Nazwy ptaków dziko żyjących w dawnych i współczesnych materiałach dialektologicznych z Wielkopolski

• Authors: Justyna Kobus

Title variants

EN

Wild bird names in old and contemporary dialectological material from Greater Poland

Abstracts

EN

The dialectological record of wild bird names is scant. This article presents the Greater Polish material covering wild bird names obtained as part of the field research carried out in the Pobiedzisko commune (Poznań poviat) and completed in 2022. Contemporary names are juxtaposed with the dialectal material collected by Adam Tomaszewski (the 1930s) and the material found in Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski (Atlas of Greater Poland’s regional language and folk culture) (the 1970s and the 1980s) for the same area. The overview of the old and contemporary material allows conclusions on the functiooning of dialectal and general Polish names of wild birds gathered by three generations of Poznań dialectologists and indicaation of the research needs as regards recording names from the thematic field NATURE (not only bird names).

PL

Nazwy ptaków dziko żyjących mają skromną dokumentację dialektologiczną. W artykule zaprezentowano materiały wielkopolskie obejmujące nazwy dzikich ptaków, które pozyskano w badaniach terenowych zakończonych w 2022 r. na terenie gminy Pobiedziska (pow. Poznań). Nazwy współczesne zestawiono z materiałami gwarowymi Adama Tomaszewskiego (l. 30. XX w.) oraz materiałami Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski (l. 70. i 80. XX w.) dla tego samego obszaru. Ogląd materiałów dawnych i współczesnych pozwala wysnuć wnioski co do sposobu funkcjonowania nazw gwarowych i ogólnopolskich nazw ptaków dziko żyjących zebranych przez trzy pokolenia poznańskich dialektologów oraz wskazać potrzeby badawcze w zakresie dokumentowania nazw z pola tematycznego PRZYRODA (nie tylko nazw ptaków).

Keywords

PL

dialektologia; gwary wielkopolskie; przyroda; nazwy ptaków

EN

dialectology; Greater Polish dialects; nature; bird names

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2023
• Volume: 806
• Issue: 7
• Pages: 17-30

Dates

published

2023

Contributors

author

Justyna Kobus

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000240942743

References

• Adamowski, J., Bartmiński, J., Niebrzegowska, S. 1995. Ptaki, zwierzęta i rośliny w relacjach gwarowych z okolic Biłgoraja. Etnolingwistyka 7, s. 135–178.
• Bańkowski, A. 1987. Etymologie nazw ptaków: gżegżółka, jaskółka, pustułka (i innych z tymi związanych). Poradnik Językowy 5, s. 334–347.
• Batko-Tokarz, B. 2019. Tematyczny podział słownictwa współczesnego języka polskiego. Teoria, praktyka, leksykografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bąk, P. 1960. Słownictwo gwary okolic Kramska na tle kultury ludowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Boryś, W. 1963. Nazwy pliszki siwej (Motacilla alba L.) w językach słowiańskich. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze 60, z. 5, s. 57–85.
• Budziszewska, W. 1965. Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Budziszewska, W. 1983–85. Z nazw motyla w językach słowiańskich na tle porównawczym. Rocznik Slawistyczny 42, cz. 1, s. 13–19.
• Cygal-Krupa, Z. 1986. Słownictwo tematyczne języka polskiego. Zbiór wyrazów w układzie rangowym, alfabetycznym i tematycznym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Grabowiecka, I. 1997. Czasowniki odnoszące się do głosu ptaków – badania w dorzeczu Bugu, Biebrzy i Narwi. W: Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po Ziemi Łomżyńskiej, red. B. Bartnicka i in., s. 57–68. Łomża: ŁTN im. Wagów.
• Gura, A. W. 1988. Frazeologija w slawjanskich ornitologiczeskich priedstawljenijach (kukowanije kukuszki). W: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 4, red. M. Basaj, D. Rytel, s. 243–258. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Haras, A. 1995. W świecie pomorskich wierzeń. Zwierzęta domowe i żyjące dziko. Zapiski Kociewskie. Magazyn regionalny 4 (95), s. 14–15.
• Horodyska, H. 1958. Słownictwo Warmii i Mazur. Hodowla. Wrocław: Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Horodyska, H., Pożarickaja, S. 1959. Nazwy kaczki w językach słowiańskich. Poradnik Językowy 3–4, s. 115–119.
• Horodyska-Gadkowska, H. 1967. Polskie słownictwo gwarowe z zakresu hodowli zwierząt domowych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kaczmarek, L. 1957. Z geografii wielkopolskich nazw ptaków. Język Polski 27, z. 1., s. 55-62.
• Kaczmarek, L. 1960. Z geografii wielkopolskich nazw ptaków. Slavia Occidentalis 20, z. 2., 45-50 (z mapą).
• Karaś, H. 2011. Polska leksykografia gwarowa. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
• Kempf, Z. 1985. Dwa aspekty wyrazów negatywnych dotyczących zwierząt. Język Polski 65, z. 2–3, s. 125–144.
• Kielak, O. 2020. Zwierzęta domowe w języku i kulturze. Studium etnolingwistyczne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Kobus, J. 2020. Leksyka mikropola tematycznego MUCHA w języku mieszkańców okolic Pobiedzisk w środkowej Wielkopolsce. Gwary Dziś 12, s. 201–211: https://doi.org/10.14746/gd.2020.12.15.
• Kobus, J. 2022. Leksyka pola tematycznego PRZYRODA w wielkopolskich zasobach dialektologicznych. W: Мовознавчий вісник, t. 32, red. Л. В. Шитик, s. 15–24. Черкаси.
• Kolomiec, V. T. 1983. Proischoždenie obščeslavjanskich nazvanij ryb. Kijów: Naukova dumka.
• Lewandowski, A., Radkiewicz, J. 1991. Bocian w mowie i folklorze. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
• Markowski, A. 1990. Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, t. 1-2. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza o Kulturze”.
• Miodunka, W. 1980. Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania. Warszawa–Kraków: PWN.
• Nitsch, K. 1916. Prasłowiańskie . Kraków: PAU.
• Nitsch, K. 1918. Z geografii wyrazów polskich. Rocznik Slawistyczny 8, s. 60–148.
• Osipowicz, A. 1893. Nazwy ludowe głosów zwierząt, ptaków itd. i tłumaczenie znaczenia niektórych z nich w mowie ludzkiej. Wisła 7, s. 174–175.
• Pelcowa, H. 2015. Słownik gwar Lubelszczyzny, t. III: Świat zwierząt. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Rak, M. 2007. Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza (na tle porównawczym). Kraków: Wydawnictwo «scriptum».
• Reichan, J., Woźniak, K. 2004. Polskie atlasy dialektologiczne i etnograficzne. Kraków: Lexis.
• Sierociuk, J. 2019. Gwara – nasz język, nasze dziedzictwo. Przegląd Wielkopolski 3 (125), s. 4–12.
• Sierociuk, J. 2021. Wielkopolskie Słowniki Regionalne. Gwary Dziś 14, s. 289–305: https://doi.org/10.14746/gd.2021.14.25.
• Smyl, J. 1965. Nazwy ptaków w dialektach Warmii i Mazur. Prace Filologiczne 4, s. 145–153.
• Sojka-Masztalerz, H. 2010. O inwektywach zwierzęcych w języku polskim. Acta Universitatis Wratislaviensis 8 (18), s. 11–24.
• Steffen, W. 1986. Wyrazy „lepsze” i „gorsze”. Język Polski 5, s. 336–340.
• Strutyński, J. 1965. Sposoby naśladowania głosów ptaków w języku polskim. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze 114, z. 15, s. 85–117.
• Strutyński J. 1972. Polskie nazwy ptaków krajowych. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Strutyński, J. 1986. Słowiańskie nazwy ryb oparte na prasłowiańskim rdzeniu *běl-. W: Slawistyczne studia językoznawcze, red. M. Basaj, W. Boryś, H. Popowska-Taborska, s. 381–386. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Warchoł, S. 1986. Znaczenie dialektologii w badaniach z zakresu zoonimii. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 12, s. 195–210.
• Warchoł, S. 1989. Uwagi o kwestionariuszu do badania zoonimii ludowej. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 34, s. 287–292.
• Warchoł, S. 1993a. Systemy zoonimiczne w gwarach mieszanych i przejściowych wschodniej Lubelszczyzny. W: Systemy onomastyczne w słowiańskich gwarach mieszanych i przejściowych, red. S. Warchoł, s. 319–362. Lublin: Spółka „Beta”.
• Warchoł, S. 1993b. Kwestionariusz do badania zoonimii ludowej w Polsce (na tle słowiańskim). Lublin: Spółka „Beta”.
• Wróbel, A. 1991. Z dziejów chełmińskiej terminologii rolniczej. Cz. 1. Nazwy zwierząt i ptaków domowych. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska. Językoznawstwo 36, s. 97–117.
• Zaręba, A. 1953. Z geografii i historii wyrazów wrona, g(l)apa ‘Corvus cornix’. Sprawozdania z posiedzeń naukowych IJ UJ za rok ak. 1952/53, s. 30–35.
• Zaręba, A. 1958. Forma zawołań na zwierzęta jako problem geografii lingwistyczno-geograficznej. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze 17, z. 1, s. 31–42.
• Zaręba, A. 1963. Z geografii i historii wyrazów polskich : 2. Wrona, g(lapa) ‘Corvus cornix’. Zeszyty Naukowe UJ LX. Prace Językoznawcze 5, s. 123–158.
• Zierhoffer, K. 1961. Szpak i skorzec w gwarach i historii języka polskiego na tle ogólnosłowiańskim. W: Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za III i IV kwartał 1961 r., red. S. Weyman, s. 266–267. Poznań: Wydawnictwo PTPN.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2023.7.2

Biblioteka Nauki

28763647