Podstawowe problemy teorii świadomości językowej

• Authors: Krzysztof Maćkowiak

Abstracts

EN

The modern linguistics is gaining a more and more anthropocentric markedness. This contributes, among others, to increased interest in language awareness. This paper is intended to provide both an overview and a systematisation. The threads it touches upon concern three issues. The author defines the very notion of language awareness, outlines the operating mechanisms of the mental base of speech, and identifies the subjects to whom language awareness may be attributed. Language awareness needs to be considered a separate mental structure being a fragment of the general human awareness. The structure has a dual nature. Some of its reserves are innate components, others are contents and dispositions obtained in the course of individual development. Both are responsible for language acquisition, coordinate language activities, and substantiate various judgments regarding speech as a portion of the collective life, i.e. a product of culture and a culture-building measure. The contents composing the broadly defined individual language awareness at the same time create the cognitive sphere, the pragmatic sphere, and the affective sphere. Obviously, specific language decisions are influenced by collective linguistic views. The speaker always gives in to supraindividual rules, which are an outcome of the states of collective consciousness.

Keywords

EN

anthropocentrism in linguistics; language awareness; mental activity; mental structure; cognitive sphere; pragmatic sphere; affective sphere; mental base of the human speech

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2020
• Volume: 771
• Issue: 2
• Pages: 29-45

Dates

published

2020

Contributors

author

Krzysztof Maćkowiak

References

• D. Bartol-Jarosińska, 1986, Świadomość językowa robotników warszawskich. Studium leksykalno-semantyczne, Warszawa.
• M. Bugajski, 2007, Język w komunikowaniu, Warszawa.
• J. Baudouin de Courtenay, 1915, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego [w:] Encyklopedia polska, t. 2, dział 3: Język polski i jego historia, cz. 1, Kraków, s. 154–226.
• N. Chomsky, 1982, Zagadnienia teorii składni, tłum. I. Jakubczak, Wrocław.
• F. Crick, 1997, Zdumiewająca hipoteza, czyli nauka w poszukiwaniu duszy, tłum. B. Chacińska-Abrahamowicz, M. Abrahamowicz, Warszawa.
• S. Cygan, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Kielce.
• K. Czarnecka, 2000, Uczniowska odmiana współczesnej polszczyzny w świadomości jej użytkowników, Poznań.
• A.R. Damasio, 1999, Błąd Kartezjusza. Emocje, rozum i ludzki umysł, tłum. M. Karpiński, Warszawa.
• A. Dąbrowski, 2008, Umysł ucieleśniony a kategoryzacja, „Studia Philosophiae Christianae UKSW” z. 2, s. 111–124.
• A. Dąbrowski, 2013, Podstawowe rodzaje świadomości we współczesnej filozofii naturalistycznej, „Diametros” nr 36, s. 27–47.
• A. Dobroczyński, 2005, Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem, Kraków.
• W. Duch, 2008, Jak należy rozumieć relację mózg – umysł – świadomość – dusza? (głos w debacie odbytej w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie), „Kognitywistyka i Media w Edukacji” nr 1–2, s. 123–164.
• S. Gajda, 1987, Nauka o kulturze języka, „Polonistyka” nr 8, s. 581–592.
• I. Gatkowska, 2005, Kilka uwag o świadomości językowej [w:] G. Szpila (red.), Język a komunikacja, t. 8: Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny, Kraków, s. 42–48.
• Z. Gołąb, A. Heinz, K. Polański, 1968, Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa.
• J. Gomułka, 2013, Problem umysł – ciało: misterianizm i metamisteranizm, „Studia z Kognitywistyki i Filozofi i Umysłu” t. 7, nr 2, s. 67–90.
• S. Grabias, 2003, Język w zachowaniach społecznych, Lublin.
• F. Grucza, 1983, Zagadnienia metalingwistyki. Lingwistyka – jej przedmiot, lingwistyka stosowana, Warszawa.
• A. Gut, 2009, O relacji między myślą a językiem. Studium krytyczne stanowisk utożsamiających myśl z językiem, Lublin.
• M. Hetmański, 2000, Umysł jako dwoisty model mózgu i środowiska [w:] J. Dębowski, M. Hetmański (red.), Poznanie, człowiek, wartość, Lublin, s. 65–80.
• M. Hohol, 2011, Czy potrzebna nam teoria fundamentalna? Refleksje na temat teorii świadomości Davida Chalmersa, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” t. XLIX, s. 3–45.
• J. Jonkisz, 2012, Pojęcie świadomości w kognitywistyce i filozofii umysłu – próba systematyzacji, „Filozofi a Nauki” nr 2, s. 29–56.
• S. Judycki, 2002, Introspekcja jako problem filozoficzny, „Roczniki Filozoficzne” z. 1, s. 263–301.
• A. Karnat-Napieracz, 2009, Tożsamość, czyli świadomość redivivus, Kraków.
• B. Kasperek, 2013, Świadomość zbiorowa [w:] K. Sztalt, M. Zemło (red.), Formy świadomości społecznej, Lublin, s. 45–67.
• A. Klawiter, 2012, Świadomość. Wprowadzenie do współczesnej dyskusji [w:] M. Miłkowski, R. Poczobut (red.), Przewodnik po filozofii umysłu, Kraków, s. 353–394.
• A. Klebanowska, 1981, Poglądy przedstawicieli warszawskiej inteligencji na współczesną polszczyznę [w:] H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Warszawa, s. 364–377.
• J. Kmita, L. Nowak, 1968, Studia nad teoretycznymi podstawami humanistyki, Warszawa.
• H. Kubiak, 2009, Przedmowa [w:] A. Karnat-Napieracz, Tożsamość, czyli świadomość redivivus, Kraków, s. 7–12.
• A. Kubiczek, 2012, Różne oblicza terminu świadomość językowa [w:] D. Brzozowska, W. Chłopicki (red.), Język a komunikacja, t. 31: Termin w językoznawstwie, Kraków, s. 215–223.
• I. Kurcz, 2005, Psychologia języka i komunikacji. Wydanie nowe, Warszawa.
• M. Lewicki, 2001, Językoznawstwo polskie w XX wieku [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin, s. 619–656.
• K. Maćkowiak, 2011, U źródeł polskiej świadomości językowej (X–XV wiek), Poznań.
• K. Maćkowiak, 2016, Komentarz metatekstowy jako sposób manifestacji świadomości językowo-stylistycznej (na przykładzie ocen zjawiska wprowadzania elementów języka potocznego do radiowo-telewizyjnych debat publicystycznych), „Stylistyka” t. 25, s. 291–307.
• M. Makowski, 2012, Jawne i ukryte formy aktywności umysłu, „Via Mentis” nr 1, s. 73–83.
• A. Markowski, 1992, Polszczyzna końca XX wieku, Warszawa.
• B. Milewska, 2011, Brutalnie mówiąc i inne wyrażenia metatekstowe sygnalizujące naruszenie norm zachowań językowych, „LingVaria” nr 2, s. 35–44.
• W.T. Miodunka, 2017, O potrzebie opisu i kształtowania świadomości językowej współczesnych Polaków, „Język Polski” XCVII, z. 3, s. 5–18.
• K. Myczko, 2013, Konstrukty świadomości komunikacyjnej w kształceniu obcojęzycznym, „Lingwistyka Stosowana” nr 8, s. 93–103.
• E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura, 2007, Psychologia poznawcza, Warszawa.
• M. Olpińska-Szkiełko, 2013, Wychowanie dwujęzyczne w przedszkolu, Warszawa.
• S. Ossowski, 1967, Z zagadnień struktury społecznej [w:] S. Ossowski, Dzieła, t. V, Warszawa.
• L. Ostasz, 1995, Teoria świadomości i podświadomości, Kraków.
• W. Pisula, 2015, Poziomy świadomości, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” nr 2, s. 383–397.
• R. Poczobut, 2009, Między redukcją a emergencją. Spór o miejsce umysłu w świecie fizycznym, Wrocław.
• J. Porayski-Pomsta, 1996, Zagadnienie sprawności językowej w teorii i praktyce dydaktycznej, „Polonistyka” nr 4, s. 205–211.
• B. Sadownik, 2012, Język w strukturze modularnej umysłu, „Lingwistyka Stosowana” nr 5, s. 75–95.
• M. Sagan-Bielawa, 2014, Dziedzictwo pozaborowe. Społeczna świadomość językowa Polaków w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków.
• J.R. Searle, 1999, Umysł na nowo odkryty, tłum. T. Baszniak, Warszawa.
• U. Sokólska, 2017, O, mowo polska, ty ziele rodzime… Wokół refl1eksji nad kształtem polszczyzny, Białystok.
• A. Stępnik, 2014, Reprezentacje umysłowe, rodzaje pamięci a wiedza, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” nr 2, s. 167–187.
• K. Sztalt, M. Zemło, 2013, Wstęp [w:] K. Sztalt, M. Zemło (red.), Formy świadomości społecznej, Lublin, s. 5–7.
• P. Sztompka, 2002, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków.
• T. Tomaszewski, 1977, Świadomość [w:] T. Tomaszewski (red.), Psychologia, Warszawa, s. 171–195.
• C. Trutkowski, 2009, Teoria społecznych reprezentacji i jej zastosowanie [w:] M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, Warszawa, s. 373–392.
• M. Urbaniak, 2016, Filogenetyczne uzasadnienie zjawiska rozumienia oraz wiedzy proceduralnej i deklaratywnej, „Filozofi a i Nauka” t. 4, s. 259–279.
• M. Wendland, 2011, Konstruktywizm komunikacyjny, Poznań.
• M. Wierzchoń, 2013, Granice świadomości. W poszukiwaniu poznawczego modelu subiektywności, Kraków.
• M. Wójtowicz-Dacka, 2007, Automatyczne vs kontrolowane strategie rozwiązywania zadań poznawczych [w:] M. Wójtowicz-Dacka, L. Zając-Lamparska (red.), O świadomości. Wybrane zagadnienia, Bydgoszcz.
• S. Wróbel, 2012, Odkrycie nieświadomości. Czy destrukcja kartezjańskiego pojęcia podmiotu poznającego?, Toruń.
• T. Zgółka, 1996, Warstwy świadomości językowej [w:] E. Sękowska (red.), Świadomość językowa – kompetencja – dydaktyka, Warszawa, s. 13–19.
• M. Ziółkowski, 1984, Przyczynek do sposobu pojmowania świadomości społecznej [w:] J. Brzeziński, L. Nowak (red.), Świadomość jednostkowa a świadomość społeczna, Warszawa–Poznań, s. 9–36.
• F. Znaniecki, 1988, Wstęp do socjologii, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2020.2.2

Biblioteka Nauki

2084311