Głupi / idiotyczny / nieszczęsny długopis, czyli o nie tylko ekspresywnym znaczeniu pewnego typu przymiotników

• Authors: Katarzyna Doboszyńska-Markiewicz

Title variants

EN

Głupi/idiotyczny/nieszczęsny długopis (a stupid/ridiculous/wretched pen) or not only expressive meanings of certain types of adjectives

Abstracts

EN

This article shows lexemes such as głupi (gwóźdź), debilne (zebranie), idiotyczny (ząb), nieszczęsne (dokumenty) (a stupid/foolish/ridiculous/wretched (nail/meeting/tooth/document)) as a subgroup of metapredicative adjectives with expressive and colloquial markedness. When they moved to the level of speaking about speaking, they lost some of the formal characteristics of typical adjectives (they are non-contrastive, non-negatable, nod-gradable among other features) and the meanings associated with mental impairment, illness, and other misfortunes have changed into the carrier of the evaluation ‘it’s not worth talking about’. This process falls into the research on grammaticalisation. This article provides an overview of dictionary entries of the analysed expressions and the author’s preliminary hypothesis on their capability to reinforce assertion.

PL

Artykuł ukazuje leksemy typu głupi (gwóźdź), debilne (zebranie), idiotyczny (ząb), nieszczęsne (dokumenty) jako podgrupę przymiotników metapredykatywnych o nacechowaniu ekspresywnym i potocznym. Przechodząc na poziom mówienia o mówieniu, utraciły one niektóre cechy formalne typowych przymiotników (m.in. są niekontrastywne, nienegowalne, nie stopniują się), a znaczenia upośledzenia umysłowego, choroby i innych nieszczęść zmieniły się w nośnik oceny ‘nie warto o tym mówić’. Proces ten wpisuje się w badania nad gramatykalizacją. Artykuł zawiera przegląd haseł słownikowych analizowanych wyrażeń, a także wstępną hipotezę autorki o ich zdolności do wzmacniania asercji. 

Keywords

PL

przymiotnik; metatekst; gramatykalizacja; asercja

EN

adjective; metatext; grammaticalisation; assertion

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2023
• Volume: 807
• Issue: 8
• Pages: 48-59

Dates

published

2023

Contributors

author

Katarzyna Doboszyńska-Markiewicz

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

• https://orcid.org/0000000161424390

References

• Apresjan, Ju. 1994. Naiwny obraz świata a leksykografia, tłum. A. Pajdzińska, Etnolingwistyka 6, s. 5–12.
• Bałabaniak, D. 2013. Polskie intensyfikatory leksykalne na tle wyrażeń gradacyjnych. Opole: Wydawnictwo UO.
• Bogusławski, A. 1977. Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences. Warszawa: PWN.
• Chlebda, W. 2019. O wyzwaniach i zadaniach pamięcioznawstwa lingwistycznego. Ling Varia, nr 2(28), s. 147–164.
• Danielewiczowa, M. 2007. Przymiotniki nieprzymiotniki (O pewnym niezwykłym typie wyrażeń w języku polskim). Zbornik Maticesrpske za slavistiku 71–72, s. 223–235.
• Danielewiczowa, M. 2012. W głąb specjalizacji znaczeń. Przysłówkowe metapredykaty atestacyjne. Warszawa: KLF UW.
• Doboszyńska-Markiewicz, K. 2018. Metaprzymiotnikowe linguistic hedges „istny”, „prawdziwy”, „swoisty”. Kilka uwag o ich statusie semantyczno-składniowym. LingVaria 2 (26), s.81–93.
• Doboszyńska-Markiewicz, K. 2020. Operatory adnumeratywne typu marny, dobry, bity – próba charakterystyki formalno-semantycznej. Poradnik językowy 9, s. 59-74.
• Doboszyńska-Markiewicz, K. 2023. Dlaczego przypadek bywa czysty, a idiota kompletny? Rzecz o przymiotnikowych wzmacniaczach asercji. Contributions to the 24nd Annual Scientific Conference of the Association of Slavists (Polyslav). Bednarek, K. i in. red. (w druku).
• Grochowski, M. 2009. O cechach składniowych i łączliwości jednostek „istny” i „iście”. Poradnik Językowy 1, s. 50–59.
• Grochowski, M. 2017. Ewolucja metodologii składni polskiej. Refleksje po 30 latach od wydania GWJPS. Linguistica Copernicana 14, s. 197–221.
• ISJP – Bańko, M. red. 2000. Inny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Marczewska, M. 2012. „Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam…”. Choroba. Studium językowo-kulturowe. Kielce: Wydawnictwo UJK.
• Maryn, D. 2009. O znaczeniach przedmiotowych i metatekstowych przymiotników „zwykły” i „zwyczajny”. W: W świecie słów i znaczeń, t. 3: Z zagadnień leksykalno-semantycznych. Milewska, B., Rzedziecka (red.). S. Gdańsk. s. 293–300.
• Maryn, D. 2010. O znaczeniu przedmiotowym i metatekstowym jednostek regularny i regularnie. Linguistica Copernicana 1, s. 173–192.
• Maryn, D. 2011. O cechach składniowych i semantycznych jednostek typowy i typowo. Prace Filologiczne t. LX. s. 197–205.
• Maryn-Stachurska, D. 2019. O znaczeniu przedmiotowym i metatekstowym jednostek normalny i normalnie. Polonica 39. 179–191.
• NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego. Online: http://nkjp.pl/.
• SPPW – Grochowski, M. red. 2003. Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• SPXVI – Mayenowa, M. R., Pepłowski, F. red. 1966–2012. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Badań Literackich PAN.
• Słownik Glosbe – Online: https://pl.glosbe.com/
• Traugott, E. 2018. Modeling language change with constructional networks. W: S. Pons Bordería & Ó. Loureda Lamas (red.), Beyond Grammaticalization and Discourse Markers. [Studies in Pragmatics 18], Leiden: Brill, s. 17-50.
• USJP – Dubisz, S. red. nauk. 2003. Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4.Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wierzbicka, A. 1990. Podwójne życie człowieka dwujęzycznego. W: Język polski w świecie. Zbiór studiów, red. W. Miodunka, s.71–104, Warszawa: PWN.
• WSJP PAN – Żmigrodzki, P. red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl/.
• Wołk, M. 2020. O znaczeniu przymiotnika nieszczęsny we współczesnej polszczyźnie. LingVaria, nr 1 (29), s. 89–101.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2023.8.4

Biblioteka Nauki

28763655