professor behind corporate ‘naughty-or-nice list’ lauds U.S. brands’ Decision to pause Russia business. https://www.cnbc.com/2022/03/09/ukraine-war-news-us-companies-on-yale-list-suspend-russia-business.html (dostęp: 22.09.2022).
• Marczak, B., Abdulemam, A., Al-Jizawi, N., Anstis, S., Berdan, K., Scott-Railton, J., & Deibert, R. (2021). From Pearl to Pegasus. Bahraini government hacks activists with NSO Group Zero-Click iPhone Exploits. https://citizenlab.ca/2021/08/bahrain-hacks-activists-with-nso-group-zero-click-iphone-exploits/ (dostęp: 30.09.2022).
• Marczak, B., Scott-Railton, J., McKune, S., Razzak, B. A., & Deibert, R. (2018). Hide and seek. Tracking NSO Group’s Pegasus Spyware to operations in 45 countries. https://citizenlab.ca/2018/09/hide-and-seek-tracking-nso-groups-pegasus-spyware-to-operations-in-45-countries/ (dostęp: 30.09.2022).
• Martin, K. D., Cullen, J. B., Johnson, J. L., & Parboteeah, K. P . (2007). Deciding to bribe: A cross-level analysis of firm and home country influences on bribery activity. Academy of Management Journal, 50(6), 1401–1422.
• McGovern, G., & Moon, Y. (2007). Companies and the customers who hate them. Harvard Business Review, 85(6), 78–84.
• Mickle, T. (2022). How China has added to its influence over the iPhone. https://www.nytimes.com/2022/09/06/technology/china-apple-iphone.html (dostęp: 21.10.2022).
• Money.pl. (2020). PKN Orlen przejmuje spółkę Polska Press od Verlagsgruppe. https://www.money.pl/gielda/pkn-orlen-przejmuje-spolke-polska-press-od-verlagsgruppe-6583714547230849a.html (dostęp: 5.01.2023).
• Morris, S. C. (2013). Corporate social responsibility in cyberspace. Selling out to autocratic regimes: Implications from the case of Google Corporation in China. W: L. Leonard, & A. M. Gonzalez-Perez (Red.) Principles and Strategies to Balance Ethical, Social and Environmental Concerns with Corporate Requirements (183–204). Emerald Group Publishing. https://doi.org/10.1108/S2051-5030(2013)0000012013
• Murphy, P. E. (1999). Character and virtue ethics in international marketing: An agenda for managers, researchers and educators. Journal of Business Ethics, 18, 107–124. https://doi.org/10.1023/A:1006072413165
• Murphy, P.E., Laczniak, G. R., Bowie, N. E., & Klein, T. A. (2005). Ethical Marketing. Pearson Prentice Hall.
• Musil, S. (2011). Lawsuit accuses Cisco of aiding Chinese repression. https://www.cnet.com/tech/services-and-software/lawsuit-accuses-cisco-of-aiding-chinese-repression/ (dostęp: 27.09.2022).
• Nakashima, E. (2013). Report: Web monitoring devices made by U.S. firm Blue Coat detected in Iran, Sudan. https://www.washingtonpost.com/world/national-security/report-web-monitoring-devices-made-by-us-firm-blue-coat-detected-in-iran-sudan/2013/07/08/09877ad6-e7cf-11e2-a301-ea5a8116d211_story.html (dostęp: 27.09.2022).
• New York Times. (2022). Companies are getting out of Russia, sometimes at a cost. https://www.nytimes.com/article/russia-invasion-companies.html (dostęp: 28.10.2022).
• Nguyen, B., Jaber, F., & Simkin, L. (2022). A systematic review of the dark side of CRM: The need for a new research agenda. Journal of Strategic Marketing, 30(1), 93–111.
• Nguyen, B., & Simkin, L. (2012). Fairness quality: The role of fairness in a social and ethically oriented marketing landscape. The Marketing Review, 12(4), 333–334.
• Nguyen, B., & Simkin, L. (2013). The dark side of CRM: Advantaged and disadvantaged customers. Journal of Consumer Marketing, 30(1), 17–30.
• Nicas, J. (2021). Apple’s compromises in China: 5 takeaway. https://www.nytimes.com/2021/05/17/technology/apple-china-privacy-censorship.html (dostęp: 23.10.2022).
• Oksińska, B. (2022). Nie tylko norweskie spółki „żerują” na wojnie. Wysokie marże ma też Orlen czy PGNiG. https://businessinsider.com.pl/biznes/nie-tylko-norweskie-spolki-zeruja-na-wojnie-wysokie-marze-ma-tez-orlen-lotos-czy/speqryk (dostęp: 4.01.2023).
• Obara, K. (2022). Media w Polsce. Propaganda nie ukryje zubożenia. https://forumdialogu.eu/2022/08/26/media-w-polsce-propaganda-nie-ukryje-zubozenia/ (dostęp: 5.01.2022).
• Obermiller, C., Arnesen, D., & Cohen, M. (2012). Customized pricing: Win-win or end run? Drake Management Review, 1(2), 12–28.
• Park, Ch. H., & Yoon, T .J. (2022). The Dark side of up-selling promotions: Evidence from an analysis of cross-brand purchase behavior. Journal of Retailing, 98(4), 647–666. https://doi.org/10.1016/j.jretai.2022.03.005
• Payne, L. A., Pereira, G. (2016). Corporate complicity in international human rights violations. Annual Review of Law and Social Science, 12(1), 63–84.
• Pereira, G., Payne, L. A., & Bernal Bermúdez, L. (2022) Justice from below: Corporate accountability in Argentina, The International Journal of Human Rights, 26(8), 1418–1454. https://doi.org/10.1080/13642987.2022.2027764
• Pietsch, B. (2022). A List of companies still doing business in Russia circulated. McDonald’s, Coca-Cola and Starbucks soon pulled out. https://www.washingtonpost.com/business/2022/03/08/russia-company-boycott-yale-list/ (dostęp: 22.09.2022).
• Policastro, C., & Payne, B. K. (2015). Can you hear me now? Telemarketing fraud victimization and lifestyles. American Journal of Criminal Justice, 40, 620–638. https://doi.org/10.1007/s12103-014-9279-x
• Pollay, R. W., & Dewhirst, T. (2002). The dark side of marketing seemingly “light” cigarettes: Successful images and failed fact. Tobacco Control, 11, i18–i31.
• Press.pl. (2022). Polska spadła na 66. pozycję w rankingu wolności mediów. Najgorszy wynik w historii. https://www.press.pl/tresc/70627,polska-spadla-na-66_-pozycje-w-rankingu-wolnosci-mediow_-najgorszy-wynik-w-historii (dostęp: 6.10.2022).
• Priest, D., Timberg, C., & Mekhennet, S. (2021). Private Israeli spyware used to hack cellphones of journalists, activists worldwide. https://www.washingtonpost.com/investigations/interactive/2021/nso-spyware-pegasus-cellphones/ (dostęp: 30.09.2022).
• Rainock, M., Everett, D., Pack, A., Dahlin, E. C., & Mattson, C. A. (2018). The social impacts of products: A review. Impact Assessment and Project Appraisal, 36(3), 230–241.
• Reno, W. (1997). African weak states and commercial alliances. African Affairs, 96(383), 165–185. http://www.jstor.org/stable/723857
• Reuters. (2022). Russia's Financial Monitoring Agency Adds Meta to 'Extremists' List – Agencies. https://www.reuters.com/technology/russias-financial-monitoring-agency-adds-meta-extremists-list-ifax-2022-10-11/ (dostęp: 12.10.2022).
• Rieper, S. (2013). Corporate social responsibility in zones of conflict. Papers on International Political Economy, 18. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/77952/1/755553462.pdf
• Rogalski, M. (2023). Policzyliśmy, o ile zawyżone były ceny paliw. Ceny u naszych sąsiadów również to pokazują. https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/policzylismy-o-ile-zawyzone-byly-ceny-paliw-placilismy-o-ponad-zlotowke-wiecej/xptl6wb,79cfc278 (dostęp: 4.01.2023).
• Rzeczpospolita.pl. (2022). Orlen kazał spółkom prenumerować dzienniki Polska Press. Stanowisko Orlenu. https://www.rp.pl/polityka/art19301251-orlen-kazal-spolkom-prenumerowac-dzienniki-polska-press-stanowisko-orlenu (dostęp: 5.01.2023).
• RSF. (2011). Companies that cooperate with dictatorships must be sanctioned. https://rsf.org/en/companies-cooperate-dictatorships-must-be-sanctioned (dostęp: 28.09.2022).
• RSF. (2022a). Press Freedom Index 2022. https://rsf.org/en/world-press-freedom-index (dostęp: 6.10.2022).
• RSF. (2022b). RSF’s 2022 World Press Freedom Index: A new era of polarisation. https://rsf.org/en/rsf-s-2022-world-press-freedom-index-new-era-polarisation-0 (dostęp: 6.10.2022).
• Santana, S., Dallas, S. K., & Morwitz, V. G. (2020). Consumer reactions to drip pricing. Marketing Science, 39(1), 188–210.
• Sarpong, G. (2022). The Facebook papers: How authoritarian governments are pressuring platforms to stifle free speech. https://openinternet.global/news/facebook-papers-how-authoritarian-governments-are-pressuring-platforms-stifle-free-speech (dostęp: 20.10.2022).
• Schermerhorn, J. R. (1999). Terms of global business engagement in ethically challenging environments: Applications to Burma. Business Ethics Quarterly 9(3), 485-505. https://doi.org/10.2307/3857513.
• Schlegelmilch, B. B., & Öberseder, M. (2010). Half a century of marketing ethics: Shifting perspectives and emerging trends. Journal of Business Ethics, 93(1), 1–19.
• Seddon, M., & Murgia, M. (2021). Apple and Google drop Navalny app after Kremlin piles on pressure. https://www.ft.com/content/faaada81-73d6-428c-8d74-88d273adbad3 (dostęp: 23.10.2022).
• Seele, P., Dierksmeier, C., Hofstetter, R., & Schultz, M. D. (2019). Mapping the ethicality of algorithmic pricing: A review of dynamic and personalized pricing. Journal of Business Ethics, 170(4), 697–719.
• Selden, L., & Colvin, G. (2003). Angel Customers & Demon Customers. Penguin.
• Silver, V, & Elgin, B. (2011). Torture in Bahrain becomes routine with help from Nokia Siemens. https://www.bloomberg.com/news/articles/2011-08-22/torture-in-bahrain-becomes-routine-with-help-from-nokia-siemens-networking (dostęp: 30.09.2022).
• Sobiepan, K. (2022). Orlen przejął Polskę Press, a ta więdnie w oczach. W rok straciła ponad 30 mln zł. https://innpoland.pl/182872,orlen-slabo-zarzadza-polska-press (dostęp: 5.01.2023).
• Sobczak, K. (2022). Od 1 lutego niższy VAT na żywność, energię i paliwa. https://www.prawo.pl/prawo/druga-tarcza-antyinflacyjna-nizszy-vat-na-paliwa,512702.html (dostęp: 4.01.2023).
• Sonnenfeld, J., & Tian, S. (2022). A widely shared list of U.S. companies leaving and staying in Russia is holding business leaders accountable. https://fortune.com/2022/03/16/companies-leaving-russia-list-accountability/ (dostęp: 22.09.2022).
• Statista. (2022). Revenue of Apple by geographical region from the first quarter of 2012 to 4th quarter 2022. https://www.statista.com/statistics/382175/quarterly-revenue-of-apple-by-geograhical-region/ (dostęp: 4.01.2023).
• Statista. (2022). Share of Apple's revenue by geographical region from the 1st quarter of 2012 to the 4th quarter of 2022. https://www.statista.com/statistics/382288/geographical-region-share-of-revenue-of-apple/ (dostęp: 4.01.2023).
• Sudak, I. (2017). Państwowe spółki nieracjonalnie wydają pieniądze na reklamę w mediach. „Decyduje sympatia polityczna, nie racjonalność wydatków”. https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,22046074,panstwowe-spolki-nieracjonalnie-wydaja-pieniadze-na-reklame.html (dostęp: 5.01.2023).
• Szutta, N. (2004). Status współczesnej etyki cnót. Diametros, 1(1), 70–84.
• Szutta, N. (2013). Czy istnieje charakter moralny? Dyskusja z Johna Dorisa sytuacjonistyczną krytyką etyki cnót. Etyka, 46, 65–87.
• Tofalo, I. (2006). Overt and hidden accomplices: Transnational corporations’ range of complicity in human rights violations. W: O. de Schutter (Red.), Transnational Corporations and Human Rights (335-358). Bloomsbury Publishing.
• Trela, K. (2022). Obniżony VAT na paliwo zostaje na dłużej. Do kiedy ceny paliw będą niższe? https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,168571,28830035,obnizony-vat-na-paliwo-zostaje-na-dluzej-do-kiedy-ceny-paliw.html (dostęp: 4.01.2023).
• Troianovski, A., & Satariano, A. (2021). Google and Apple, under pressure from Russia, remove voting app. https://www.nytimes.com/2021/09/17/world/europe/russia-navalny-app-election.html (dostęp: 23.10.2022).
• Tukker, A., & Jansen, B. (2006). Environmental impacts of products: A detailed review of studies. Journal of Industrial Ecology, 10(3), 159–182.
• TVN24. (2022). Meta na rosyjskiej liście organizacji terrorystycznych i ekstremistycznych. https://tvn24.pl/biznes/ze-swiata/rosja-meta-na-rosyjskiej-liscie-organizacji-terrorystycznych-i-ekstremistycznych-6158193 (dostęp: 12.10.2022).
• Valentino-DeVries, J., Sonne, P., & Malas, N. (2011). U.S. firm acknowledges Syria uses its gear to block web. https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970203687504577001911398596328 (dostęp: 27.09.2022).
• Vander Nat, P. J., & Keep, W. W. (2002). Marketing fraud: An approach for differentiating multilevel marketing from pyramid schemes. Journal of Public Policy & Marketing, 21(1), 139–151.
• Wagner, B. (2012). Exporting censorship and surveillance technology. https://www.academia.edu/2133607/Exporting_Censorship_and_Surveillance_Technology (dostęp: 27.09.2022).
• Wakefield, J. (2019). Russia 'successfully tests' its unplugged Internet. https://www.bbc.com/news/technology-50902496 (dostęp: 6.10.2022).
• Wettstein, F. (2012). CSR and the debate on business and human rights: Bridging the great divide. Business Ethics Quarterly, 22(4), 739–770. http://www.jstor.org/stable/41968807
• White, J. A. (2004). Globalisation, divestment and human rights in Burma. The Journal of Corporate Citizenship, 14, 47–65. http://www.jstor.org/stable/jcorpciti.14.47
• Wiesen, J. (1999). German industry and the Third Reich: fifty years of forgetting and remembering. Dimensions: A Journal of Holocaust Studies, 13(2), 3–8.
• Wilkie, W. L., & Moore, E. S. (1999). Marketing’s contributions to society. Journal of Marketing, 63(4), 198–218. https://doi.org/10.2307/1252112
• Wilkins, S., Beckenuyte, C., & Butt, M. M. (2016). Consumers' behavioural intentions after experiencing deception or cognitive dissonance caused by deceptive packaging, package downsizing or slack filling. European Journal of Marketing, 50(1-2), 213–235.
• Williams, O. F., & Murphy, P. E. (1990). The ethics of virtue: A moral theory for marketing. Journal of Macromarketing, 10(1). 19–29. https://doi.org/10.1177/027614679001000103
• Wojtas, T. (2022). Polska Press nie wypłaci dywidendy Orlenowi, miała 31 mln zł jednostkowej straty. https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/polska-press-dzienniki-orlen-ile-zarabia-jaka-strata-sprzedaz-prasy (dostęp: 5.01.2023).
• Woods, J. (2022). Hungarian companies doing business in Russia put on Yale’s shame list. https://dailynewshungary.com/hungarian-companies-doing-business-in-russia-on-yales-shame-list/ (dostęp: 22.09.2022).
• Woźniczka, J. (2023). Ciemna strona marketingu. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Xia, L., Monroe, K. B., & Cox, J. L. (2004). The price is unfair! A conceptual framework of price fairness perceptions. Journal of Marketing, 68(4), 1–15.
• Xie, G. X, & Boush, D. M. (2011). How susceptible are consumers to deceptive advertising claims? A retrospective look at the experimental research literature. The Marketing Review, 11(3), 293–314.
• Xie, G. X., Madrigal, R., & Bouch, D. M. (2015). Disentangling the effects of perceived deception and anticipated harm on consumer responses to deceptive advertising. Journal of Business Ethics, 129(2), 281–293.
• Yale School of Management (2022). Over 1,000 companies have curtailed operations in Russia – but some remain. https://som.yale.edu/story/2022/over-1000-companies-have-curtailed-operations-russia-some-remain (dostęp: 21.09.2022).

Identifiers

DOI

10.33226/1231-7853.2023.3.1

Biblioteka Nauki

38097417