Dawne nomenklatory gramatyczne jako źródło wiedzy o gramatyce

• Authors: Wanda Decyk-Zięba

Title variants

EN

Old grammatical nomenclatures as a source of grammatical knowledge

Abstracts

EN

The subject of the analysis are terms recorded in the 17th–19th-century grammar nomenclatures. The most numerously represented ones were terms from the field of inflection (naming parts of speech and grammatical categories), there were few terms from the field of phonetics and word-formation, and terms from the field of sentence syntax had not appeared in glossaries until the 19th century. This share of terms from various branches was determined by the utilitarian nature of grammatical works: they were intended for learning Polish or foreign languages. It was assumed a priori, so to speak, that the learner already had the knowledge of the rules of Latin grammar, and the point of reference for Polish terms (or German ones, as in Dobracki’s grammar book) was the Latin terminology. The outcome of the development of grammtical knowledge is the redefinition of grammar itself and its branches, the independence of the grammatical description of modern languages from Latin grammar, as well as the codification and standardisation of grammatical terminology.

PL

Przedmiotem analizy są terminy zanotowane w nomenklatorach gramatycznych od XVII do XIX w. Najliczniejszą reprezentację mają w nich terminy z zakresu fleksji (nazywające części mowy i kategorie gramatyczne), niewiele było w nich terminów z zakresu fonetyki i słowotwórstwa, dopiero w XIX-wiecznych słowniczkach pojawiają się terminy z zakresu składni zdania. O takim, a nie innym udziale terminów z różnych działów decydował charakter użytkowy dzieł gramatycznych, były one przeznaczone do nauki języka polskiego lub języków obcych. Zakładano niejako a priori, że uczący się posiada już znajomość zasad gramatyki łacińskiej, punkt odniesienia dla terminów polskich (czy niemieckich jak w gramatyce Dobrackiego) stanowiła terminologia łacińska. Wynikiem rozwoju wiedzy gramatycznej jest redefinicja samej gramatyki i jej działów, uniezależnienie opisu gramatycznego języków nowożytnych od gramatyki łacińskiej, a także kodyfikacja i normalizacja terminologii gramatycznej.

Keywords

PL

terminologia gramatyczna; leksykografia; gramatyki; historia językoznawstwa; działy gramatyki

EN

grammatical terminology; lexicography; grammar books; history of linguistics; branches of grammar

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2023
• Volume: 809
• Issue: 10
• Pages: 94-114

Dates

published

2023

Contributors

author

Wanda Decyk-Zięba

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000343015491

References

• Biniewicz, J. 2003. Kształtowanie się polskiego języka nauk matematyczno-przyrodniczych. Opole: Uniwersytet Opolski.
• Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego. Seria A. Online: https://gramatyki.uw.edu.pl/a, Seria B. Online: https://gramatyki.uw.edu.pl/b
• Decyk-Zięba, W. 2023. Neologizmy terminologiczne Antoniego Morzyckiego w wieleńskim i warszawskim Słowniku języka polskiego. W: Horyzont polszczyzny. Prace ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Dubiszowi w pięćdziesięciolecie jego pracy naukowej i dydaktycznej, red. M. Piasecka, M. Wojtyńska-Nowotka, s. 369–382. Warszawa: Wydawnictwo Elipsa.
• Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.). Online: https://korba.edu.pl/query_corpus [dostęp: 8.10.2023].
• Gutthäter-Dobracki, M. 1699. Gramatyka polska, niemieckim językiem wyrażona. Oleśnica: J. Seiffert.
• Jefimow, R. 1970. Z dziejów języka polskiego w Gdańsku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• JP 1921 – Polska terminologia gramatyczna uchwalona na zjeździe gramatyków polskich 17 i 18. II. 1921. Język Polski VI/3, s. 89–92.
• Kopczyński, O. 1778. Nauka o figurach. W: tenże, Przypisy do Gramatyki na klasę I (odrębna numeracja, wraz z: Gramatyka dla szkół narodowych na klasę pierwszą), s. 83–98. 1778. b.m.w., s.n.
• Kopczyński, O. 1780. Grammatyka dla szkół narodowych na klassę II. Przypisy na klassę drugą (numeracja odrębna). 1780. b.m.w., s.n.
• Koronczewski, A. 1961. Polska terminologia gramatyczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kubaszczyk, J. 2007. Substantywizowany czasownik w przekładzie z języka niemieckiego na język polski. Poznań: Competenta.
• Morzycki, A. 1857. Rys gramatyki języka polskiego. Warszawa: S. Orgelbrand.
• Podracki, J. 1982. Koncepcje składniowe w gramatykach języka polskiego (od O. Kopczyńskiego do Z. Klemensiewicza), Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• SHTG – W. Decyk-Zięba, I. Stąpor. 2018–2013. Słownik historyczny terminów gramatycznych. Online: https://shtg.uw.edu.pl/user/home/ [dostęp: 8.10.2023].
• Skubalanka, T. 1959. Stanowisko O. Kopczyńskiego wobec nowotworów językowych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filologia Polska 1(2), s. 3–50.
• Skarżyński, M. 2001. W kręgu gramatyk polskich XIX i XX wieku. Kraków: Historia Iagellonica.
• Szumski, T. 1809. Dokładna nauka języka i stylu polskiego w dwóch częściach. Część pierwsza. Poznań: Dekker i Kompania.
• Zagórski, Z. 1981. Studia nad rozwojem językoznawstwa polskiego od końca XVIII wieku do roku 1918 (ze szczególnym uwzględnieniem Wielkopolski). Warszawa – Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2023.10.7

Biblioteka Nauki

28765545