Normotwórcze akty mowy w laudach sejmikowych doby średniopolskiej na przykładzie deklaratywów

• Authors: Małgorzata Dawidziak-Kładoczna

Title variants

EN

Norm-forming speech acts in regional councils’ resolutions of the Middle Polish age on the example of declaratives

Abstracts

EN

Resolutions adopted by regional councils in the Middle Polish age are highly valuable to a historian of the Polish language, since they are testimonies to the early Polish official style. The research leads to the conclusion that the repertoire of performative verbs used for verbalising norms was fairly extensive and contained both native words, mainly prefixal verbs (e.g. odkładać, odsyłać, naznaczać, postanowić, ustanowić, umacniać, uwalniać), and genetically Latin lexis (e.g. aprobować, akceptować, deklarować, deputować, libertować, prefigować). All declaratives in the resolutions are realised by means of indicative sentences with the predicate in the 1st person plural, less frequently in the 3rd person singular. The intentions discussed above are only occasionally expressed using impersonal forms, which prevail in the contemporary official texts.

PL

Lauda uchwalane przez sejmiki ziemskie w dobie średniopolskiej mają dużą wartość dla historyka języka polskiego, ponieważ są świadectwem początków stylu urzędowego w polszczyźnie. Badania doprowadzają do wniosku, że repertuar czasowników performatywnych wykorzystywanych do werbalizowania norm był dość duży i zawierał zarówno wyrazy pochodzenia rodzimego, głównie czasowniki prefiksalne (np. odkładać, odsyłać, naznaczać, postanowić, ustanowić, umacniać, uwalniać), jak również leksykę genetycznie łacińska (np. aprobować, akceptować, deklarować, deputować, libertować, prefigować). Wszystkie deklaratywy w laudach są realizowane za pomocą zdań oznajmujących z orzeczeniem w 1. os. l. mn., rzadziej w 3. os. l. poj. Omówione wyżej intencje sporadycznie natomiast są wyrażane formami bezosobowymi, które dominują we współczesnych tekstach urzędowych.

Keywords

PL

akt mowy; deklaratywy; laudum sejmikowe; doba średniopolska

EN

speech act; declaratives; resolution of the regional council; Middle Polish age

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2023
• Volume: 806
• Issue: 7
• Pages: 31-44

Dates

published

2023

Contributors

author

Małgorzata Dawidziak-Kładoczna

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000336022722

References

• Dawidziak-Kładoczna, M. 2018a. Model kompozycyjny średniopolskich laudów sejmikowych. „Język Polski” 1, s. 100–110.
• Dawidziak-Kładoczna, M. 2018b. Stan badań nad prawnoustrojową i retoryczną odmianą komunikacji politycznej w I Rzeczpospolitej. W: Historia języka w XXI wieku: stan i perspektywy, red. M. Pastuch i M. Siuciak, s. 466–478. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Dawidziak-Kładoczna, M. 2020. Dyrektywne akty mowy w laudach sejmikowych (od II poł. XVI do I poł. XVIII wieku). W: Przeszłość w języku zamknięta II. In memoriam Andreae Bańkowski, red. U. Wójcik, V. Jaros, s. 141–154. Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego.
• Gajda, S. 2004. Język administracyjno-prawny w perspektywie językoznawczej i prawoznawczej. W: Język – prawo – społeczeństwo, red. E. Malinowska, s. 19–31. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Gizbert-Studnicki, T. 2004. Sytuacyjne uwarunkowanie językowych właściwości tekstów prawnych. W: Język – prawo – społeczeństwo, red. E. Malinowska, s. 37–48. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Kraszewska, A. 2010. O pojęciach stylu prawnego i tekstu prawnego w językoznawstwie. W: Słowa – kładki, na których spotykają się ludzie różnych języków świata, red. I. Burkacka, R. Pawelec, D. Zdunkiewicz-Jedynak, s. 337–344. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki.
• Lizisowa, M.T. 2000. Język Kodeksu Olszewskiego (1550). Z recepcji staropolskiego języka prawno-sądowego w Wielkim Księstwie Litewskim w szesnastym wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Lizisowa, M.T. 2004a. Lingwistyczna analiza konieczności i możliwości w Statutach Kazimierza Wielkiego. „Annales Academia Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 2, s. 239– 251.
• Lizisowa, M.T. 2004b. Polska tradycja stylistyki tekstów prawnych. W: Język – prawo – społeczeństwo, red. E. Malinowska, s. 113–130. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Malinowska, E. 2001. Wypowiedzi administracyjne. Struktura i pragmatyka. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Opałek, K. 1974. Z teorii dyrektyw i norm. Warszawa: PWN.
• Prochaska, A. opr. 1909-1914. Lauda sejmikowe, t. 1: Lauda wiszeńskie 1572-1648, t. 2 Lauda wiszeńskie 1648-1673, t. 3 Lauda wiszeńskie 1673-1732. Lwów.
• Prokop, J. 2010. Aspekty analizy pragmalingwistycznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Searle, J. 1969. Speech Acts. An Essay in the Philosophy of Language. Cambridge (tłum. pol. Chwedończuk, B. 1987. Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX).
• Szczepankowska, I. 2004. Język prawny I Rzeczpospolitej w „Zbiorze praw sądowych” Andrzeja Zamoyskiego, t. 2: Wypowiedzi normatywne. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Tabakowska, E. red. 2001. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków: Universitas.
• Wunderlich, D. 1972. Linguistische Pragmatik. Wiesbaden: Athenaion.
• SeBor – Boryś, W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• SPXVI – Mayenowa, M. R., Pepłowski, F. red. 1966–2020. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–38. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Badań Literackich PAN.
• SPXVII – Gruszczyński W. red. Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Online: http://xvii-wiek.ijp-pan.krakow.pl/pan_klient/index.php.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2023.7.3

Biblioteka Nauki

28763648