O zrodzić (się) i czasownikach rodzenia w perspektywie historycznej

• Authors: Agnieszka Piela

Title variants

EN

On zrodzić (się) and verbs of giving birth and being born from the historical perspective

Abstracts

EN

The aim of this paper is to present the semantic history of the verb zrodzić (się) in the Polish language against other names describing the act of giving birth or being born, most of which have a common root, e.g. rodzić (się), porodzić (się), narodzić (się), urodzić (się). It turns out that despite the fact that nowadays the discussed word is not a synonymous equivalent of either rodzić (się) or urodzić (się), it can still be found in the living speech in this meaning (e.g. zradzać potomstwo (to give birth to off spring)). Lexicographic sources document the characterised verb in one content only, cf. zrodzić ‘to originate something; to cause, create, induce’, zrodzić się ‘to be originated, to result, to arise from something; to come into being’ (e.g. konflikt, pomysł zrodził się (a conflict, idea was born); idea, inicjatywa zrodziła się (an idea, initiative was born)). The archaic content of the title verb fossilised in texts of prayers and in phraseology.

Keywords

EN

history of the Polish language; semantics; lexis; phraseology; dictionary

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2022
• Volume: 796
• Issue: 7
• Pages: 79-89

Dates

published

2022

Contributors

author

Agnieszka Piela

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000321157456

References

• [Tylko u nas] Prof. P. Czarnek: Nie ma przyszłości społeczeństwa i nie ma przyszłości państwa bez rodziny. Online: https://www.radiomaryja.pl/informacje/tylko-u-nas-prof-p-czarnek-nie-ma--przyszlosci-spoleczenstwa-i-nie-ma-przyszlosci-panstwa-bez-rodziny/ [dostęp: 13.01.2022].
• Buttler, D. 1972. Zmiany słownikowe w polszczyźnie przełomu w. XIX i XX, cz. 1: Ubytki leksykalne i sposoby tworzenia neologizmów. Poradnik Językowy z. 4, s. 196–204.
• Buttler, D. 1972a. Zmiany słownikowe w polszczyźnie przełomu w. XIX i XX, cz. 2: Budowa i znaczenie czasowników. Poradnik Językowy z. 5, s. 276–285.
• Buttler, D. 1978. Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Buttler, D. 1984. Zmienność znaczeń wyrazów w polszczyźnie przełomu XIX I XX wieku: I. Zwężenia zakresu znaczeniowego jednostek leksykalnych. Poradnik Językowy z. 3, s. 154–164.
• Buttler, D. 1984a. Zmienność znaczeń wyrazów w polszczyźnie przełomu XIX I XX wieku: III. Repartycja semantyczna dubletów słowotwórczych. Poradnik Językowy z. 5, s. 277–289.
• Czarnek na antenie TVP Info mówi o tradycyjnym modelu rodziny sprzed miliardów lat. Online: https://www.donald.pl/artykuly/fXtsSZuD/czarnek-na-antenie-tvp-info-mowi-otradycyjnym-modelu-rodziny-sprzed-miliardow-lat [dostęp: 11.01. 2021].
• Czarnek: Dopiero ci, którzy zarabiają powyżej 12,5 tys. zł będą dopłacać. Stać ich na to. Online: https://gospodarka.dziennik.pl/news/artykuly/8210812,polski-lad-przemyslaw-czarnekzarobki-pensja-podatki-pieniadze.html [dostęp: 13.01.2022].
• Czarnek: Rodzic to ten, co zradza potomstwo. Komentarze po wypowiedzi ministra edukacji. Online: https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114884,27593949,czarnek-rodzic-to-ten--co-zradza-potomstwo-komentarze-po.html [dostęp: 09.01.2222].
• Doroszewski, W. 1949. Język Teodora Tomasza Jeża (Zygmunta Miłkowskiego). Studium z dziejów języka polskiego XIX wieku. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
• Doroszewski, W. 1962. Uwagi o mechanizmie ewolucji języka. W: tenże: Studia i szkice językoznawcze, s. 223–226. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Doroszewski, W. 1982. Istota i mechanizm błędów językowych. W: tenże, Język, myślenie, działanie. Rozważania językoznawcy, s. 415–425. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Doroszewski, W. 1991. O kulturę słowa. Wybór porad językowych. Wybór, opracowanie, przedmowa Stanisław Dubisz. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.
• Encyklopedia PWN. Online: https://encyklopedia.pwn.pl/ [dostęp: 16.01.2022].
• Grzegorczykowa, R. 1979. Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Grzegorczykowa, R., Laskowski, R., Wróbel, H. red. 1998. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bańko, M. red. 2000. Inny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jadacka, H. 2009. Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Klemensiewicz, Z., Lehr-Spławiński, T., Urbańczyk S. 1981. Gramatyka historyczna języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Krzyżanowski, J. red. 1969–1978. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–4. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Oburzenie po słowach ministra Przemysława Czarnka: Rodzic to jest ten, co zradza potomstwo. Online: https://kobieta.wp.pl/przemyslaw-czarnek-o-rodzicielstwie-internauci-oburzenislowami-ministra-6685197255412224a [dostęp: 10.01.2022].
• Piela, A. 2016. Dawne znaczenia wyrazów nie giną bez śladu… Język a Kultura t. 26: Kulturowe uwarunkowania zachowań językowych – tradycja i zmiana, red. A. Burzyńska-Kamieniecka, s. 97–105.
• Piotrowicz, A., Witaszek-Samborska, M. 2019. Rodzina w nowszej frazeologii polskiej. W: Współczesny i dawny obraz rodziny w języku, red. L. Mariak, s. 293–308. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Rospond, S. 2009. Gramatyka historyczna języka polskiego (z ćwiczeniami). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bańkowski, A. 2000. Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2 (A–K, L–P). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; Etymologiczny słownik mowy polskiej, t. 3 (R) Częstochowa 2014.
• Boryś, W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Brückner, A. 1970. Słownik etymologiczny języka polskiego, wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”.
• Mańczak, W. 2017. Polski słownik etymologiczny. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Linde, S.B. 1994–1995. Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Gutenberg-Print.
• Urbańczyk, S. 1953–2002. Słownik staropolski, t. 1–11. Wrocław–Warszawa–Kraków: IJP PAN.
• Strawińska, A.B. 2019. Patchwork family. Społeczna redefinicja pojęcia rodziny. W: Współczesny i dawny obraz rodziny w języku, red. L. Mariak, s. 387–414. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Karłowicz, J., Kryński, A., Niedźwiedzki, W. red. 1900–1927. Słownik języka polskiego, t. 1–8. Warszawa: Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
• Zdanowicz, A. i in. Oprac. 1861. Słownik języka polskiego, t. 1–2. Wilno: Wydany staraniem i kosztem M. Orgelbranda.
• Szef MEiN: Polski Ład zapewni duże inwestycje w żłobki i przedszkola Online: https://www.polskieradio24.pl/5/1222/Artykul/2758449,Szef-MEiN-Polski-Lad-zapewni-duze-inwestycje-wzlobki-i-przedszkola [dostęp: 13.01.2022].
• Dubisz, S. red. nauk. 2003. Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wójcicki, K.W. 1830. Przysłowia narodowe. Z wyiaśnieniem zrzódła początku oraz sposobu ich użycia. Okazuiące charakter, zwyczaie i obyczaie, przesądy, starożytności i wspomnienia oyczyste, t. 3. Online: https://polona.pl/item/przyslowia-narodowe-z-wyiasnieniem-zrzodlapoczatku-oraz-sposobu-ich uzycia,OTI4OTEwNjc/196/#info:metadata [dostęp: 12. 01. 2022].
• Długosz-Kurczabowa, K. 2020. Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Żmigrodzki, P. red. 2007. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: http://www.wsjp.pl [dostęp: 12.01.2022].
• Dunaj, B. red. 2007. Język polski. Współczesny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Langenscheidt Polska.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2022.7.6

Biblioteka Nauki

2156625