Biologiczne uwarunkowania modyfikacji wymowy polskich sybilantów dziąsłowo-palatalnych przez młodych dorosłych

• Authors: Beata Ciecierska-Zajdel

Title variants

EN

Biological determinants of the modified pronunciation of Polish alveolo-palatal sibilants in young adults

Abstracts

EN

The author examined the biological conditions of the tendency to modify the palatality of sibilants [ɕ], [ʑ], [t͡ɕ], [d͡ʑ] in the pronunciation of young adults. The research group consisted of 30 students presenting various degrees of correctness in the implementation of the mentioned consonants. The students went through speech therapy examination which assessed  their anatomical conditions, the functioning of the articulators, the correctness of primary activities, the perceptual conditions, and the correctness of the pronunciation of the remaining sounds of the Polish language. The study was quantitative. The tests results were compared with the number of abnormally pronounced sibilants and subjected to statistical analysis. It turned out that there is a clear relationship between anatomical-functional factors and the number of modified consonants [ɕ], [ʑ], [t͡ɕ], [d͡ʑ], so modification of the palatality of sibilants cannot be perceived only as a socially or culturally conditioned manner of pronunciation.

PL

Autorka badała uwarunkowania biologiczne tendencji do modyfikowania palatalności sybilantów [ɕ], [ʑ], [t͡ɕ], [d͡ʑ] przez młodych dorosłych. Badaną grupę stanowiło 30 studentów, prezentujących różny stopień prawidłowości realizacji wymienionych spółgłosek. Byli oni poddani badaniu logopedycznemu oceniającemu ich warunki anatomiczne, funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego, prawidłowość przebiegu czynności prymarnych, uwarunkowania percepcyjne oraz prawidłowość wymowy pozostałych głosek języka polskiego. Badanie miało charakter ilościowy. Punktowe wyniki badania zostały zestawione z liczbą nienormatywnie realizowanych sybilantów i poddane analizie statystycznej. Okazało się, że istnieje wyraźna zależność między czynnikami anatomiczno-funkcjonalnymi a liczbą zmodyfikowanych spółgłosek [ɕ], [ʑ], [t͡ɕ], [d͡ʑ], więc zniekształcania palatalności sybilantów nie można traktować jedynie jako uwarunkowanej społecznie lub kulturowo maniery wymowy.

Keywords

PL

polskie sybilanty dziąsłowo-palatalne; zróżnicowanie wymowy; zaburzenia artykulacji; zmiany fonetycznie w języku polskim; uwarunkowania wymowy

EN

Polish alveolo-palatal sibilants; pronunciation variability; articulation disorders; phonetic changes in Polish; determinants of pronunciation

• Publisher: Towarzystwo Kultury Języka
• Journal: Poradnik Językowy
• Year: 2024
• Volume: 811
• Issue: 2
• Pages: 44-59

Dates

published

2024

Contributors

author

Beata Ciecierska-Zajdel

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000241864847

References

• Bednarek, J.D. 2002. Ćwiczenia wyrazistości mowy. Wrocław: Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, Dolnośląska Wyższa Szkoła Edukacji.
• Ciecierska-Zajdel, B. 2021. Zróżnicowanie realizacji sybilantów dziąsłowo-palatalnych w wymowie studentów Uniwersytetu Warszawskiego (niepublikowana rozprawa doktorska). Uniwersytet Warszawski.
• Czaplewska, E. 2012. Diagnoza zaburzeń rozwoju artykulacji. W: Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, s. 65–120. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Dróżdż-Łuszczyk, K., Siudzińska, N. 2017. Współczesna, nienormatywna wymowa głosek [ś], [ź], [ć], [dź]. Charakterystyka fonetyczna i interpretacja fonologiczna zjawiska. Prace Filologiczne 71, s. 115–126.
• Golanowska, M., Kwasiborska, J., Lipiec, D., Sienniak, A., Emiluta-Rozya, D. 2011. Wybrane zagadnienia logopedyczne. Cz. III: ś, ź, ć, dź. Gliwice: Wydawnictwo Komlogo Piotr Gruba.
• Kamińska, B. 2012. Diagnoza w logopedii artystycznej. W: Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, s. 481–508. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Kamińska, B. 2015. Standard postępowania logopedycznego w logopedii artystycznej. W: Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, s. 1145–1156. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Laver, J. 1994. Principles of Phonetics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lorenc, A. 2013. Diagnozowanie normy wymawianiowej. Logopedia 42, s. 61–86.
• Lorenc, A. 2016. Kryteria diagnostyczne normy wymawianiowej. W: Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, s. 168–193. Gdańsk: Harmonia Universalis.
• Markowski, A. red. 2004. Wielki słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Myszka, A. 2015. Pięć szeregów głosek dentalizowanych? O półpalatalnych głoskach szeregów szumiącego i ciszącego. Logopedia Silesiana 4, s. 170–182.
• Osowicka-Kondratowicz, M. 2016. Tendencje wymawianiowe współczesnej polszczyzny. W: Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, s. 144–167. Gdańsk: Harmonia Universalis.
• Osowicka-Kondratowicz, M., Serowik, A. 2009. Defektywne realizacje spółgłosek palatalnych dentalizowanych przy prawidłowych i nieprawidłowych warunkach zgryzowych. Wskazówki do terapii logopedycznej. Prace Językoznawcze 11, s. 155–177.
• Pluta-Wojciechowska, D. 2017. Dyslalia obwodowa. Diagnoza i terapia logopedyczna wybranych form zaburzeń. Bytom: Wydawnictwo Ergo-Sum.
• Pluta-Wojciechowska, D. 2018. Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego. Bytom: Wydawnictwo Ergo-Sum.
• R Core Team 2020. R: A language and environment for statistical computing. Online: https://www.r-project.org [dostęp: 23 lipca 2020].
• Rutkiewicz-Hanczewska, M. 2009. Błąd wymowy czy wada wymowy? O nowej artykulacji głosek szeregu ciszącego. Język Polski 4–5, s. 353–364.
• Siudzińska, N. 2011. Co to jest fonetyka patoartykulacyjna (patofonetyka)? Poradnik Językowy 9, s. 52–59.
• Stasiak, J. 2015. Postępowanie logopedyczne w przypadku dyslalii. W: Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, s. 227–236. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Szeląg, E., Szymaszek, A. 2006. Test do badania słuchu fonemowego u dzieci i dorosłych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Toczyska, B. 2000. Elementarne ćwiczenia dykcji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Toczyska, B. 2010. Do-tkliwa artykulacja: korekcja głosek ś, ź, ć, dź. Gdańsk: Harmonia Universalis.
• Walczak-Deleżyńska, M. 2004. Aby język giętki... Wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej. Wrocław: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego w Krakowie.

Identifiers

DOI

10.33896/PorJ.2024.2.5

Biblioteka Nauki

30098232