Hybrydalne formy czasownikowe w języku polskim i ukraińskim

• Authors: Natalia Szczerbij

Abstracts

EN

Hybrid verb forms constitute a relevant aspect that has been little studied by linguists. The paper discusses hybrid verb forms in order to determine structural and semantic differences against the background of Polish and Ukrainian. The hybridity of verb forms lies in the formation of parts of speech that combine categories characteristic of different classes of words, such as voice, tense, refl exivity, case, number. Such forms include the verbal noun, adjectival participle, impersonal predicative forms ending with -no, -to, and infi nitive. The use of the comparative analysis made it possible to separate common and different features in both languages. Polish and Ukrainian are characterised by different degrees of convergence with verb or noun, in particular due to the category of refl exivity. The paper states that all these mixed parts of speech are united by the category of aspect, which relates primarily to verb. The paper also analyses the functioning of hybrid verb forms in modern Polish and Ukrainian.

PL

Hybrydalne formy czasownikowe są aktualnym i niewystarczająco zbadanym przez językoznawców zagadnieniem. W artykule dokonano opisu hybrydalnych form czasownikowych w celu porównania ich w materiale pochodzącym z języka polskiego i ukraińskiego, analizy tych form ze wspólnego punktu widzenia – procesualności. Hybrydalność polega na formowaniu części mowy, które łączą w sobie kategorie charakterystyczne dla różnych (werbalnych i imiennych) klas leksemów, np.: strony, czasu, zwrotności, przypadka oraz liczby. Do takich form zalicza się: rzeczownik odczasownikowy, imiesłów przymiotnikowy, bezosobowe formy na -no, -to oraz bezokolicznik. Zastosowanie metody porównawczej umożliwiło wyodrębnienie wspólnych i odmiennych cech w obu językach oraz scharakteryzowanie stopnia bliskości z czasownikiem czy rzeczownikiem, szczególnie dzięki kategorii zwrotności, chociaż jest to tylko formalna zbieżność z formami zwrotnymi. Wszystkie wyżej wymienione części mowy łączy wspólna kategoria aspektu. Stwierdzono produktywność procesu tworzenia rzeczowników odczasownikowych.

Keywords

PL

formy czasownikowe; rzeczownik odczasownikowy; imiesłów przymiotnikowy; imiesłów przysłówkowy; bezosobowe formy na -no; -to; bezokolicznik

EN

verb forms; verbal noun; adjectival participle; adverbial participle; impersonal forms ending with -no; -to; infinitive

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2022
• Volume: 790
• Issue: 1
• Pages: 147-166

Dates

published

2022

Contributors

author

Natalia Szczerbij

• Przykarpacki Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Stefanyka, Iwano-Frankiwsk (Ukraina)

• https://orcid.org/0000000214319595

References

• P. Bąk, 1978, Gramatyka języka polskiego, Warszawa.
• R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, 1999, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa.
• P. Jóźwikiewicz, 2008, Ukraińskie rzeczowniki odczasownikowe na -нн(я), -тт(я) – historia, funkcjonowanie, kontrowersje, „Roczniki Humanistyczne” t. LVI (7), Lublin, s. 141–149.
• H. Koneczna, 1956, O budowie zdania Imćpana Paskowego słów kilkoro 3. Orzeczenia składające się z verbum finitum czasowników niezwrotnych w formie III os. l. poj. + zaimek się, „Poradnik Językowy” z. 10, s. 385–391.
• S. Mędak, 2004, Słownik form koniugacyjnych czasowników polskich, Kraków.
• A. Nagórko, 2007, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa.
• NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://www.nkjp.pl [dostęp: 30.03.2021].
• J. Puzynina, 1969, Nazwy czynności we współczesnym języku polskim (słowotwórstwo, semantyka, składnia), Warszawa.
• H. Safarewiczowa, 1954, Rzeczowniki „zwrotne” w języku polskim, „Język Polski” XXXIV, z. 5, s. 332–348.
• Z. Saloni, 2012, Podstawy teoretyczne „Słownika gramatycznego języka polskiego”, Warszawa.
• J. Strutyński, 2002, Gramatyka polska, Kraków.
• J. Tokarski, 1951, Czasowniki polskie: formy, typy, wyjątki, Warszawa.
• USJP: S. Dubisz (red. nauk.), 2004, Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa, wersja 1.0. [dostęp: 30.03.2021].
• SJP: W. Doroszewski (red.), 1958–1969, Słownik języka polskiego, t. I–X, Warszawa, https://sjp.pl [dostęp: 30.03.2021].
• H. Wróbel, 1975, Składnia imiesłowów czynnych we współczesnej polszczyźnie, Katowice.
• H. Wróbel, 2001, Gramatyka języka polskiego, Kraków.
• D. Wieczorek, 1994, Ukrainskij pierfiekt na -no, -to na fonie polskogo pierfiekta, Wrocław.
• Й. Андерш, 1987, Типологія простих дієслівних речень у чеській мові у зіставленні з українською, Київ.
• Л. Булаховський, 1948, З історичних коментаріїв до української літературної мови, „Наукові записки КДУ імені Т.Г. Шевченка” т. VІІ, bип. ІІІ, „Філологічний збірник” nr 2, s. 25–50.
• I. Вихованець, 1988, Частини мови в семантико-граматичному аспекті, Київ.
• I. Вихованець, K. Городенська, 2004, Теоретична морфологія української мови: Академ. граматика укр. мови, Київ.
• B. Виноградов, 1972, Русский язык. Грамматическое учение о слове, Москва.
• M. Гінзбург, 2019, Особливості української мови щодо подавання процесових понять у фахових текстах, „LANGUAGE: Codifi cation Competence Communication” (1), s. 7–24.
• Г. Гнатюк, 1982, Дієприкметник у сучасній українській літературній мові, Київ.
• K. Городенська, 2017, Граматичний стандарт української літературної мови і сучасна практика, „Граматичні студії” (3), s. 17–21.
• M. Жовтобрюх, Б. Кулик, 1972, Курс сучасної української літературної мови, cz. I, Київ.
• Г. Козачук, 2007, Українська мова для абітурієнтів, Київ.
• A. Кравчук, 2015, Польська мова. Граматика з вправами: Підручник для вищих навчальних закладів, Київ.
• КУМ: Корпус української мови, http://korpus.org.ua [dostęp: 30.03.2021].
• O. Курило, 2008, Уваги до сучасної української літературної мови, Київ.
• A. Пешковский, 2001, Русский синтаксис в научном освещении, Москва.
• E. Пчелинцева, 2016, От глагола к имени: аспектуальность в русских, украинских и польских именах действия, Санкт-Петербург.
• O. Пчелінцева, 2019, Функціонально-граматична специфіка українських віддієслівних іменників зі значенням дії на фоні інших слов’янських мов, „Термінологічний вісник”, wyd. 5, Київ, s. 33–40.
• B. Русанівський, 1968, Порівняльно-типологічна характеристика дієслівного стану в сучасних слов’янських мовах, Київ.
• СУМ: 1970–1980, Словник української мови: в 11 тт., ред. І. Білодіда. Київ, http://sum.in.ua/ [dostęp: 30.03.2021].
• H. Щербій, 2014a, Граматична сполучуваність виразу się в польській мові в порівнянні з українською мовою (постфікс -ся), „Науковий вісник міжнародного гуманітарного університету, cерія: «Філологія»”, wyd. 9, s. 44–48.
• H. Щербій, 2014b, Безособові рефлексивні конструкції в українській і польській мовах [w:] O. Паламарчук (red.), Компаративні дослідження слов’янських мов і літератур: Пам’яті академіка Леоніда Булаховського: зб. наук. праць, wyd. 24, Київ, s. 215–222.
• H. Щербій, 2016, Категорія зворотності дієслів у польській мові: автореф. дис.... канд. філол. наук: 10.02.03, Київ.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2022.1.8

Biblioteka Nauki

2147574