Ludzki człowiek. O rzadkim, lecz interesującym użyciu polskiego przymiotnika w zestawieniu z angielskim human

• Authors: Małgorzata Ciunovič

Title variants

EN

On a rare, yet interesting, usage of the Polish adjective ludzki compared to the English equivalent human

Abstracts

EN

The lexemes ludzki and human are treated (e.g. in didactics and translation studies) as equivalents, which is reflected in the dictionary descriptions of the meanings of these words. At the same time, the analysis of the contexts where the expression ludzki człowiek is used leads to other conclusions: not all contents of the Polish adjective are present in its English equivalent. Ludzki is also ‘one who suspends the operation of principles for the sake of another human being’. This component of a more general meaning (‘consistent with the human nature, conceived as good; hence: characterised by favourable disposition, understanding for other people; humane, merciful, gentle, kind’, SJPDor) seems to be absent from English (adjectives human and humane). This article applies the methodology based on the pragmatic analysis of the communication situation and consideration for the context of the utterance/statement (after Grzegorczykowa 1990). The language material used was derived from the following corpora: NKJP (National Corpus of Polish), BNC (British National Corpus), and COCA (Corpus of Contemporary American English).

PL

Leksemy ludzki i human traktowane są (np. w dydaktyce i translatoryce) jako ekwiwalenty, co znajduje wyraz w słownikowych opisach znaczeń tych słów. Jednocześnie analiza kontekstów, w których użyto wyrażenia ludzki człowiek skłania do innych wniosków: nie wszystkie treści polskiego przymiotnika obecne są w jego angielskim odpowiedniku. Ludzki to także ‘taki, który zawiesza funkcjonowanie zasad ze względu na dobro drugiego człowieka’. Ten składnik ogólniejszego znaczenia (‘zgodny z naturą człowieka, pojmowaną jako dobra, stąd: odznaczający się przychylnością, wyrozumiałością względem innych ludzi; humanitarny, miłosierny, łagodny, życzliwy’, SJPDor) wydaje się nieobecny w języku angielskim (przymiotnikach human i humane). W artykule zastosowano metodologię opierającą się na pragmatycznej analizie sytuacji komunikacyjnej i uwzględnieniu kontekstu wypowiedzi (za Grzegorczykową 1990). Wykorzystano materiał językowy z korpusów: NKJP, BNC (British National Corpus) oraz COCA (Corpus of Contemporary American English).

Keywords

PL

semantyka; pragmatyka językowa; ludzki; human; ludzki człowiek

EN

semantics; linguistic pragmatics; ludzki; human; ludzki człowiek

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2023
• Volume: 807
• Issue: 8
• Pages: 60-71

Dates

published

2023

Contributors

author

Małgorzata Ciunovič

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

• https://orcid.org/0000000345734182

References

• Boski, P. 2009. Kulturowe ramy zachowań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Ciunovič, M. 2011. Jestem tylko człowiekiem. O retorycznych użyciach wyrażeń typu: (to) też człowiek, być (tylko) człowiekiem, po ludzku. W: Polskie dźwięki, polskie słowa, polska gramatyka (system – teksty – norma – kodyfikacja), red. B. Pędzich, D. Zdunkiewicz-Jedynak, s. 397-406. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Ciunovič, M. 2017. Historia człowieka w języku polskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW.
• Grzegorczykowa, R. 1990. Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kalisz, R. 1993. Pragmatyka językowa. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Morris, C. W. 1938. Foundations of the theory of signs. Chicago: The University of Chicago Press.
• Szczepankowska, I. 2011. Semantyka i pragmatyka językowa. Słownik podstawowych pojęć z zadaniami i literaturą przedmiotu. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Wierzbicka, A. 2010. Polskie słowa-wartości: „dobroć”, „ludzkość”, „prawość”, „odwaga”, „serdeczność” w perspektywie porównawczej. Wykład na Uniwersytecie Warszawskim wygłoszony 25.09.2010.
• Ziomek, J. 2002. Renesans. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• ISJP – Bańko, M. red. 2000. Inny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kn – Knapski, G. 1643. Thesaurus polono-latino-graecus seu promptarium linguae latinae et graece in tres tomas divisum, Kraków: F. Cezary.
• OALD – Wehmeier, S. red. 2003. Oxford Advanced Learner’s Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
• SJPDor – Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• SWJP – Dunaj, B. red. 2000-2004. Słownik współczesnego języka polskiego, t. 1-5. Kraków: Wydawnictwo SMS.
• WSJP PAN – Żmigrodzki, P. red. 2007-. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2023.8.5

Biblioteka Nauki

28763656