Tadeusza Czackiego spotkania z Karaimami

• Authors: Mariusz Pawelec

Title variants

EN

Thaddeus Czacki’s encounters with the Karaims

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Uczonym, który jako pierwszy rozpoczął badania nad Karaimami we Wschodniej Europie, był hrabia Tadeusz Czacki (1765–1813). Początkowo w Pierwszej Rzeczypospolitej Polskiej, jako członek komisji rządowej, zajmował się Czacki kwestią podatków ludności karaimskiej. Był w 1788 r. zwolennikiem zwolnienia jej od podatku pogłównego. Możliwe, że był on inicjatorem petycji Karaimów z Łucka, napisanej w 1790 r. do polskiego sejmu. Memoriał wzywał do uchwalenia organizacji podatkowej dla Karaimów, odrębnej od Żydów. Po upadku państwa polskiego, Czacki był nadal rzecznikiem interesów polskich Karaimów w Cesarstwie Rosyjskim. Świadczy o tym list wysłany w 1807 r. do niego przez Karaimów Łucka. Hrabia Czacki został członkiem powołanego przez cara Aleksandra I komitetu dla rozwiązania spraw żydowskich. W takim kontekście należy odczytać jego rozprawki o Żydach i o Karaimach, wydane w 1807 r. i tłumaczone na rosyjski. Dzięki temu może on być nazwany ojcem karaimistyki.

EN

The first scholar to research the Karaim community in Eastern Europe was Count Thaddeus Czacki (1765–1813). Initially, in his capacity as a member of the government commission in the First Republic of Poland, he dealt with the issue of taxes levied on the Karaim population. In 1788 he advocated their exemption from the poll tax. It may have been he himself who was behind the Karaim petition from Lutsk written in 1790 and addressed to the Polish parliament. This appeal called for a separate tax arrangement for Karaims distinct from that for the Jews. After the collapse of the Polish state, Czacki remained a  spokesperson for the interests of the Polish Karaims in the Russian Empire. Evidence of this is a letter sent to him in 1807 by the Karaims of Lutsk. Count Czacki became a member of the committee for the solution of Jewish affairs established by Tsar Alexander I. It is in this context that we should read his essays on Jews and Karaims, published in Vilnius in 1807 and translated into Russian. Thanks to his endeavours, he can justly be called the father of Karaim studies.

Keywords

PL

Tadeusz Czacki; Pierwsza Rzeczpospolita Polska; Rosja; Karaimi; karaimistyka; Tadeusz Czacki; Pierwsza Rzeczpospolita Polska; Rosja; Karaimi; karaimistyka

EN

Thaddeus Czacki; First Republic of Poland; Russia; Karaims; Karaim studies

• Publisher: Bitik. Oficyna Wydawnicza Związku Karaimów Polskich
• Journal: Almanach Karaimski
• Year: 2017
• Volume: 6
• Pages: 135-162

Dates

published

2017-12-20

Contributors

author

Mariusz Pawelec

References

• Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (BCzart.), sygn. 1181, 1182, 1183, 2855.
• Astren, Fred, Karaite historiography and historical consciousness, [w:] Karaite Judaism. A Guide to its history and literary sources, ed. Meira Polliack, Leiden 2003, s. 25–69.
• Bałaban, Majer, Studja historyczne, Warszawa 1927.
• Beršadskij, Sergej, Litovskіe evrei. Istoriâ ih ûridičeskago i obŝestvennago položeniâ v Litve ot Vitovta do Lûblinskoj unii, 1388–1569, S.-Peterburg 1883.
• Biblioteka Stanisława Augusta na Zamku Warszawskim. Dokumenty, wyd. Jadwiga Rudnicka, „Archiwum Literackie”, t. XXVI, Wrocław 1988.
• Bulkina, Inna, «Izvestnaâ famil’â». Pol’skij patriot graf Faddej Čackij, „Studia Russica Helsingiensia et Tartuensia”, vol. XII, Tartu 2011, s. 250–264.
• [Čackij, Tadeuš], Issledovanie o evreâh karaitah, „Severnyj arhiv”, č. XXVI, 1827, nr 6, s. 97–111.
• Chmielowski, Piotr, Tadeusz Czacki. Jego życie i działalność wychowawcza, Petersburg 1898.
• Cybulski, Radosław, Józef Zawadzki – księgarz, drukarz, wydawca, Wrocław 1972.
• Czacki, Tadeusz, Listy do Gotfryd[a] Ernesta Grodka, tłum. i wyd. Zygmunt Węclewski, „Przewodnik Naukowy i Literacki” (dodatek do „Gazety Lwowskiej”), IV, 1876, nr 11, s. 1116–1137.
• Czacki, Tadeusz, List do Karamzina, wyd. Jan Wierzbicki, „Athenaeum”, 1847, nr 5, s. 193–196.
• Czacki, Tadeusz, O Karaitach, [w:] Pomniki historyi i literatury polskiej, wyd. Michał Wiszniewski, t. II, Kraków 1835, s. 127–146.
• Czacki, Tadeusz, O Litewskich i Polskich prawach, o ich duchu, źrzódłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszem Statucie dla Litwy 1529 Roku wydanem, t. II, Warszawa 1801.
• Czacki, Tadeusz, Rozprawa o Karaitach, [w:] Rosprawa o Żydach, Wilno 1807, s. 247–272.
• Danowska, Ewa, Poglądy Tadeusza Czackiego na kwestię żydowską, [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. Feliks Kiryk, Przemyśl 1991, s. 159–164.
• Danowska, Ewa, Tadeusz Czacki 1764–1813. Na pograniczu epok i ziem, Kraków 2006.
• Dorn, Bernhard, Rost, Reinhold, Catalogue des manuscripts et xylographes orientaux de la Bibliothèque Impériale Publique de St. Pétersbourg, St. Pétersbourg 1852.
• Dubiński, Aleksander, Włodzimierz Zajączkowski in memoriam, „Przegląd Orientalistyczny”, nr 1-4, 1983, s. 183–187.
• Eisenbach, Artur, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785-1870 na tle europejskim, Warszawa 1988.
• Gąsiorowski, Stefan, Karaimi w Koronie i na Litwie w XV-XVIII wieku, Kraków – Budapeszt 2008.
• Grabski, Andrzej Feliks, Oświeceniowy antenat pozytywistów – Tadeusz Czacki jako historyk, [w:] idem, Orientacje polskiej myśli historycznej. Studia i rozważania, Warszawa 1972, s. 54–103.
• Jakubowski, Ireneusz, Tadeusza Czackiego "Rozprawa o Żydach" a prawo rzymskie, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, t. LXXII, 2005, s. 9–20.
• Kaczkowski, Karol, Szkoła Krzemieniecka i Tadeusz Czacki, [w:] idem, Wspomnienia 1808-1831, wyd. Tadeusz Oksza Orzechowski, t. I, Lwów 1876, s. 1–54.
• Knot, Antoni, Czacki Tadeusz (1765–1813), [w:] Polski słownik biograficzny, red. Władysław Konopczyński, t. IV, Kraków 1938, s. 144–146.
• Kołłątaj, Hugo, Korrespondencya listowna z Tadeuszem Czackim, wyd. Ferdynand Kojsiewicz, t. I-III, Kraków 1844.
• Korzon, Tadeusz, Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764-1794). Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, t. I-VI, wyd. 2, Kraków – Warszawa 1897-1898.
• Kraszewski, Józef Ignacy, Pierwsze prace Tadeusza Czackiego S[tarosty]. N[owogrodzkiego]., „Athenaeum”, t. II, 1846, s. 5–66.
• Kraushar, Aleksander, Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800-1832, t. I-IV, Kraków – Warszawa 1900-1906.
• Langier, Cecylia, Tadeusz Czacki jako historyk, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie”. Pedagogika, t. 8/10, 1999-2001, s. 145–157.
• Langier, Cecylia, Tadeusz Czacki. Pisarz, patriota, działacz oświatowy, Częstochowa 2007.
• Lelewel, Joachim, Listy. Oddział pierwszy: Listy do rodzeństwa pisane, t. I-II, Poznań 1878-1879.
• Lelewel, Joachim, Przygody w poszukiwaniach i badaniu rzeczy narodowych polskich, [w:] idem, Polska dzieje i rzeczy jej, t. I, Poznań 1858, s. I–C.
• Lelewel, Joachim, Sprawa żydowska w r. 1859, w liście do Ludwika Merzbacha rozważana, Poznań 1860.
• Maciejowski, Wacław Aleksander, Żydzi w Polsce, na Rusi i Litwie […], Warszawa 1878.
• Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. VI, oprac. Artur Eisenbach [et al.], Wrocław – Warszawa – Kraków 1969.
• Materjały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi: Z archiwum drukarni i księgarni Józefa Zawadzkiego z lat 1805-1865, wyd. Tadeusz Turkowski, t. 1, Wilno 1935.
• Melamed, Efim, Porickij bibliofil, „Al’manah bibliofila”, vyp. V, Moskva 1978, s. 115–126.
• Mężyński, Kazimierz, K. C. Mrongowiusz jako kandydat na profesora gramatyki języków słowiańskich w Gimnazjum Krzemienieckim, „Rocznik Gdański”, t. XXI, 1962, s. 53–112.
• Mindlin, Aleksandr, Deâtel’nost’ komitetov, komissij i soveŝanij po evrejskim reformam v Rossii v XIX – načale XX veka, „Voprosy istorii”, 2000, nr 8, s. 43–61.
• Mindlin, Aleksandr, Gosudarstvennye, političeskie i obŝestvennye deâteli Rossijskoj imperii v sud’bah evreev, 1762-1917. Spravočnik personalij, Sankt-Peterburg 2007.
• Mirga, Andrzej, Czacki a Cyganie, [w:] Rozprawki Tadeusza Czackiego, red. Sławomir Staszak, Oświęcim 1992, s. 9–20.
• Neubauer, Adolf, Aus der Petersburger Bibliothek. Beiträge und Documente zur Geschichte des Karäerthums und der karäischen Literatur, Leipzig 1866.
• Nowak, Andrzej, Jan Potocki, Mikołaj Karamzin, Tadeusz Czacki, Joachim Lelewel. Refleksje nad politycznym i ideowym kontekstem polsko-rosyjskiej współpracy naukowej w pierwszej ćwierci XIX wieku, [w:] idem, Od imperium do imperium. Spojrzenia na historię Europy Wschodniej, Kraków 2004, s. 147–166.
• Osiński, Alojzy, O życiu i pismach Tadeusza Czackiego, Krzemieniec 1816.
• Pawelec, Mariusz, Obecność tematyki karaimskiej w kulturze i nauce polskiej, [w:] Karaimi, red. Beata Machul-Telus, Warszawa 2012, s. 92–118.
• Pezda, Janusz, Volumen hoc deest. Volumen hoc desideratur. O brakach w zasobie rękopisów Biblioteki Książąt Czartoryskich, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa”, t. IV, 2011, s. 115–167.
• Reychman, Jan, Orient w kulturze polskiego Oświecenia, Wrocław 1964.
• Smoleński, Władysław, Stan i sprawa Żydów polskich w XVIII wieku, Warszawa 1876.
• Smoleński, Władysław, Z dziejów wewnętrznych Polski za Stanisława Augusta, [w:] idem, Pisma historyczne, t. III, Kraków 1901.
• Smoliński, Tadeusz, Karaimi i bożnica ich w Łucku (cz. 6), „Ziemia”, 1912, nr 8, s. 116–119.
• Syrokomla, Władysław, Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna, t. I-II, Wilno 1857-1860.
• Szyszman, Simon, Lettres de Jan Wandorph (XVIIe siècle), „Bulletin d’études karaïtes”, vol. I, 1983, s. 87–88.
• Szyszman, Simon, Où la conversion du roi Khazar Bulan a-t-elle eu lieu?, [w:] Hommages á Andrè Dupon-Sommer, eds. André Caquot, Marc Philolenko, Paris 1971, s. 523–538.
• Tyszkiewicz, Jan, Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII-XVII w., Warszawa 1989.
• Witkowski, Rafał, Odezwa Karaimów łuckich w czasach reform Sejmu Wielkiego, „Almanach Karaimski”, nr 1, 2007, s. 53–58.
• Wolf, Johann Christoph, Notitia Karaeorum, ex Mardochaei, Karaei recentioris, tractatu haurienda […], Hamburgi et Lipsiae 1714.
• Zajączkowski, Ananiasz, Karaims in Poland. History, language, folklore, science, Warsaw – La Haye – Paris 1961.
• Zajączkowski, Ananiasz, Listy do Aleksandra Mardkowicza, „Almanach Karaimski”, nr 2, 2013, s.
• Zajączkowski, Włodzimierz, Z dziejów gminy karaimskiej w Łucku, „Myśl Karaimska”, z. 12, 1938, s. 109–110.
• Zelenčuk, Valentin Stepanovič, Naselenie Bessarabii i Podnestrov’â v XIX v., Kišinev 1979.
• Ziółek, Jan, Sprawa Żydów na Sejmie Czteroletnim, „Teka Komisji Historycznej PAN Oddział w Lublinie”, t. VI, 2009, s. 9–15.
• Żukowski, Szymon, Profesor Uniwersytetu Wileńskiego. Korespondencja i materiały z nim związane ze zbiorów Działu Dokumentacji Muzeum Narodowego w Warszawie, zebr. i oprac. Kazimiera Żukowska, „Przegląd Wschodni”, t. VII, 2001, s. 517–548.

Identifiers

DOI

10.33229/ak.2017.6.04