Walki armii rzymskiej z koczownikami w Afryce za czasów pierwszej tetrarchii (próba rekonstrukcji wydarzeń)

• Authors: Kamil Wełna

Title variants

EN

Conflict between the Roman army and African nomads during the first Tetrarchy [An attempt to reconstruct the events]

Abstracts

EN

This article aims to reconstruct events that took place in the years 289–293 AD and 297–299 AD in the African provinces of the Roman Empire. This refers to the battles that Emperor Maximian and earlier governors of these provinces waged with the coalition of Berber tribes known in the sources as the Quinquegentanei (five tribes). For the first time in Polish scientific literature this paper tries to reconstruct the chronology and evaluate the events themselves.

Keywords

EN

first tetrarchy; Africa; emperor Maximian; Titus Aurelius Litua; Carthage

PL

pierwsza tetrarchia; Afryka; cesarz Maksymian; Tytus Aureliusz Litua; Kartagina

• Publisher: Uniwersytet Wrocławski. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych. Instytut Historyczny
• Journal: Studia Antiquitatis et Medii Aevi Incohantis
• Year: 2021
• Volume: 6
• Pages: 84-113

Dates

published

2021

Contributors

author

Kamil Wełna

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000296675357

References

• Barnes T.D., 1976: Imperial Campaigns: A.D. 285–311, „Phoenix” 30.2, 174–193.
• Barnes T.D.,1982: The New Empire of Diocletian and Constantine, Cambridge.
• Banabau M., 1976: La résistance africaine à la romanisation, Paris.
• Benseddik N., Laporte J.-P., 2016: Les Bavares transtagnenses, peuple de Maurétanie césarienne, [w:] Les auxiliaires de l’armée romaine des alliés aux fédérés, red. C. Wolff, P. Faure, 409–419.
• Camps G., 1980: Berbères: aux marges de l’histoire, Toulouse.
• Cowan R., 2017: Legionista rzymski 284-337. Czasy Dioklecjana i Konstantyna, tłum. J. Tomczak, Oświęcim (1 wyd. ang. 2015).
• Cowan R., 2019: Ku chwale Rzymu. Wojownicy Imperium, tłum. K. Skawran, Warszawa (1. wyd. ang. 2007).
• Christol M., 1976: La prosopographie de la province de Numidie de 253 à 260 et la chronologie des révoltes africaines sous le règne de Valérien et de Gallien, „AntAfr” 10, 69–77.
• Christol M., 2003: Les gouverneurs de Numidie sous Valerien et Gallien et l’histoire militaire de la province entre 253 et 260, „AC” 72, 141–159.
• Cytowska M., Szelest H., 1981: Literatura grecka i rzymska w zarysie, Warszawa.
• Di Vita-Évrard G., 1992: La dédicace des horrea de Tubusuctu et l’ère de la province dans les Maurétanies, „AfrRom” 9, 843–864.
• Euzennat M., 1977a: Les recherches sur la frontière romaine d’Afrique 1974–1976, [w:] Akten des XI. Internationalen Limeskongresses, Székesfehérv r, 30.8–6.9.1976), red. J. Fitz, Budapest, 533–543.
• Euzennat M., 1977b: Recherches récentes sur la frontière d’Afrique 1964–1974), [w:] Studien zu den Militärgrenzen Roms II, red. D. Haupt, G. Horn, K ln–Bonn, 429–443.
• Euzennat M., 1984: Les troubles de Maurétanie, „CRAI” 128.2, 372–393.
• Fentress E.W.B., 1979: Numidia and the Roman Army: Social, Military and Economic Aspects of the Frontier Zone, Oxford.
• Galand L., 1970: Les Quinquegentanei, „BAA” 4, 297–299.
• Goodchild R.G., Ward-Perkins J.B., 1949: The Limes Tripolitanus In the Light of Recent Discoveries, „JRS” 39, 81–95.
• Goodchild R.G., 1950: The Limes Tripolitanus II, „JRS” 40, 30–38.
• Hamdoune C., 2010: L’expédition de Maximien en Afrique, „AntAfr”, 46–48, 185–199.
• Hryniewiecka A. [przekład], Janiszewski P. [wstęp i komentarz], 2015: Epitome de Caesaribus. O życiu i obyczajach imperatorów od Cezara Augusta do Teodozjusza, Warszawa.
• Kaczanowicz W., 1985: Uzurpacja Karauzjusza i Allektusa w Brytanii i Galii u schyłku III w. n.e., Katowice.
• Kaczanowicz W., 1997: Cesarz Probus 276–282 n.e., Katowice.
• Kluczek A.A., 2019a: On Alexander, Who in Carthage ‘Had Foolishly Usurped the Supreme Power’ Under Roma’s Sign. Guillaume Malingue, The Coinage of Domitius Alexander (308–310 AD), Ausonius éditions, Numismatica Antiqua 9, Bordeaux 2018, pp. 170, „Res Historia” 49, 293–306.
• Kluczek A.A., 2019b: Rok sześciu cesarzy. 253 rok po Chr. w świetle źródeł numizmatycznych, Poznań.
• Kotula T., 1961: U źródeł afrykańskiego separatyzmu w w. n.e., Wrocław.
• Kotula T., 1970: Firmus, fils de Nubel, était-il usurpateur ou roi des Maures?, „AAntHung” 18, 137–146.
• Kotula T., 1972: Afryka północna w starożytności, Wrocław.
• Kotula T., 1986: Faraxen, famosissimus dux Maurorum, „AfrRom” 4, 229–234.
• Kotula T., 1992 : Kryzys III wieku w zachodnich prowincjach Cesarstwa Rzymskiego, Acta Universitatis Wratislaviensis. Antiquitas 17, Wrocław.
• Kotula T., 1994: Cesarz Klaudiusz II i Bellum Gothicum lat 269–270, Acta Universitatis Wratislaviensis. Antiquitas 20, Wrocław.
• Kotula T., 2016: Rozpad konfederacji czterech kolonii cyrteńskich: zjawisko kryzysowe?, [w:] Rzymska Afryka Północna. Scripta minora Tadeusza Kotuli, red. A. Łoś, K. Nawotka, M. Pawlak, Kraków, 69–86.
• Krawczuk A., 1991: Poczet cesarzy rzymskich. Dominat, Warszawa.
• Królczyk K., 2016: Propagatio Imperii. Cesarstwo Rzymskie a świat zewnętrzny w okresie rządów Septymiusza Sewera, (wydanie 2 zmienione), Oświęcim.
• Królczyk K., 2017: Q. Anicius Faustus i seweriańska propagatio mperii w Afryce, [w:] Rzymski Zachód od Augusta do upadku Cesarstwa, red. M. Pawlak, Kraków, 87–96.
• Krynicka T., 2015: Kwintus Gargiliusz Marcjalis w świetle źródeł epigraficznych, „Nowy Filomata” 19.2, 182–198.
• Krynicka T. (tłum.), 2016: Gargiliusz, Lekarstwa z warzyw i owoców, Wrocław.
• Laporte J.-P. 2014, Les révoltés dans la guerre de Firmus en Maurétanie césarienne (370–375), [w]: La guerre dans l’Afrique romaine sous le Haut-Empire, red. M. Coltelloni-Trannoy, Y. Le Bohec, Paris, 121–142.
• Le Bohec Y., 1989: La Troisième légion Auguste, Paris.
• Le Bohec Y., 2006: L’armée romaine sous le Bas-Empire, Paris.
• Lepelley C., 1979: Les cités de l'Afrique romaine au Bas-Empire, I: La permanence d’une civilisation municipal, Paris.
• Lewandowski I., 2007: Historiografia rzymska, Poznań.
• Malingue G., 2018: The Coinage of Domitius Alexander (308–310 AD), Bordeaux.
• Mierzwa E. A., 2002: Historia historiografii, I: Starożytność – Średniowiecze, Toruń.
• Monceaux P., 1905: Histoire littéraire de L’Afrique chrétienne, III: Depuis les origines jusqu’a l’invasion arabe, Paris.
• Odahl C.M., 2015: Konstantyn i chrześcijańskie Cesarstwo, tłum. K. Bies, Oświęcim (1 wyd. ang. 2013).
• Omron R.S., 2013: The limes Numidiae et Tripolitanus: The Process of Extension the Roman Control into the African Desert In the Times of Septimius Severus AD 193–211, Saarbrücken.
• Peter H., 1909: Die römischen sogen. Dreissig Tyrannen, „Abhandlungen der Philologisch-Historischen Klasse der K niglich-Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften” 27.6, 181–222.
• Pujol L.P., 2002: La annona militaris en la Tingitana: observaciones sobre la organización y el abastecimiento del dispositivo militar Romano, „AfrRom” 15, 1663–1680.
• Rachet M., 1970: Rome et les Berbères. Un problème militaire d’Auguste à Dioclétien, Bruxelles.
• Rebuffat R., 1978–1979: L’inscription du limes de Tripolitaine, „Libya antiqua” 15–16, 125–138.
• Rebuffat R., 1979: La frontière romaine en Afrique: Tripolitaine et Tingitane, „Ktema” 4, 225–247.
• Rebuffat R., 1992a: L’empereur Maximien à Sétif, „Bulletin d'Archéologie Algérienne” 7, Supplément: Actes du Colloque international sur l’histoire de Sétif 8–10 déc. 1990), 20–28.
• Rebuffat R., 1992b: Maximien en Afrique, „Klio”, 74, 371–379.
• Rebuffat R., 1998: L’armée de la Maurétanie Tingitane, „MEFRA” , 110.1, 193–242.
• Rebuffat R., 2006: L’habitat en Maurétanie Tingitane, „CRAI” 150.1, 567–611.
• Rousselle A., 1976: La chronologie de Maximien Hercule et le mythe de la Tétrarchie, „Dialogues d’histoire ancienne” 2, 445–466.
• Salama P., 1959: Bornes milliaires et problèmes stratégiques du Bas Empire, „CRAI”, 103.2, 346–354.
• Salama P., 1977: Les déplacements successifs du limes en Maurétanie Césarienne (essai de synthèse), [w:] Akten des XI. internationalen Limeskongresses, red. J. Fitz, Budapest, 577–595.
• Salama P., 2002: Les bornes milliaires du territoire de Tipasa Maurétanie Césarienne), Sassari.
• Seston W., 1946: Dioclétien et la Tétrarchie, I: Guerres et réformes (284–300), Paris.
• Suski R., 2008: Konsolidacja Cesarstwa rzymskiego za panowania cesarza Aureliana 270–275, Kraków.
• Suski R., 2015: Tetrarchia. Cesarstwo Rzymskie od uzurpacji Dioklecjana do śmierci Maksymina Dai (284–313), [w:] Świat rzymski w IV w., red. P. Filipczak, R. Kosiński, Kraków, 25–60.
• Suski R., 2016: Galeriusz. Cesarz, wódz i prześladowca, Tyniec.
• Syvänne I., 2015: Military History of Late Rome 284–361, New York.
• Tantillo I., 2014: Praesides, comites, duces. La Tripolitania e l’amministrazione dell’Africa tardoromana, „ AntTard” 22, 177–194.
• Trousset P., 1974: Recherches sur le limes Tripolitanus du Chott el-Djerid à la frontière tuniso-libyenne, Paris.
• Trousset P., 1980: Les milliaires de Chebika (Sud tunisien), „AntAfr” 15, 135–154.
• Wełna K., 2016: Polityczne i militarne aspekty podboju Galii przez Juliusza Cezara w świetle Commentarii de bello Gallico [w:] Wojsko a polityka relacje na przestrzeni dziejów, red. A Orzełek, K. Jakimowicz, Lublin, 17–35.
• Wełna K., 2018: Możliwości bojowe i stan rzymskiej armii w prowincjach afrykańskich w świetle relacji o powstaniu Firmusa 372–375 r. n.e.), „Studia Antiquitatis et Medii Aevi Incohantis” 3, 39–56.
• Wełna K., 2019: Uzurpacja Lucjusza Domicjusza Aleksandra 308 – 311 r. n.e. a polityczne i militarne znaczenie prowincji afrykańskich Cesarstwa Rzymskiego, „Studia Antiquitatis et Medii Aevi Incohantis” 4, 45–73.
• Wełna K., 2020: (artykuł recenzyjny) Kilka uwag na temat chronologii wydarzeń oraz roli armii rzymskiej w uzurpacji Lucjusza Domicjusza Aleksandra (Guillaume Malingue, The Coinage of Domitius Alexander (308–310 AD), Bordeaux 2018), „Studia Antiquitais et Medii Aevi Incohantis” 5, 236–241.
• Wełna K., 2021: „Afera w Trypolitanii” – trzy najazdy na teren Trypolitanii jako przykład nieudolności i zaniedbań rzymskich dowódców w trakcie walk armii rzymskiej z barbarzyńcami na limesie afrykańskim, Wrocław (praca nieopublikowana).
• Wijnendaele J.W.P., 2014: The Last of the Romans: Bonifatius – Warlord and Comes Africae, London–New Delhi–New York–Sydney.
• Williams S., 1997: Diocletian and the Roman Recovery, New York.
• Wilkinson K.W., 2012: Aurelius Gaius (AE 1981.777) and Imperial Journeys: 293-299, „ZPE” 183, 53–58.
• Wuilleumier P., 1928: Supplément du musée d’Alger, Paris.
• Zuckerman C., 1994: Campagnes des Tétrarques, „ AntTard” 2, 65–70.

Identifiers

DOI

10.34616/samai.2021.6.84.113

Biblioteka Nauki

26917520