Fonemy nosowe i ich realizacja w języku polskim. Wybrane problemy dydaktyczne

• Authors: Natalia Siudzińska

Title variants

EN

Nasal phonemes and their realisa on in Polish. Selected teaching problems

Abstracts

EN

This article discusses the problems related to the sound realisation of the so-called nasal sounds, that is letters ą and ę, as well as the differences in the phonological interpretation of those realisations. The issue has been repeatedly raised by linguists (e.g. Zarembina 1963; Retz 1979ab; Dunaj 1991; Sawicka 1995; Nagórko 1998; Szpyra-Kozłowska 2002, and others), which proves its complexity and difficulty. The letters ą and ę can be pronounced in various ways depending on their neighbourhood (that is other letters that follow them), which causes problems in Polish language didactics and in the process of teaching of the correct Polish language pronunciation (especially when it comes to teaching Polish pronunciation to foreigners). The article mentions the methods and principles of the realisation of nasal sounds as well as inconsistencies in the phonological characteristics of the phenomenon. The article is an overview, as its aim is to compare different suggestions for the phonological interpretation.

PL

W artykule zostały omówione problemy związane z realizacją dźwiękową tzw. Nosówek, czyli liter ą i ę, a także różnice w interpretacji fonologicznej tychże realizacji. Problemy te niejednokrotnie były poruszane przez badaczy [np. Zarębina 1963; Retz 1979ab; Dunaj 1991; Sawicka 1995; Nagórko 1998; Szpyra-Kozłowska 2002 i inni], co świadczy o tym, że zjawisko nie należy do łatwych. Litery ą i ę mogą być realizowane w różny sposób (w zależności od sąsiedztwa) i dlatego przysparzają wielu trudności w dydaktyce polonistycznej oraz w procesie nauczania prawidłowej wymowy polskiej (w szczególności osób obcojęzycznych). W artykule zostały przywołane sposoby i zasady realizowania tzw. nosówek, a także rozbieżności w charakterystyce fonologicznej tego zjawiska. Artykuł ma charakter przeglądowy, gdyż jego głównym celem było porównanie różnych propozycji.

Keywords

PL

fonetyka; system fonologiczny; samogłoski nosowe; fonemy nosowe

EN

phonetics; phonological system; nasal vowels; nasal phonemes

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2022
• Volume: 799
• Issue: 10
• Pages: 80-92

Dates

published

2022

Contributors

author

Natalia Siudzińska

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000337416627

References

• T. Benni, 1912, Samogłoski polskie: analiza fizjologiczna i systematyka, Warszawa.
• L. Biedrzycki, 1963, Fonologiczna interpretacja polskich głosek nosowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXII, s. 25–45.
• M. Biernacka, 2016, Znajdź z polskim wspólny język. Fonetyka w nauczaniu języka polskiego jako obcego, Łódź.
• M. Dłuska, 1983, Fonetyka polska. Artykulacja głosek polskich, Warszawa–Kraków.
• L. Dukiewicz, 1967, Polskie głoski nosowe. Analiza akustyczna, Warszawa.
• L. Dukiewicz,1995, Fonetyka [w:] L. Dukiewicz, I. Sawicka (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, Kraków, s. 7–103.
• B. Dunaj, 1991, Dwa dyskusyjne problemy polskiej fonologii [w:] A. Kowalska, A. Wilkoń (red.), Prace językoznawcze 19. Studia polonistyczne, Katowice, s. 40–46.
• W. Jassem, 1958, A Phonologie and Acoustic Classifi cation of Polish Vowels, „Zeitschriftfur Phonetik und allgemeine Sprachwissenschaft” Bd. 11, s. 299–319.
• W. Jassem, 1966, The distinctive features and entropy of the Polish phoneme system, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” z. 24, s. 87–108.
• W. Jassem, 1973, Podstawy fonetyki akustycznej, Warszawa.
• J. Gruba, 2012, Ocena słuchu fonemowego u dzieci w wieku przedszkolnym, Katowice.
• J. Gruba, 2015, Karty Oceny Słuchu Fonemowego – KOSF, Gliwice.
• T. Karpowicz, 2009, Kultura języka polskiego, t. III: Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa.
• B. Klebanowska, 1990, Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych w języku polskim, Warszawa.
• B. Klebanowska, 2007, Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych w języku polskim – z ćwiczeniami, Warszawa.
• E. Kołaczek, 2017, Testuj swój polski. Fonetyka + CD, Kraków.
• H. Koneczna, 1934, Studium eksperymentalne artykulacji głosek polskich, „Prace Filologiczne” 16.
• H. Koneczna, 1965, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego, Warszawa.
• R. Laskowski, 1978, System fonologiczny języka polskiego [w:] S. Urbańczyk (red.), Encyklopedia wiedzy o języku polskim, Wrocław.
• R. Laskowski, 1999, System fonologiczny języka polskiego [w:] S. Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, wydanie III uzupełnione i poprawione, Wrocław.
• A. Lorenc, 2016, Wymowa normatywna polskich samogłosek nosowych i spółgłoski bocznej, Warszawa.
• L. Madelska, 2005, Słownik wariantywności fonetycznej współczesnej polszczyzny (z CD-ROM), Kraków.
• M. Maciołek, J. Tambor, 2018, Głoski polskie. Przewodnik fonetyczny dla cudzoziemców i nauczycieli uczących języka polskiego jako obcego, Katowice.
• A. Nagórko, 1998, Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem), Warszawa.
• K. Nitsch, 1907, Kilka uwag o wymowie nosówek w polszczyźnie literackiej [w:] Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, t. 3, Kraków, s. 302–303.
• D. Ostaszewska, J. Tambor, 2000, Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Warszawa.
• R.J. Retz, 1979a, Wokół wartości fonologicznej polskich samogłosek nosowych, „Poradnik Językowy” z. 5, s. 216–223.
• R.J. Retz, 1979b, Wokół wartości fonologicznej polskich samogłosek nosowych (ciąg dalszy artykułu z nru 5/79), „Poradnik Językowy” z. 6, s. 281–295.
• B. Rocławski, 1976 (1986), Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego języka polskiego, Gdańsk.
• B. Rocławski, 1982, Źródła informacji o funkcjonowaniu systemu fonologicznego [w:] J. Maciejewski (red.), Z zagadnień fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń, s. 62–69.
• B. Rocławski, (2001) 2005, Podstawy wiedzy o języku polskim dla glottopedagogów, pedagogów, psychologów i logopedów, Gdańsk.
• I. Sawicka, 1995, Fonologia [w:] L. Dukiewicz, I. Sawicka (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, Kraków, s. 105–195.
• Z. Stieber, 1966, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa.
• J. Stanek, 2020, Fonetyka. Polski w praktyce, Kraków.
• J. Szpyra-Kozłowska, 2002a, Inwentarze fonemów języka polskiego i ich konsekwencje, „Logopedia” 31, s. 7–26.
• J. Szpyra-Kozłowska, 2002b, Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Lublin.
• M. Święcicka, 1997, Fonetyka jako nauka o głoskach [w:] A. Dyszak, E. Laskowska, M. Święcicka (red.), Fonetyczny i fonologiczny opis współczesnej polszczyzny, Bydgoszcz, s. 13–40.
• B. Wierzchowska, 1960, Z badań eksperymentalnych polskich głosek nosowych, „Biuletyn Fonograficzny” III, s. 67–78.
• B. Wierzchowska, 1965, Wymowa polska, Warszawa (wyd. II – 1971).
• B. Wierzchowska, 1966, Analiza eksperymentalno-fonetyczna polskich dźwięków nosowych, Lublin.
• B. Wierzchowska, 1967, Opis fonetyczny języka polskiego, Warszawa.
• B. Wierzchowska, 1980, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk.
• M. Wiśniewski, 1998, Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego. Skrypt dla studentów filologii polskiej, wyd. 2, Toruń.
• E. Wolańska, 2019, System grafematyczny współczesnej polszczyzny na tle innych systemów pisma, Warszawa.
• M. Zarębina, 1963, Tendencje rozwojowe polskich samogłosek nosowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” z. 34, s. 25–33.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2022.10.5

Biblioteka Nauki

3200683