Plugawe i orgiastyczne święto miłości? Sobótka w ujęciu Jana Kochanowskiego

• Authors: Anna Maciejewska

Title variants

EN

A Filthy and Orgiastic Celebration of Love? Sobótka as Perceived by Jan Kochanowski

Abstracts

EN

Noc świętojańska (Midsummer night) is associated with the very distant times when the sun and water were worshipped. At that time the Slavs paid special attention to astronomical phenomena resulting from the Earth’s rotation around the Sun. The time of the summer solstice appeared to be a time of great celebration, as evidenced by the wide range of nomenclature defining the entirety of these rites: Kupalnocka, Kupala, noc swietojanska or Sobótka. It is also very likely that this celebration has become a Christian equivalent of the pre-existing cult of a pagan deity, as evidenced by, for example, numerous Midsummer rites: clapping, playing, singing, dancing, jumping around the fire, girding oneself with mugwort. Performing night dances, singing and pairing up became the basis not only for accusations by preachers that pagan idols were being glorified, but it even began to arouse anxiety among moralists, who considered the above-mentioned acts debauched. Although Catholics and Protestants tried to combat the customs related to the Sobótka, Jan Kochanowski decided to maintain these folk traditions.

Keywords

EN

Sobótka; Kupala Night; bonfire; Saint John’s Eve; mugwort; Jan Kochanowski; The Midsummer Song about Sobótka; Early Modern Polish literature

• Publisher: Komisja Nauk Filologicznych Polskiej Akademii Nauk, Oddział we Wrocławiu
• Journal: Academic Journal of Modern Philology
• Year: 2022
• Volume: Special Issue
• Issue: 17
• Pages: 85-100

Dates

published

2022

Contributors

author

Anna Maciejewska

• Uniwersytet Wroclawski, Wydzial Filologiczny

• https://orcid.org/0000000264479482

References

• Dlugosz, Jan ([1614] 2009) Roczniki czyli Kroniki slawnego Królestwa Polskiego. Ksiega pierwsza i druga, do 1038 [Historia polonica Joannis Dlugossi]. Tlum. Stanislaw Gaweda, Zbigniew Jablonski, Andrzej Jachelson, Julia Radziszewska, Krystyna Stachowska, Anna Strzelecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN [Dobromil: b.w.].
• Kochanowski, Jan ([1530–1584] 1976) „Fenomena”. [W:] Julian Krzyzanowski (oprac.) Dziela polskie. T. 2. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy; 5–25.
• Kochanowski, Jan ([1586] 1997) „Piesn swietojanska o Sobótce”. [W:] Ludwika Szczerbicka-Slek (oprac.) Piesni. Wroclaw: Wydawnictwo Ossolineum; 90–112.
• Kopernik, Mikolaj ([1543] 1953) O obrotach sfer niebieskich [De revolutionibus orbium coelestium]. Ksiega pierwsza. Tlum. Mieczyslaw Brozek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN [Norymberga: b.w.].
• Marcin z Urzedowa (1595) Herbarz polski to jest o przyrodzeniu ziól i drzew rozmaitych.... Kraków: Drukarnia Lazarzowa.
• Spiczynski, Hieronim (1542) O Ziolach tutecznych i zamorskich i o mocy ich, a k, temu ksiegi lekarskie wedle regestru nizej nowo wypisanego wszem wielmi uzyteczne. Kraków: Drukarnia Heleny Unglerowej.
• Statuta provincialia breviter ([1420–1422] 1920). [W:] Wladyslaw Abraham (oprac.) Najdawniejsze statuty synodalne Archidiecezji Gnieznienskiej oraz statuty z rekopisu Oss. nr 1627 z uwzglednieniem materiałów zebranych przez S. P. B. Ulanowskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejetnosci; 47–53 [rekopis].
• Syrenski, Szymon (1613) Zielnik Herbarzem z jezyka lacinskiego zowia To jest Opisanie wlasne imion, ksztaltu, przyrodzenia, skutków i mocy Ziól wszelakich, Drzew, Krzewin i korzenia ich, Kwiatu, Owoców, Sokow, Miazg, Zywic i korzenia do potraw zaprawowania takze Trunków, Syropów, Wódek, Likworzów, Konfektów (...). Kraków: Drukarnia Bazylego Skalskiego.
• Ulanowski, Boleslaw (oprac.) (1889) „Statuty diecezjalne krakowskie z roku 1408”. [W:] Archiwum Komisyi Historycznej. Kraków: Wydawnictwo Archiwum Komisyi Historycznej Akademii Umiejetnosci; 21–28.
• Abramowska, Janina (1994) Jan Kochanowski. Poznan: Dom Wydawniczy Rebis.
• Abramowska, Janina (1989) „Nie te kraje”. [W:] Jan Blonski (red.) Jan Kochanowski. Interpretacje. Kraków: Wydawnictwo Literackie; 108–123.
• Bak, Stanislaw, Stefan Hrabec, Wladyslaw Kuraszkiewicz, Maria R. Mayenowa, Stanislaw Rospond, Stefan Saski, Witold Taszycki, Jerzy Woronczak (red.) (1968) Slownik polszczyzny XVI wieku. Wroclaw: Wydawnictwo Ossolineum.
• Brencz, Andrzej (2006) Wielkopolski rok obrzedowy. Tradycja i zmiana. Poznan: Wydawnictwo Poznanskie.
• Brückner, Aleksander (1895) Kazania sredniowieczne. Kraków: Akademia Umiejetnosci.
• Cybulska-Bohuszewicz, Ewa (2010) „On utwierdzil na wieki niebo niestanowione”. Chrzescijanska wizja kosmosu w poezji polskiej (od polowy XVI do polowy XVIII w.). Warszawa: Instytut Badan Literackich.
• Czerniawski, Karol (1860) O tancach narodowych z pogladem historycznym i estetycznym na tance różnych narodów, a w szczególnosci na tance polskie. Warszawa: Drukarnia K. Kowalewskiego.
• Eder, Maciej, Marta Wojtkowska-Maksymik (2010) „Platonskie i neoplatonskie konteksty humanitas w literaturze polskiej XVI–XVIII wieku”. [W:] Alina Nowicka-Jezowa (red.) „Humanitas”. Projekty antropologii humanistycznej. Czesc druga. Warszawa: Wydawnictwo Neriton; 93–160.
• Frydrychowicz, Romuald (2000) O sobótce, czyli tak zwanych ogniach swietojanskich. Przyczynek do mitologii slowianskiej. Sandomierz: Wydawnictwo Armoryka.
• Golebiowski, Lukasz (1831) Gry i zabawy róznych stanów w kraju calym lub niektórych tylko prowincyjach. Warszawa: Druk N. Glücksberga.
• Gorzkowski, Marian (1869) Choroimania. Historyczne poszukiwania o tancach, tak starozytnych, poganskich, jak równiez spolecznych i obyczajowych we wzgledzie symbolicznego znaczenia. Warszawa: Gebethner i Wolff
• Gruchala, Janusz S., Stanislaw Grzeszczuk (1988) „Wstep”. [W:] eidem (oprac.) Staropolska poezja ziemianska. Antologia. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy; 5–83.
• Grzeszczuk, Stanislaw (1997) „Jan Kochanowski – «Wsi spokojna, wsi wesola…»”. [W:] Andrzej Borowski, Janusz S. Gruchala (red.) Lektury polonistyczne. Srednowiecze – renesans – barok. T. 2. Kraków: Wydawnictwo TAiWPN Universitas; 139–167.
• Hernas, Czeslaw (1965) W kalinowym lesie. U zródel folklorystyki polskiej. T. 1. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy.
• Kapelus, Helena (1984) „Ludowosc w twórczosci Kochanowskiego (Sobótka)”. [W:] Teresa Michalowska (red.) Jan Kochanowski i epoka renesansu. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe; 250–262.
• Karpinski, Adam (1983) Staropolska poezja idealów ziemianskich. Próba przekroju. Wroclaw: Zaklad Narodowy im. Ossolinskich.
• Kita, Malgorzata (2007) Szeptem albo wcale. O wyznawaniu milosci. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Slaskiego.
• Kolankiewicz, Leszek (1999) Dziady. Teatr swieta zmarlych. Gdansk: slowo/obraz terytoria.
• Konarska-Zimnicka, Sylwia (2009) Taniec w Polsce sredniowiecznej. Swiadectwo zródel pisanych. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”.
• Kotarska, Jadwiga (1993) „Miedzy swiatlem a ciemnoscia”. [W:] Barbara Otwinowska, Alina Nowacka- Jezowa, Jerzy Kowalczyk, Adam Karpinski (red.) Neccessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane profesorowi Januszowi Pelcowi. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Semper; 101–111.
• Kowalik, Artur (2004) Kosmologia dawnych Slowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Slowian. Kraków: Wydawnictwo Nomos.
• Krzyzanowski, Julian (1980) „Piesn swietojanska o Sobótce”. [W:] Miroslaw Korolko (oprac.) Kochanowski z dziejów badan i recepcji twórczosci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 565–576.
• Kubienia, Jacek, Janusz Kamocki (2008) Polski rok obrzedowy. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
• Kuchowicz, Zbigniew (1982) Milosc staropolska. Wzory – uczuciowosc – obyczaje erotyczne XVI–XVIII wieku. Lódz: Wydawnictwo Lódzkie.
• Kujawska, Monika, Lukasz Luczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki (2016) Rosliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Slownik Adama Fischera. Wroclaw: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Maciejewska, Anna (2019) „Filozoficzne i religijne aspekty poszczególnych tanców w dzielach Mikolaja Reja”. [W:] Jolanta Chwastyk-Kowalczyk, Andrzej Buck, Przemyslaw Bartkowiak (red.) W kregu bibliologii, literatury, prasy i teatru. Ksiega jubileuszowa dedykowana Profesorowi Franciszkowi Pilarczykowi w 80. rocznice urodzin. Gorzów Wielkopolski/Zielona Góra: Akademia im. Jakuba z Paradyza w Gorzowie Wielkopolskim/Wydawnictwo Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej imienia Cypriana Norwida w Zielonej Górze; 179–190.
• Nowicka-Jezowa Alina (2007) „Slonce w renesansowej poezji humanistycznej. Konrad Celtis – Jan Kochanowski – Szymon Szymonowic”. [W:] Andrzej Borowski, Jakub Niedzwiedz (red.) Rzeczy minionych pamiec. Studia dedykowane Profesorowi Tadeuszowi Ulewiczowi w 90. rocznice urodzin. Kraków: Ksiegarnia Akademicka; 345–361.
• Otwinowska, Barbara, Elzbieta Sarnowska-Temeriusz (1990) „Platonizm”. [W:] Teresa Michalowska (red.) Slownik literatury staropolskiej. Sredniowiecze – Renesans – Barok. Wroclaw: Zaklad Narodowy im. Ossolinskich; 587–592.
• Pawlikowski, Jan Gwalbert (2008) Mistyka Slowackiego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego.
• Pelc, Janusz (1988) Jan Kochanowski: poeta Renesansu. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.
• Pelc, Janusz (1980) Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Pelc, Janusz (1994) Literatura renesansu w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Semper.
• Pismiennictwo staropolskie: hasla osobowe A–M (1964). Oprac. zespól pod kier. Romana Pollaka. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy.
• Rokosz, Tomasz (2016) Obrzed sobótkowy. Tradycja i jej transformacje. Wroclaw–Siedlce: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Rybka, Eugeniusz (1970) „Studia Mikolaja Kopernika w Krakowie”. [W:] Celina Bobinska (red.) Kraków i Malopolska przez dzieje. Studia i szkice profesorów Uniwersytetu Jagiellonskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie; 187–198.
• Szczerbicka-Slek, Ludwika (1997) „Wstep”. [W:] Jan Kochanowski Piesni. Wroclaw: Wydawnictwo Ossolineum; XLVIII–LIX.
• Szmytdowa, Zofia (1964) Poeci i poetyka. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Swiezawski, Stefan (2000) Dzieje europejskiej filozofii klasycznej. Warszawa/Wroclaw: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Tomczak, Maria (1993) „Poslowie”. [W:] Jan Kochanowski. Utwory wybrane. Bialystok: Wydawnictwo Luk; 175–201.
• Ulewicz, Tadeusz (1948) Swiadomosc slowianska Jana Kochanowskiego. Kraków: Seminarium Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Jagiellonskiego.
• Urbanski, Piotr (2010) „Stoicyzm i neostoicyzm w kulturze polskiej”. [W:] Alina Nowicka Jezowa (red.) „Humanitas”. Projekty antropologii humanistycznej. Czesc druga. Warszawa: Wydawnictwo Neriton; 161–202.
• Wilczek, Piotr (2005) Literatura polskiego renesansu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Slaskiego.
• Ziomek, Jerzy (1989) Literatura Odrodzenia. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Ziomek, Jerzy (2001) Renesans. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Cabras, Francesco (2014) „Elelegijnosc ‘Foricoeniów’ milosnych Jana Kochanowskiego – wzorce owidianskie”. [W:] Terminus. T. 16, z. 1; 39–69.
• Gajda, Agnieszka (2007) „Swieta i obrzedy rodzimej wiary”. [W:] Panstwo i Spoleczenstwo. Nr 2; 65–85.
• Karpinski, Adam (1980) „‘Wsi spokojna, wsi wesola’ (Piesn Panny XII i problem retorycznej kompozycji)”. [W:] Poezja. Nr 8/9; 78–84.
• Kowalczyk, Sabina (2020) „Glos Syreniusza w sprawie wykorzystywania roslin w magii”. [W:] Meluzyna: Dawna Literatura i Kultura. T. 12, nr 1; 17–31.
• Krzywy, Roman (2021) „Sielskie bytowanie szlachty a stanowe powinnosci rycerskie w swietle staropolskiej poezji ziemianskiej”. [W:] Odrodzenie i Reformacja w Polsce. T. 65; 101–130.
• Krzyzanowski, Julian (1953) „Ludowosc w poezji Kochanowskiego”. [W:] Pamietnik Literacki: czasopismo kwartalne poswiecone historii i krytyce literatury polskiej. T. 44, nr 3/4; 1–28.
• Kwiatkowska, Agnieszka (2015) „Dwujezycznosc w twórczosci Jana Kochanowskiego” [W:] Forum Poetyki. Nr 2; 80–91.
• Legowski-Nadmorski, Józef (1925) „Bóstwa i wierzenia religijne Slowian lechickich”. [W:] Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu. T. 32; 18–102.
• Odrzywolska, Anna (2020) „Praktyki magiczne w XVI w. i ich kontekst kulturowy”. [W:] Klio. Czasopismo Poswiecone Dziejom Polski i Powszechnym. T. 53, z. 2; 107–132.

Identifiers

DOI

10.34616/ajmp.2022.17.9

Biblioteka Nauki

2234001