Los Karaimów podczas II wojny światowej. Kilka uwag historyka

• Authors: Rafał Witkowski

Title variants

EN

Fate of the Karaims during World War II. Some Remarks from a Historan

• Languages of publication: PL

Abstracts

RU

Motywowana przez ideologię niemieckiego faszyzmu polityka eksterminacji ludności żydowskiej tworzyła stałe zagrożenie dla Karaimów mieszkających w różnych państwach europejskich, które stopniowo były podbijane przez Niemcy. Podejmowane oficjalnie od 1938 r. starania przedstawicieli Karaimów, by władze niemieckie uznały ich za ludność nie-żydowską, zakończyły się częściowym sukcesem. Po podboju Francji, Litwy i Krymu ludność karaimska zetknęła się z pewnymi formami represji, ale ostatecznie uniknęła losu europejskich Żydów. Było to możliwe tylko dzięki wysiłkom różnych osób, w tym hachana Seraji Szapszała.

EN

The policy of the German authorities, to, in accordance with Nazi ideology, annihilate the Jewish population constantly placed the Karaites, who at that time inhabited various European countries that were gradually being conquered by German armies, in constant danger. Official attempts made in 1938 by the representatives of Karaite community to convince the German authorities to treat them as a non-Jewish population, resulted in only partial success. After the conquest of France, Lithuania and Crimea the Karaite community was persecuted in various ways. However, it succeeded in surviving the war, in contrast to the fate of most of European Jewry. This was only possible thanks to the efforts of numerous people, including hachan Seraya Shapshal.

Keywords

PL

II wojna światowa; Karaimi we Francji; Karaimi na Litwie; Karaimi na Krymie; holokaust; Seraja Szapszał; II wojna światowa; Karaimi we Francji; Karaimi na Litwie; Karaimi na Krymie; holokaust; Seraja Szapszał

EN

II World War; Karaims in France; Karaims in Lithuania; Karaims in Crimea; holocaust; Seraya Shapshal; German atrocities

• Publisher: Bitik. Oficyna Wydawnicza Związku Karaimów Polskich
• Journal: Almanach Karaimski
• Year: 2014
• Volume: 3

Dates

published

2014-12-06

Contributors

author

Rafał Witkowski

References

• Alan W. Fisher, The Crimean Tatars, Stanford 1978, s. 152–157.
• ---
• Aleksandr M. Nekrich, The Punished People. The Deportation and Fate of Soviet Mino¬rities at the End of the Second World War, New York 1978, s. 13–35.
• ---
• Alexandre Baschmakoff, Cinquante siècles d’évolution ethnique autour de la Mer Noire, Gembloux-Paris 1937.
• ---
• B. S. Švarc, Evrei v sovietskom sojuze s načala vtoroj mirovoj vojny (1939–1965), New York 1966; Nora Levin, The Jews in the Soviet Union. Paradox of a Survival, Vol. 1–2, New York 1966;
• ---
• Bruno Adler, Die Krim Karäer in geschichtlicher, demographischer und volkskundlicher Beziehung, „Bassler Archiv. Beiträge zur Völkerkunde”, R. 17 (1934), s. 103–133.
• ---
• Chris Bishop, Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen SS w latach 1940–1945, Warszawa 2006;
• ---
• Christopher Hale, Kaci Hitlera. Brudny sekret Europy, Kraków 2012;
• ---
• Constantin Ikow, Neue Beitrage zur Anthropologie der Juden, „Archiv für Anthropologie”, t. 15 (1884), s. 369–378;
• ---
• Corrado Gini, I Caraimi di Polonia e di Lituania, „Genus”, 14/2 (1936), s. 1–56;
• ---
• Corrado Gini, I fattori demografici dell’evoluzione delle nazioni, Torino 1912;
• ---
• Corrado Gini, Patologia economica, Milano 1924; Nascita, evoluzione e morte delle nazioni, Roma 1930; tegoż, Economia lavorista. Problemi del lavoro, Torino 1956;
• ---
• Corrado Gini, Ricchezza e reddito, Torino 1959; tegoż, Questioni fondamentali di probabilità e statistica, Roma 1968.
• ---
• Corrado Gini, The scientific basis of fascism, „Political Science Quarterly”, t. 42 (1927), z. 1, s. 99–115.
• ---
• Corrado Gini: C. Benedetti, Ricordando Corrado Gini, „Rivista di Politica Economica”, t. 55 (1965), s. 371–377;
• ---
• Daniela Parisi, Corrado Gini (1884–1965): The Leading Figure of the Italian Group in the Econometric Society, „History of Political Economy”, t. 43 (2011), s. 211–232.
• ---
• David B. Green, This Day in Jewish History. Nazis declare: Karaites are not racially Jewish, „Haaretz”, wydanie z 5 stycznia 2015 (http://www.haaretz.com/news/features/this-day-in-jewish-history/.premium-1.635335 dostęp: 06.01.2015).
• ---
• David Motadel, Islam and Nazi Germanys War, Cambridge 2014;
• ---
• Die Schoah von Babij Jar – Massaker deutscher Sonderkommandos an der jüdischen Bevölkerung von Kiew 1941 fünfzig Jahre danach zum Gedenken, hrsg. von Erhard Roy Wiehn, Konstanz 1991.
• ---
• Diemut Majer; “Non-Germans” under the Third Reich, The Nazi judicial and administrative system in Germany and occupied Eastern Europe with special regard to occupied Poland. 1939–1945, Baltimore–London–Washington 2003, s. 79–185.
• ---
• Edward Tryjarski, Coming to the Rescue of the Karaims during the Second World War, „Rocznik Orientalistyczny”, t. 56 (2004), z. 2, s. 97–108;
• ---
• Emanuela Trevisan-Semi, L’oscillation ethnique : le cas des Caraïtes pendant la Seconde Guerre mondiale, „Revue de l’Histoire des Religions”, t. 206 (1989), s. 377–398;
• ---
• Emanuela Trevisan-Semi, A Brief Survey of Present-Day Karaite Communities in Europe, „The Jewish Journal of Sociology”, t. 33 (1991), s. 97–106;
• ---
• Emanuela Trevisan-Semi, Gli ebrei caraiti tra etnia e religione, Roma, Carucci, 1984;
• ---
• Emanuela Trevisan-Semi, Les Caraites : un autre : judaisme, Paris, Albin Michel, 1992
• ---
• Emanuela Trevisan-Semi, The Crimean Karaites as seen by the French Jewish Press in the Second Half of the Nineteenth Century, [w:] Proceedings of the Eleventh Word Congress of Jewish Studies, t. 3, Jerusalem 1994, s. 9–16.
• ---
• Emanuela Trevisan-Semi, The Image of the Karaites in Nazi and Vichy France Documents, „The Jewish Journal of Sociology”, t. 32/2 (1990), s. 81–93;
• ---
• Erich C. Steinhart, The Holocaust and the Germa¬nization of Ukraine, Cambridge 2015.
• ---
• F. Cassata, Il fascismo razionale. Corrado Gini fra scienza e politica, Roma 2006, s. 140.
• ---
• Fritz Steiniger, Bilder von Karaimen und Tataren im Ostland, „Natur und Volk”, R. 74/1–2 (1944), s. 39–48, R. 74/3–4 (1944), s. 78–84.
• ---
• G. Favero, Corrado Gini and Italian statistics un¬der fascism, „Il Pensiero Economico Italiano”, t. 12 (2004), s. 45–59;
• ---
• Gerald Reitlinger, The House Built on Sand. The Conflicts of German Policy in Russia. 1939–1945, New York 1960, s. 185–187;
• ---
• Gerd Stricker, Die Geschichte der russischen orthodoxen Kirche in der Diaspora, Berlin 2009, s. 34–66; Abraham Asher, Prime Minister P. A: Stolypin and his „Jewish” Advisors, „Journal of Contemporary History”, t. 30 (1995), s. 513–532;
• ---
• Giovanni Maria Giorgi, Il rapporto di concentrazione di Gini: genesi, evoluzione ed una bibliografia commentata, Siena 1992;
• ---
• Giovanni Maria Giorgi, Bibliographic portrait of the Gini concentration ratio, „Metron”, t. 48 (1990), s. 183–221;
• ---
• Giovanni Maria Giorgi, Corrado Gini. Il Contributo italiano alla storia del Pensiero, [w:] Economia (Ottava appendice), Roma 2013, s. 620–626;
• ---
• Giovanni Maria Giorgi,, Gini’s scientific work: an evergreen, „Metron”, t. 63 (2005), s. 299–315; t
• ---
• Giovanni Maria Giorgi,, Corrado Gini: the man and the scientist, „Metron”, t. 69 (2011), s. 1–28;
• ---
• Giovanni Maria Giorgi, The Gini inequality index decomposition. An evolutionary study; w: The measurement of individual well being and group inequalities. Essays in memory of Z.B. Berebi, ed. J. Deutsch, J. Silber, Abingdon 2011, s. 189–222;
• ---
• H. Kirrinnis, Die Karaimen, „Petermanns Geographischen Mitteilungen”, z. 3–4 (1943), s. 100–101.
• ---
• H. Kirrinnis, Geschichte der Friedrichsschule zu Gumbinnen. Ein Beitrag zur Kultur- und Bildungsgeschichte Ostpreussens, Würzburg 1963 (seria: Ostdeutsche Beiträge aus dem Göttinger Arbeitskreis, t. 26).
• ---
• H. Kirrinnis, Russische Bevölkerungszahlen zu Ende des 18. Jahrhunderts nach dem Tabel¬lenwerk von Johann Friedrich Storch, Riga 1795, „Geographische Zeitschrift”, t. 50 (1944), s. 124–128; tegoż, Wilna, „Zeitschrift für Erdkunde”, R. 12 (1944).
• ---
• Hannelore Müller, Religions¬wissenschaftliche Minoritätenforschung: Zur religionshistorischen Dynamik der Karäer im Osten Europas, Wiesbaden 2010.
• ---
• Hans Werner Neulen, An deutscher Seite: internationale Freiwillige von Wehrmacht und Waffen-SS, München 1985;
• ---
• Harvey Fireside, Icon and Swastika. The Russian Orthodox Church under Nazi and Soviet Control, Cambridge 1971.
• ---
• Ingo Loose, Berliner Wissenschaftler im „Osteinsatz” 1939–1945. Akademische Mobilität zwischen Berliner Universität und Reichsuniversität Posen, [w:] Die Berliner Universität in der NS Zeit, Bd. 1: Strukturen und Personen, hrsg. von Christoph Jahr, Stuttgart 2005, s. 49–70.
• ---
• J. S. Chonigsman, Katastrofa evrejstva zapadnoj Ukrainy. Evrei vosto¬čnoj Galicii, zapadnoj Volyni, Bukoviny i Zakarpat’â v 1939–1945 gg., Lviv 1998; Katrin Boeckh, Jüdisches Leben in der Ukraine nach dem Zweiten Weltkrieg, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte”, R. 53 (2005), H. 3, s. 421–448.
• ---
• Jan Czekanowski, Człowiek w czasie i przestrzeni, Warszawa, PWN, 1967
• ---
• Jan Czekanowski, Z zagadnień antropologii Karaimów, „Myśl Karaimska”, seria nowa, t. 2 (1946–1947), s. 20.
• ---
• Jarosław W. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005;
• ---
• Jerzy Tomaszewski, Preludium zagłady: wygnanie Żydów polskich z Niemiec w 1938 roku, Warszawa 1998.
• ---
• Josifas Levinsonas, Holokaustas Lietuvoje, Vilnius, 2004; Arūnas Bubnys, Holokaustas Lietuvoje 1941–1944 m, Vilnius 2011.
• ---
• Julian Talko-Hryncewicz, Karaimi v. Karaici litewscy, [w:] Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, t. 7, Kraków 1904, s. 44–100.
• ---
• Jürgen Thorwald, Iluzja. Żołnierze radzieccy w armii Hitlera, Warszawa 2010;
• ---
• Karol Jonca, The Expulsion of Polish Jews from the Third Reich in 1938, „Polin”, t. 8 (1994), s. 255–281;
• ---
• Kiril Feferman, The Fate of the Karaites in the Crimea during the Holocaust, [w:] Eastern European Karaites in the Last Generations. Edited by Dan D.Y. Shapira and Daniel J. Lasker, with the assistance of Golda Akhiezer and Mikhail Kizilov, Jerusalem 2011, s. 171–191.
• ---
• Klaus-Michael Mall¬mann, Martin Cüppers, Półksiężyc i swastyka. III Rzesza a świat arabski, Warszawa 2009;
• ---
• Leizar Krasnosselsky, Zur Geschichte der Karäer im russische Reiche. Inaugural-Dis¬sertation der hohen philosophischen Fakultät der Universität Bern zur Erlangung der Doktorwürde, Bern 1912.
• ---
• Lioudmila Sergeevna Wrangel (Bonne), Visages de Crimée. Illustrations de Serge de Wrangell, Paris 1939, s. 75–79.
• ---
• Mark Roseman, The Wannsee Conference and the Final Solution. A Reconsideration, New York 2003.
• ---
• Martin Broszat, Behandlung der jüdischen Sekte der Karaiten (Krim) im Rahmen der nationalsozialistischen Verfolgung der Juden, [w:] Gutachten des Instituts für Zeitgeschichte, Vol. 2, Stuttgart 1966, s. 42–43; H. Müller, Religionswissenschaftliche Minoritätenfor¬schung, s. 145–155.
• ---
• Michael R. Marrus, Robert O. Paxton, Vichy France and the Jews, New York 1981;
• ---
• Michał Reicher, Grupy krwi u Karaimów Trockich i Wileńskich, [w:] Pamiętnik XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu, Poznań 1933, s. 389–390;
• ---
• Michał Reicher, Sur les groupes sanguines des Caraïmes de Troki et de Wilno, „Anthropologie”, t. 19, Praha 1932, s. 259–267;
• ---
• Michel Kefeli, Karaimi we Francji, „Awazymyz”, z. 3 (2007);
• ---
• Michel Luther, Die Krim unter deutscher Besatzung im Zweiten Weltkrieg, „Forschungen zur osteuropäischen Geschichte”, t. 3 (1956), s. 28–98;
• ---
• Norbert Kunz, Die Krim unter deutscher Herrschaft (1941–1944): Germanisierungsutopie und Besatzungsrealität, Stuttgart 2005; O.V. Romanʹko, Krym pod pâtoi Gitlera. Nemetskaja okkupacionnaâ politika v Krymu. 1941–1944, Moskva 2011.
• ---
• Patrik von Mühlen, Zwischen Hakenkreuz und Sowjetstern. Der Nationalis¬mus der sowjetischen Orientvölker im Zweiten Weltkrieg, Düsseldorf 1971, s. 183–187;
• ---
• Peter Gosztony, Hitlers fremde Heere. Das Schicksal der nichtdeutschen Armeen im Ostfeldzug, Düsseldorf, 1976;
• ---
• Philip Friedman, The Karaites under Nazi Rule, [w:] On the Track of Tyranny. Essays Presented by the Wiener Library to Leonard G. Montefiore, O.B.E. on the Occasion of his Seventieth Birthday, ed. Max Beloff, London 1960, s. 92–123.
• ---
• Robert Cecil, The Myth of the Master Race: Alfred Rosenberg and Nazi Ideology, London 1972.
• ---
• Rolf-Dieter Müller, An der Seite der Wehrmacht. Hitlers ausländische Helfer beim “Kreuzzug gegen den Bolschewismus”. 1941–1945, Berlin 2007 (angielski przekład: The Unknown Eastern Front: The Wehrmacht and Hitler’s Foreign Soldiers, New York 2012; II wyd., 2014; polski przekład: Wspólnicy Hitlera. Formacje sojusznicze Wehrmachtu na froncie wschodnim, Warszawa 2014, s. 294–295).
• ---
• S.S. Zabolotnyj, Die Blutgruppen der Karaimen und Krimtschaken; na postawie recenzji St. Wurzingera, drukowanej w „Anthropologischer Anzeiger”, R. 6 (1929), s. 128.
• ---
• Salomon Czortkower, Anthropologische Struktur der Juden, „Anthropologischer Anzeiger”, R. 9 (1932), s. 250–263; t
• ---
• Salomon Czortkower, Pochodzenie i struktura rasowa Karaimów, „Przegląd Antropologiczny”, t. 12 (1938), s. 678–680.
• ---
• Samuel J. Newland, Kozacy w Wehrmachcie 1941–1945, Warszawa 2010;
• ---
• Samuel Weissenberg, Die Jemenitischen Juden, „Zeitschrift für Ethnologie”, t. 41 (1909), s. 309–327; tegoż, Karaimy i Krymčaki s antropologičeskoj točki zrenija, „Russkij Antropologičeskij Žurnal”, t. 8 (1912), nr 4, s. 38–56;
• ---
• Seraja Szapszał, [rec.] C. Gini, I Caraimi di Polonia e di Lituania, Genus, II, Roma 1936, s. 1–56; „Myśl Karaimska”, z. 12 (1939), s. 111–112;
• ---
• Sergej Čuev, Proklâtyje soldaty, Moskva 2004;
• ---
• Simon Duvan, Ja lûblû Evpatoriû. Slovo i delo Gorodskogo Golovy, Eupatoria 1996.
• ---
• Szymon Firkowicz, Die Karaimen in Polen przygotował H. Cosack (Berlin 1941).
• ---
• T. P. Mulligan, The Politics of Illusion and Empire. German Occupation Policy in the Soviet Union. 1942–1943, New York 1988, s. 130–131;
• ---
• V. Castellano, Corrado Gini: a memoir, „Metron”, t. 24 (1965), s. 3–84
• ---
• W. H. Krause, Kozacy i Wehrmacht, Kraków 2006;
• ---
• Warren P. Green, The Nazi Racial Policy towards the Karaites, „Soviet Jewish Affairs”, t. 8/2 (1978), s. 36–44;
• ---
• Werner H. Krause, Kozacy i Wehrmacht, Kraków 2006, s. 149
• ---
• Witold Schreiber-Łuczyński, Badania nad antropologią dzieci chrześcijańskich, żydowskich i karaimskich w Galicyi, Warszawa 1910 (Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. II. Wydział Nauk Antropologicznych, Społecznych, Historii i Filozofii nr 4);
• ---
• Witold Schreiber-Łuczyński, Zur Anthropologie der Karaimkinder Galiziens, „Archiv für Anthropologie”, t. 9 (1910), s. 64–74

Identifiers

DOI

10.33229/ak.2014.3.15