Ewolucja wzorca gatunkowego przepisu kulinarnego

• Authors: Izabela Kuśnierek

Title variants

EN

Evolution of the genre model of the culinary recipe

Abstracts

EN

The culinary recipe is a genre that has undergone numerous modifications related to its transmission medium over the centuries. Originally, it functioned in the oral form, but with the development of writing, it began to appear in the written form as well. After the invention of audiovisual media, cooking advice began to be made available via television and, over time, also via the Internet (YouTube, Instagram, TikTok). The first recipes were formulated by people widely regarded as authorities, but later any Internet user could become a creator. The type of audience has also changed. The passive reader has become an active and dynamic co-creator of culinary advice.

PL

Przepis kulinarny jest gatunkiem, który przez wieki ulegał licznym modyfikacjom, związanym z medium, za pośrednictwem którego był przekazywany. Pierwotnie funkcjonował w formie ustnej, a wraz z rozwojem pisma zaczął pojawiać się również w formie pisemnej. Po wynalezieniu mediów audiowizualnych zaczęto udostępniać porady kulinarne za pośrednictwem telewizji, a z czasem również Internetu (YouTube, Instagram, TikTok). Pierwsze przepisy tworzone były przez ludzi uważanych powszechnie za autorytety, a z czasem ich twórcą mógł stać się każdy użytkownik Internetu. Zmienił się również typ odbiorcy. Bierny czytelnik stał się aktywnym i dynamicznym współtwórcą porady kulinarnej.

Keywords

PL

przepis kulinarny; książka kucharska; nadawca; odbiorca; YouTube; Instagram; TikTok

EN

culinary recipe; cookbook; sender; recipient; YouTube; Instagram; TikTok

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2023
• Volume: 809
• Issue: 10
• Pages: 19-31

Dates

published

2023

Contributors

author

Izabela Kuśnierek

• Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie

• https://orcid.org/0000000261879376

References

• Austin, J.L. 1975. How to do things with words. Cambridge: Harvard University Press.
• Bąbel, A. M. 2000. Przemiany formy tekstu kulinarnego (III-XIX w.). Napis VI, s. 215–230.
• Berdowski, P. 1998., Przysmaki Katona, czyli o najstarszych przepisach kulinarnych rzymian. Nowy Filomata 3, s. 163–184.
• Bogacka, M. 1896. Powszechna kuchnia swojska oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno-dietycznych zasadach, obejmująca ogólne pouczenie, jakoteż szczegółowe wskazówki i przepisy przyrządzania tanich i smacznych, a przytem zdrowych pokarmów i napojów wszelkiego rodzaju … Nowy Sącz: J. K. Jakubowski.
• Czerniecki, S. 1682. Compendium ferculorum albo zebranie potraw. Kraków: Drukarnia Jerzy i Mikołaj Scheldowie.
• Ćwierczakiewiczowa, L. 1860. 365 obiadów za 5 złotych. Warszawa: Jan Psurski.
• Ficek, E. 2017. Medialne wcielenia (transformacje?) porady kulinarnej – kilka wybranych zagadnień. W: Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, red. W. Żarski, przy współpracy T. Piaseckiego, s. 35–42. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
• Fras, J. 2012. Podstawy identyfikacji i typologii wypowiedzi w mediach masowych, W: Komunikologia – teoria i praktyka komunikacji, red. E. Kulczycki, M. Wendland, s. 13–29. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM.
• Gajda, S. 2001. Gatunkowe wzorce wypowiedzi. W: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, s. 255–268. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Jachimowska, K. 2017. Przepis kulinarny w perspektywie nadawcy z dysfunkcją słuchu – tekstowe aktualizacje wzorca gatunkowego. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 51/1, s. 43–54.
• Kieżun, B. 2022. Hiszpania do zjedzenia. Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal sp. z o.o.
• Kot, J. 2022. Nowe formy narracji na Instagramie: badanie pilotażowe rolek związanych z podróżami i sportem. Com.press 5 (2), s. 90–103.
• Kuśnierek, I. 2015. Językowe wyznaczniki przepisu kulinarnego jako gatunku wypowiedzi. Językoznawstwo 9, s. 121–140.
• Levinson, P. 2010. Nowe nowe media, tłum. M. Zawadzka. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Łebkowski, M. 1998. Tina rodzinna. Ciasta i ciasteczka. Warszawa.
• Łysakowski, T. 2005. Wpływowe osoby. Gramatyka i perswazja. Warszawa: Wydawnictwo. SWPS Academica.
• Rej, M. 1828. Żywot człowieka poczciwego, t. 2. Warszawa: A. Gałęzowski i komp.
• Rettberg, J. W. 2012. Blogowanie, przeł. M. Szczubiałka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Rewieński, S. 1887. Teka oszczędnych wskazówek, zawierająca: Pranie bielizny i wszelkich materyj, bielenie płótna i innych przedmiotów. Czyszczenie najróżniejszych rzeczy, wywabianie plam. Farbiarstwo i farbowanie. Pokosty i lakiery, atrament, tusz, szuwaks, smarowidła, kity, kleje. Sto różnych sposobów używanych w gospodarstwie domowem. Porządki domowe. Napojów różnych przyrządzanie. Kosmetyki i pachnidła. Tępienie szkodliwych zwierząt i owadów. Przepisy higieniczne i lecznicze dla ludzi i zwierząt. Warszawa: Nakład Maurycego Orgelbranda.
• Taras, B., Pietrzkiewicz, I. 2015. Struktura receptury kulinarnej na przykładzie przepisów na wypieki, SŁOWO. Studia Językoznawcze 6, s. 122–132.
• Witek, M. 2010. Czynności illokucyjne jako akty interakcyjne. Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria 3 (75), s. 359–389.
• Witosz, B. 2005. Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Wojtak, M. 2008. Genologia tekstów użytkowych. W: Polska genologia lingwistyczna, pod red. R. Cudaka, D. Ostaszewskiej, s. 339–351. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wojtak, M. 2010. Analiza gatunków prasowych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Zdunkiewicz-Jedynak, D. 2008. Wykłady ze stylistyki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Żarski, W. 2011. Ewolucja wzorca gatunkowego polskich poradników kucharskich i jego uwarunkowania tekstowe. W: Odmiany stylowe polszczyzny dawniej i dziś, pod red. U. Sokólskiej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Żarski, W. 2008. Książka kucharska jako tekst. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Anna Sudoł| Grochem o garnek. Online: https://www.youtube.com/channel/UC5gO_xYp4gVcOAIez3mK_Sg [dostęp: 1.08.2023].
• Benia, (@bish0rt), Wegetariańska lazania, Online: https://www.tiktok.com/@bish0rt/video/7166268957102492934?_r=1&_t=8eFziRNdI1z [dostęp: 1.08.2023].
• Czerwiński S., (@czerwinski_szymon), Online: https://www.tiktok.com/@czerwinski_szymon [dostęp: 1.08.2023].
• Damian Kordas smakuje. Online: https://www.youtube.com/channel/UCfuc7hEdcNJG8xWV3jMBpdw/videos [dostęp: 1.08.2023].
• Dopieczone, (@dopieczone), Frytki jak z McDonalds, Online: https://www.tiktok.com/@dopieczone/video/7113858922326314245?_r=1&_t=8eFzo20ARY2 [dostęp: 1.08.2023].
• Fura A., @furajedzenia, Frytki z cukinii, Online: https://www.instagram.com/reel/Cu4cQkEOCyW/?igshid=MzRlODBiNWFlZA%3D%3D&fbclid=IwAR2hXElUDL5aevjizCgVpHHt8NZrh0zsks7nHJxBk8sUutlak-aieSugh0M [dostęp: 1.08.2023].
• Gorgol A., (@cossiegotuje), Szybka tortilla, Online: https://www.tiktok.com/@cossiegotuje/video/7101996547159772422?_r=1&_t=8eFzgTMPf6B [dostęp: 1.08.2023].
• Karolina (@fitbykaro), Must have do spróbowania na redukcji!, Online: https://www.tiktok.com/@fitbykaro/video/7211956488665844997?_r=1&_t=8eFzfz6PGwN [dostęp: 1.08.2023].
• Karolina Sobańska, 2017, 3x Wegańskie Śniadania: Omlet, Pieczone Naleśniki i Zielone Smoothie. Online: https://www.youtube.com/watch?v=Ih5zDUy4OZI&list=PLZp_lt36buCKDcGZBj7inGFs6l5KG1YRX [dostęp: 1.08.2023].
• KitchenBook.TV. Online: https://www.youtube.com/user/kitchenbooktv/videos [dostęp: 1.08.2023].
• Kocham gotować. Online: https://www.youtube.com/channel/UCkxE2o_0oYHRtXNAKoV2JoA [dostęp: 1.08.2023].
• Korzeniowska-Pławecka M.,(@korzeniowskaplawecka), Pyszny, orzeźwiajacy sernik limonkowy. Online: https://www.instagram.com/reel/CuzS0c9IuDU/?igshid=MzRlODBiNWFlZA%3D%3D&fbclid=IwAR1qVl8-EZY2uTeyBxggsD_jg00oFyd95-rrlaeDmZ1iXV-TFLKVtsDlYD8 [dostęp: 1.08.2023].
• Kotlet.TV. Online: https://www.youtube.com/user/kotlettv/videos [dostęp: 1.08.2023].
• Kuchnia Renaty. Online: https://www.youtube.com/@KuchniaRenaty [dostęp: 1.08.2023].
• Lenagryszko (@lenagryszko), Tanghulu! Online: https://www.tiktok.com/@lenagryszko/video/7112049208055631109?_r=1&_t=8eFzYgSjiYN [dostęp: 1.08.2023].
• Lykus I., (@ira_lykus), Genialny sposób na marchewkę, Online: https://www.instagram.com/reel/Cr1Fv5prH0U/?igshid=MzRlODBiNWFlZA%3D%3D&fbclid=IwAR0ITpZpEeGx4FuVSRRn1EP8Q2RHFXmehnd2lZtgNJ7Hkp_3045RUMURe_U [dostęp: 1.08.2023].
• Makłowicz R., 2001, Podróże kulinarne Roberta Makłowicza, odc.64: Fiesta ze smakiem, Online: https://www.youtube.com/watch?v=x9p2yrLegko&t=21s [dostęp: 1.08.2023].
• Monika, (@mona.mymoments), Szybki deser idealny do niedzielnej kawki, prosty w przygotowaniu i nie wymaga pieczenia. Online: https://www.instagram.com/reel/CueATeSus_N/?igshid=MzRlODBiNWFlZA%3D%3D&fbclid=IwAR2spZtk4EwFa1vn6W7o92dhMbuGD53d8K0d8_HA2WaJ8zNuhKsQdE9rn14 [dostęp: 1.08.2023].
• Okrasa K., 2023, Okrasa łamie przepisy S1E359: Kuchnia polska. Leśna kuchnia śląska. Online: https://vod.tvp.pl/programy,88/okrasa-lamie-przepisy-odcinki,273773/odcinek-359,S01E359,695546 [dostęp: 1.08.2023].
• PROSTE I SZYBKIE PRZEPISY (@gotuje_bo_lubie_aniak), Dziś obiecany przepis na najlepsze bułeczki do burgerów. Online: https://www.tiktok.com/@gotuje_bo_lubie_aniak/video/7244550031670250779?_r=1&_t=8eFzbHrPigN [dostęp: 1.08.2023].
• Słodka Tuba. Online: https://www.youtube.com/channel/UC8Snngk7st5xKAQ9f6N2XHw [dostęp: 15.09.2023].
• Sołtysiak D., (@dawidsoltysiak_), Spaghetti bolognese. Online: https://www.tiktok.com/@dawidsoltysiak_/video/7203801834614574341?_r=1&_t=8eFzm21QzAx [dostęp: 15.09.2023].
• Szczęsna E., (@ewa.masterchef), Najlepsze frytki, Online: https://www.tiktok.com/@ewa.masterchef/video/7246413858343062811?_r=1&_t=8eFzxs9CPnf [dostęp: 15.09.2023].
• szuszgotuje. Online: https://www.youtube.com/user/szuszgotuje/videos [dostęp: 1.08.2023].
• Świdnik D., @slodkie_fajne_ale_dietetyczne, Online: https://www.instagram.com/slodkie_fajne_ale_dietetyczne/?g=5 [dostęp: 1.08.2023].
• Tomek Lach| Zajadam.pl. Online: https://www.youtube.com/channel/UCseNDZLrZWn5z017XkqaQGg [dostęp: 1.08.2023].
• wieprzowa_oaza, (@pan_wieprzowy), Chaczapuri, Online: https://www.tiktok.com/@pan_wieprzowy/video/7225165463377022234?q=przepis%20kulinarny&t=1690881652123 [dostęp: 1.08.2023].

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2023.10.2

Biblioteka Nauki

28765537