Z prywatnego archiwum Aleksandra Mardkowicza: listy z Poniewieża

• Authors: Anna Sulimowicz-Keruth

Title variants

EN

From the private archive of Aleksander Mardkowicz: letters from Panevėžys

Abstracts

EN

The paper presents the content of 18 letters written between 1933 and 1939 by four Karaites of Panevėžys to well-known social activist, writer and publisher Aleksander Mardkowicz of Łuck. The epistles provide us with unique information on the contacts between Karaites of Poland and those living in the Republic of Lithuania in the period when there was no diplomatic relations and mail exchange between these two countries. They shed light on some unknown aspects of those contacts, and also on personal relations within the Panevėžys community, literary ambitions of its members, cooperation in publishing the “Onarmach” periodical etc. Five of these letters are written in Karaim which makes them a valuable example of the Northern Lithuanian variety of this language.

PL

Publikacja przedstawia treść 18 listów napisanych w latach 1933–1939 przez czterech Karaimów z Poniewieża do znanego działacza społecznego, pisarza i wydawcy, Aleksandra Mardkowicza z Łucka. Korespondencja ta dostarcza unikatowych informacji o kontaktach pomiędzy Karaimami w Rzeczpospolitej Polskiej a zamieszkałymi na terenie Republiki Litewskiej w okresie, gdy pomiędzy oboma krajami nie było stosunków dyplomatycznych i nie działała wymiana pocztowa. Listy rzucają światło na mało znane aspekty tych kontaktów, odsłaniają stosunki panujące w gminie poniewieskiej, literackie ambicje jej członków, kulisy pracy nad wydawanym w Poniewieżu czasopismem „Onarmach”. Pięć z nich zostało napisanych po karaimsku, co czyni je również cennym źródłem materiału do badań językoznawczych nad północnolitewską odmianą dialektu północno-zachodniokaraimskiego.

Keywords

PL

Aleksander Mardkowicz; Rapolas Grigulevičius; Jokūbas Maleckas; Mihail Tinfovičius; Karaimi w Poniewieżu; Karaimi w Rydze

EN

Aleksander Mardkowicz; Rapolas Grigulevičius; Jokūbas Maleckas; Mihail Tinfovičius; Karaites of Panevėžys; Karaites of Riga

• Publisher: Związek Karaimów Polskich. Karaimska Oficyna Wydawnicza Bitik
• Journal: Almanach Karaimski
• Year: 2021
• Volume: 10
• Pages: 89-205

Dates

published

2021

Contributors

author

Anna Sulimowicz-Keruth

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Orientalistyczny, Zakład Turkologii i Ludów Azji Środkowej
• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filologiczny, Instytut Językoznawstwa, Przekładoznawstwa i Hungarystyki, Ośrodek Dokumentacji Językowej

• https://orcid.org/0000000345608936

References

• Rękopisy
• Kolekcja J. Sulimowicza, Warszawa:
• JSul.VI.12/AMar.5.01.06 listy Michała Tynfowicza.
• JSul.VI.12/AMar.06 list I. Beima.
• JSul.VI.12/AMar.8.01.05 listy Rafała Grygulewicza, syna Samuela.
• JSul.VI.12/AMar.7.01.03 listy Rafała Grygulewicza, syna Johoszui.
• JSul.VI.12/AMar.9.01.04 listy Jakowa Maleckiego.
• AGKŁ VII.14 Rewizska Skazka, Łuck 1834
• Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne (Lietuvos valstybės istorijos archyvas), Wilno
• LPAH F. 515 ap. 15, b. 204 Rewizska Skazka, Troki 1811
• LPAH F. 1818 ap. 1, b. 3 Zapisy metrykalne kienesy karaimskiej w Poniewieżu, 1923–1937.
• Biblioteka Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk
• (Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka), Wilno.
• BWLAN, F.143–468, k. 8ro–vo list A. Mardkowicza do S. Szapszała z 10 listopada 1935 r.
• Źródła drukowane
• Čyharuvču [M. Tinfavičius], Ochuvčularha, „Onarmach” 1934, nr 1, s. 1–2.
• Janhy hanhala da šarajat, „Onarmach” 1938, nr 2, s. 25–26.
• Jyrlar, „Onarmach” 1938, nr 2, s. 34–35.
• Listy Ananiasza Zajączkowskiego do Seraji Szapszała i Aleksandra Mardkowicza, „Almanach Karaimski” 2013, t. 2, s. 61–187, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2013.02.01.
• Malecki, Jaakow, Jazdahy kiečiadia, „Karaj Awazy” 1938, z. 11, s. 4.
• [Mardkowicz, Aleksander], Acyk bitik Karaj dzymatłarha, „Karaj Awazy” 1932, z. 1 (3), s. 24.
• [Mardkowicz, Aleksander], Onuncu atłam, „Karaj Awazy” 1936, z. 10, s. 1–3.
• Puszkin, Aleksander, Bajka o popie i jego parobku Jołopie, przeł. J. Tuwim, [w:]. Tuwim, Julian, Dzieła, t. 4, Warszawa 1959, s. 535–540.
• Szyszman, Abraham, Osadnictwo karaimskie na Ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wilno 1936.
• Üvriatiuv ekspedicijasy Italjanlarnyn, „Onarmach” 1938, nr 2, s. 22–24.
• Z życia Karaimów w Polsce, „Myśl Karaimska” 1936, z. 11 (1935–1936), s. 115.
• Opracowania
• Aleksandrova, Ûliâ, Delo Majkapara: žizn’ i smert’ tabačnogo koroljâ, 4.06.2021, http://www.freecity.lv/zhzl/72454/ [dostęp 31.12.21].
• Dimenštejn, Il’â, Neizvestnoe o Rige: po sledam vostočnyh kafe, 6.06.2019, https://press.lv/post/neizvestnoe-o-rige-po-sledam-vostochnyh-kafe [dostęp 31.12.21];
• Gąsiorowski, Stefan, Odkrywanie karaimskich pieśni: Karaimska Środa literacka w Wilnie w 1932 r., „Prace Historyczne” 2019, nr 146 (4), s. 809–835.
• Gąsiorowski, Stefan, The Karaims in Latvia Through the End of World War II: Status and Research Perspectives, „Acta Turcica”, Özel Sayı „Polonya ve Türk Dünyası Sempozyumu Bildirileri (13–14 Mayıs 2019, Krakow)”, Kasım 2019. https://actaturcica.files.wordpress.com/2019/11/iii-01–158–168.pdf [dostęp: 8.11.2021].
• Izidorius Kisinas, [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija, 2016, https://www.vle.lt/straipsnis/izidorius-kisinas/ [dostęp: 10.09.2021].
• Kizilov, Mikhail, The Sons of Scripture: The Karaites in Poland and Lithuania in the Twentieth Century, Warsaw-Berlin 2015, https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110425260/html [dostęp: 21.11.2021].
• List of Riga ghetto imprisoners (source: house registers of Riga ghetto; lists were made by Tamara Zitcere), http://www.rgm.lv/wp-content/uploads/2011/10/Rigas-geto-maju-gramatas.pdf [dostęp 21.11.2021].
• Mihails Maikapars, strona Time Note, https://timenote.info/en/person/view?id=7068105 [dostęp 31.12.21].
• Pawelec, Mariusz, Aleksander Mardkowicz jako kolekcjoner i popularyzator folkloru karaimskiego, „Almanach Karaimski” 2019, t. 8, 157–174, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2019.8.4.
• Prohorov, D. A., Krymskie karaimy v sostave Vooružënnyh sil Ûga Rossii (1918–1920), „Vestnik Kemerovskogo gosudarstvennogo universiteta” 2015, t. 6, nr 2 (62), s. 288–294.
• Ščerbinskis, Valters, Przedstawiciele narodów muzułmańskich oraz Karaimi na Łotwie od końca XIX wieku do czasów obecnych, [w:] K. Jasiewicz (red.), Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772–1999, Warszawa 1999, s. 299–309.
• Sulimowicz, Anna. Listy do Łucka: Aleksander Mardkowicz jako adresat korespondencji Ananiasza Zajączkowskiego, „Almanach Karaimski” 2013, t. 2, s. 37–60, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2013.2.03.
• Sulimowicz-Keruth, Anna, Rękopis z archiwum Aleksandra Mardkowicza zawierający przysłowia i maksymy w północnozachodnim dialekcie języka karaimskiego, „Almanach Karaimski” 2019, t. 8, s. 175–201, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2019.8.5.
• Sulimowicz-Keruth, Anna, Preserving a cultural heritage: Karaim proverbs documented by Rapolas Grigulevičius of Panevėžys, – G. Miškinienė, T. Girniuvienė (ed.), Lietuvos ir Turkijos istorinės, kultūrinės ir literatūrinės sąsajos. Totorių ir karaimų įnašas / Lithuania and Turkey: Historical, Cultural and Literary Connections. Contributions of Tatars and Karaims / Litvanya ve Türkiye: Tarihî, Edebî ve Kültürel İlişkiler. Tatar ve Karay Türklerinin Katkıları, Vilnius 2021, s. 291–304.
• Sulimowicz-Keruth, Anna, Karaimskie przysłowia z Poniewieża, „Awazymyz” 2019, 1–2 (62–63), s. 19–20, DOI: https://doi.org/10.33229/az.860.
• Zajączkowski, Włodzimierz, Karaimskij poet Mihail Tinfowič (1935–1936) i ego tvorčestvo, „Rocznik Orientalistyczny” 1982, t. 62, z. 2, s. 35–64.
• Zajączkowski, Ananjasz, [rec.], J. Malecki – Jok. Maleckas [verte]; Krylovas-Puškinas-Lermontovas. Rinktiniai Raštai Karaimu kalboje – Ištyrhan Tiuziuvliar kiočiudiu. Paneveźys-Lietuva 1938. 16o str. 30 + 1 nl., „Myśl Karaimska” 1937–1938, 12 (12), s. 131–132.
• Zudusī Latvija senos zīmejumos, atklātnēs un fotogrāfijās no 19.gs beigām līdz mūsdienām [Łotwa, która odeszła, na starych rysunkach, pocztówkach i fotografiach od końca XIX wieku do współczesności]. Latvijas Nacionālā Bibliotēka http://www.zudusilatvija.lv [dostęp 21.11.21].
• Publikacje wzmiankowane w korespondencji do A. Mardkowicza
• Firkowicz, Abraham, ’Aḇne Zikkaron: ham-meʾasep̄rešimot ham-maṣewot ʻal qiḇre bene Yisraʾel be-ḥaṣi ha-’i Qrim, Vilna 1872.
• Karaimy: (vyderžki iż knigi „Universal’noe opisanie Kryma” 1875 g.), „Karaimskaja Žizn’” 1912, nr 8–9, s. 75–81.
• Karaj sez-bitigi. Słownik karaimski. Karaimisches Wörterbuch, Łuck 1935.
• Kokenaj, B. [Boris], Bir-niecia biergianlar karaj sioz-bitiktian, „Onarmach” 1939, z. 3, s. 25–31.
• Kondaraki, Vasilij, Universal’noe opisanie Kryma, St. Petersburg 1875.
• Kowalski, Tadeusz, Karaimische Texte im Dialekt von Troki. Teksty karaimskie w narzeczu trockiem, Prace Komisji Orjentalistycznej Polskiej Akademji Umiejętności 11, Kraków 1929.
• Levi-Babovič, T. S. [Lewi-Babowicz, Towija Simowicz], Istorijasy Karajlarnyn Litva da Leh bijlikliarnin sormachlarda da karuvlarda, „Onarmach” 1938, z. 2, s. 6–14.
• Malecki, Jaakow, Bazłyk jerde, „Karaj Awazy” 1936, nr 9, s. 7–12.
• [Malecki, Jakow], Pop da iszczisi Bałda: Rus-tildian kioczirdi Jaakow Malecki, „Karaj Awazy” 1936, nr 10, s. 9–10.
• [Malecki, Jakow], Krylovas-Puškinas-Lermontovas: Rinktiniai Raštai Karaimų Kalboje. Iš rusų kalbos verte Jok. Maleckas – Ištyrhan tiuziuvliar kiociurdiu orus-tildian Jakov Malecki, Panevežys –Lietuva 1938.
• Maleckas, Jokubas [Malecki, Jakow], Muzhul jovėl, „Onarmach” 1938, nr 3, s. 15–24.
• Mardkowicz, Aleksander Synowie Zakonu. Kilka słów o Karaimach, Łuck 1930.
• Mardkowicz, Aleksander, O Iljaszu Karaimowiczu, zwierzchniku wojsk zaporoskich, Łuck 1931.
• Mardkowicz, Aleksander, Ogniska karaimskie (Łuck, Halicz, Wilno, Troki), Łuck 1932.
• Mardkowicz, Aleksander, Aj jaryhynda, Łuck 1933.
• Mardkowicz, Aleksander, Aziz tas, Łuck 1934.
• Mardkovič, Aleksandr [Mardkowicz, Aleksander], Įstatymo sūnūs. Įžangos žodis, „Onarmach” 1934, nr 1, s. 8–16.
• Mardkowicz-Kokizow, Aleksander, Janhy jirłar, Łuck 1937.
• Mardkowicz (Kokizow), Aleksander, Tozdurhan Birtik (Bary icin – dert surada), Łuck 1939.
• Słownictwo karaimskie. Karaimsko-polsko-niemiecki słownik, Łuck 1933.
• Szełumiel Łopatto da anyn jirłary, „Karaj Awazy” 1934, nr 2, s. 1–4.
• Zajączkowski, Ananjasz, Krótki wykład gramatyki języka zachodnio-karaimskiego (narzecze łucko–halickie), wyd. Aleksander Mardkowicz, Łuck 1931.
• Zajączkowski, Ananjasz, Sufiksy imienne i czasownikowe w języku zachodnio-karaimskim (przyczynek do morfologji języków tureckich). Les suffixes nominaux et verbaux dans la langue des Karaïms occidentaux (contribution à la morphologie des langues turques). [= Prace Komisji Orjentalistycznej Polskiej Akademji Umiejętności 15]. Kraków 1932.
• Zajączkowski, Ananjasz, Przekłady Trenów Jeremiasza w narzeczu trocko-karaimskiem, „Rocznik Orientalistyczny” 1934, t. 8, s. 181–192.
• Zajączkowski, Ananjasz, Elementy tureckie na ziemiach polskich, „Rocznik Tatarski”, t. 2, Zamość 1935, s. 199–228.
• Zajączkowski, Ananjasz, Przekłady trenów Jeremiasza w narzeczu trocko-karaimskim, „Rocznik Orientalistyczny” 1936, t. 10, s. 158–178.
• Zajączkowski, Ananjasz, Z dziejów literatury wróżbiarskiej („Objaśnienia drgań” części ciała i „Księga losów”), „Myśl Karaimska” 1936, t. XI, s. 24–39.
• Zajončkovski, A. [Zajączkowski, Ananiasz], Karaj tili, „Onarmach” 1938, z. 2, s. 3–5; „Onarmach” 1939, z. 3, s. 2–3. [Przekład części wstępnej na język polski: Karaj tili, przeł. A. Sulimowicz-Keruth, „Awazymyz” 2021, nr 1–2 (70–71), s. 21, DOI: https://doi.org/10.33229/az.925].
• Zemerłer (Karaj sezinde). Jarykka cyhardy Aleksander Mardkowicz – Pieśni religijne Karaimów (w języku karaimskim), wyd. Aleksander Mardkowicz, Łuck 1930.

Identifiers

DOI

10.33229/ak.2021.10.6

Biblioteka Nauki

11543307