Dzienniki dla dzieci prowadzone przez Emilię Wróblewską jako źródła do badania polszczyzny inteligencji wileńskiej w XIX wieku

• Authors: Irena Masojć , Zofia Sawaniewska-Mochowa

Title variants

EN

Emilia Wróblewska’s diaries for children as research material on the Polish language of the 19th-century Vilnius intelligentsia

Abstracts

EN

The article initiates historical, linguistic, and textological research into the rich diaristic legacy of Emilia Wróblewska, née Beniowska (1830–1886), a Polish woman from the circle of Vilnius intelligentsia, who had written intimate diaries for herself and her children for almost 30 years. The subject of exploratory study are the texts of the diaries kept by Wróblewska for her son Tadeusz in the years 1859–1886, and her daughter Maria in the years 1865–1873 (with an entry for Emilia’s younger son, Augustyn, added in 1886). The paper aims at identifying the most prominent features of spelling and linguistic phenomena (regarding phonetics, inflection, syntax, vocabulary, and lexis) that can be qualified as regional features typical of the North-Eastern Borderlands (Kresy) in the diarist’s Polish language. A comparative method was used in the study; the material extracted from the diaries was confronted with the usage and developmental tendencies of the standard Polish language of the 19th century.

PL

Artykuł inicjuje badania historycznojęzykowe i tekstologiczne nad bogatą spuścizną diarystyczną Emilii z Beniowskich Wróblewskiej (1830‒1886), Polki z kręgu inteligencji wileńskiej, która niemal przez 30 lat pisała dzienniki intymne dla siebie i swoich dzieci. Przedmiotem rekonesansu badawczego są teksty dzienników prowadzonych przez diarystkę dla syna Tadeusza w latach 1859‒1886 oraz córki Marii w latach 1865‒1873 (z dodanym w 1886 r. wpisem dla młodszego syna Augustyna). Celem artykułu jest wskazanie najbardziej wyrazistych cech grafii i zjawisk językowych (z zakresu fonetyki, fleksji, składni, słowotwórstwa i leksyki), które można kwalifikować jako regionalizmy kresowe w polszczyźnie diarystki. W badaniu została zastosowana metoda porównawcza, wyekscerpowany z dzienników materiał poddano konfrontacji z uzusem i tendencjami rozwojowymi polskiego języka ogólnego XIX w.   

Keywords

PL

diarystyka kobieca; dzienniki adresowane do dzieci; polszczyzna północnokresowa; Litwa; XIX wiek

EN

women's diaries; diaries for children; Polish language in the former North-Eastern Borderlands (Kresy); Lithuania; 19th century

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2024
• Volume: 810
• Issue: 1
• Pages: 24-44

Dates

published

2024

Contributors

author

Irena Masojć

• Vytautas Magnus University (Uniwersytet Witolda Wielkiego)

• https://orcid.org/000000017492946X

author

Zofia Sawaniewska-Mochowa

• Instytut Slawistyki PAN

• https://orcid.org/0000000329166736

References

• DMW ‒ Dziennik Marji Wróblewskiej przez Matkę Emilją z Beniowskich Wróblewską 1865–1878, BW LAN, sygn. F9–152b, kart 47.
• DTW ‒ Dziennik Tadeusza Wróblewskiego przez Matkę Emilją z Beniowskich Wróblewską 1859–1886, BW LAN, sygn. F9–149, 100 kart.
• „Archiwum kobiet” 2013‒2018, zespół pod kier. M. Rudaś-Grodzkiej. Warszawa: IBL PAN. Online: http://archiwumkobiet.pl [dostęp: 13.11.2023].
• Bairašauskaitė, T. 1999. Dzienniki szlachty litewskiej z XIX wieku w zbiorach wileńskich. Białostocczyzna 2(54), s. 32‒37.
• Bajerowa, I. 1986. Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Bajerowa, I. 1992, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 2: Fleksja. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Bołdyrew, A. 2008. Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Griškaitė, R. 2012. Emilijos Beniovskytės-Vrublevskienės (Emilia z Beniowskich Wróblewska, 1830-10-05 – 1886-12-23) dienoraščiai (1850-08-05 – 1886-09). Archivum Lithuanicum 14, s. 227‒308.
• Griškaitė, R. 2017. Dzienniki Emilii z Beniowskich Wróblewskiej. Pamiętnik Literacki 108, z. 1, s. 89‒133, tłum. E. Kolinko. Online: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/82666/edition/64658/content [dostęp: 20.11.2023].
• JPP II – Mędelska, J. 2000. Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979), t. 2: Lata 1945–1959. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy.
• JPP III ‒ Mędelska, J. 2004. Język polskiej prasy wileńskiej (1945‒1979), t. 3: Lata 1960–1979, cz. 2: Słownictwo, wyrazy. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
• JPW ‒ Kurzowa, Z. 1993. Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Warszawa‒Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Karłowicz, J. 1984. Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petrsburszczan (do druku przygotowała Elżbieta Smułkowa). W: Studia nad polszczyzną kresową, t. 3, red. J. Rieger, W. Werenicz, s. 33‒81. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
• PJK ‒ Sawaniewska-Mochowa, Z. 1990. Podręcznik Jana Karłowicza jako źródło poznania potocznej polszczyzny północnokresowej. Słownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• RCSG ‒ Masojć, I. 2002. Regionalne cechy systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• SJPDor – Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Online: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/sjp [dostęp: 20.11.2023].
• Sławiński, J. red. 1976. Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• SPGL ‒ Rieger, J., Masojć, I., Rutkowska, K. 2006. Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• SSK – Sawaniewska-Mochowa, Z. 2002. Ze studiów nad socjolektem drobnej szlachty kowieńskiej XIX wieku (na podstawie słowników przekładowych Antoniego Juszkiewicza). Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
• Stawiak-Ososińska M. 2009. Ponętna, uległa, akuratna… Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku (w świetle poradników). Kraków: Impuls.
• SWil – Zdanowicz, A. i in. 1861. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik wileński), cz. 1–2, Wilno: M. Orgelbrand. Online: https://eswil.ijp.pan.pl/ [dostęp: 20.11.2023].

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2024.1.2

Biblioteka Nauki

28407983