Wirujące tarcze. Nowe znalezisko peltakształtnego okucia z Dziekanowic jako przykład wymiany kulturowej między Cesarstwem Rzymskim a Barbaricum

• Authors: Aleksander Przybylski

Title variants

EN

Whirling shields. A new find of pelta-shaped fitting from Dziekanowice as an example of cultural exchange between the Roman Empire and Barbaricum

Abstracts

EN

In the course of prospections of the shores of Lednica Lake with metal detectors carried out in cooperation with WGEH (Wielkopolska Exploratory – Historical Group) – “GNIAZDO”, the Museum of First Piasts has acquired hundreds of metal relics of various chronologies. Among them are also dozens of artefacts dating back to the period of Roman infl uence. One of them is the eponymous pelta-shaped fitting, which came from a horse harness or belt used by a Roman soldier. The form of the appliqué indicates a connection with Celtic aesthetics which infl uenced the look of the imperial army’s armament in the late 2nd and early 3rd centuries AD. The articleis an attempt to understand the symbolism and function of this particular ornament based on the numerous analogies collected, and presents possible scenarios for the influx of this type of object into Barbaricum.

PL

Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy w ramach prospekcji terenów na wschodnim brzegu jeziora Lednica wykrywaczami metali realizowanej we współpracy z WGEH – „GNIAZDO” pozyskało setki zabytków metalowych o różnorodnej chronologii. Wśród nich znajduje się kilkadziesiąt artefaktów pochodzących z okresu wpływów rzymskich. Jednym z nich jest tytułowe peltakształtne okucie, które pochodziło z uprzęży końskiej lub pasa użytkowanego przez rzymskiego żołnierza. Forma aplikacji wykazuje związek z estetyką celtycką, pod której wpływem na przełomie II i III wieku n.e. kształtował się wygląd oporządzenia imperialnej armii. Artykuł jest próbą zrozumienia symboliki i funkcji tej szczególnej ozdoby w oparciu o licznie zebrane analogie. Przedstawia także możliwe scenariusze napływu tego rodzaju przedmiotów na tereny Barbaricum.

Keywords

PL

okres wpływów rzymskich; legiony i auxilia; okucia pasów i uprzęży; badania powierzchniowe; wykrywacze metali; sztuka celtycka; rzymskie militaria w Barbaricum; amulety; jezioro Lednica

EN

period of Roman influence; legions and auxilia; belt and harness fittings; surface surveys; metal detectors; Celtic art; Roman militaria in Barbaricum; amulets; Lednica Lake

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2023
• Issue: XXII
• Pages: 61-96

Dates

published

2023

Contributors

author

Aleksander Przybylski

• Stowarzyszenie Wielkopolska Grupa Eksploracyjno-Historyczna „Gniazdo”

• https://orcid.org/0009000725175017

References

• Allason-Jones, L., Miket, R.F. 1984. The catalogue of small finds from South Shields Roman Fort, Monographs series, Society of Antiquaries Newcastle upon Tyne.
• Allen J.R. 1909. Celtic Art in Pagan and Christian Times, G.W. Jacobs & Co. Philadelphia.
• Anderson J. 1883. Scotland In Pagan Times: Th e Iron Age, Douglas Edinburg.
• Andrałojć M., Andrałojć M. 2019. Wędrówki ludów nad Małą Wartą. Planowe badania archeologiczne z wykorzystaniem wykrywaczy metali – szanse i ograniczenia, [w:] Vir Bimaris. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko, red. M.H. Szmyt, P. Chachlikowski, J. Czebreszuk, M. Ignaczak, P.M. Makarowicz, Archaeologia Bimaris. Dyskusje, t. 5, Poznań, s. 189-198.
• Antoniewicz J. 1961. Badania kurhanów z okresu rzymskiego dokonane w 1957 r. w miejscowości Szwajcaria, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 27, s. 1-26.
• Balbuza K. 2020. Katalog nowych znalezisk monet rzymskich z okolic Ostrowa Lednickiego. Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków” (2018-2022), „Studia Lednickie”, t. XIX, s. 261-273.
• Biborski M. 1997. Balteusschliesse aus dem Hortfund von Łubiana, Gem. Kościerzyna, Woiw. Gdańsk, vor dem Hintergrund anderer Fundstücke dieser Art, [w:] Kultura Przeworska. Materiały z konferencji, t. 3, red. J. Gurba, A. Kokowski, Lubelskie materiały archeologiczne, t. 8, Lublin, s. 243-255.
• Bishop M.C. 1988. Cavalry Equipment of the Roman Army in the first century A.D., [w:] J.C. Coulston (ed.) Military Equipment and the Identity of Roman Soldiers. Proceedings of the Fourth Roman Military Equipment Conference, BAR International Series 394, Oxford, s. 67-195.
• Bishop M.C., Coulston J.C.N. 2006. Roman Military Equipment from the Punic Wars to the Fall of Rome, Oxbow Books.
• Casprini F., Saliola M. 2012. Pugio gladius brevis est. History and technology of the Roman battle dagger, BAR Publishing.
• Cuff D.B. 2010. The auxilia in Roman Britain and the Two Germanies from Augustus to Caracalla: Family, Religion and Romanization, University of Toronto.
• Decimus Iunius Iuveanlis D., Sat. 16, 48-50.
• Der Obergermanisch-Raetische Limes des Römerreiches (ORL). 1909. Abteilung B, Band 2a.
• Derks T., Roymans N. 2006. Returning Auxiliary Veterans: Some Methodological Considerations, „Journal of Roman Archaeology” 19, s. 121-135.
• Dufrasnes J. 2008. Sur le symbolisme de quelques appliques de harnais gallo-romains autres pendentifs, Bulletin de Société tournasienne de géologie, préhistoire et archéologie, vol. XI, no 1, pp. 1-40.
• Dungworth D. 1997. Iron Age and Roman Copper Alloys from Northern Britain, Internet Archaeology 2, https://doi.org/10.11141/ia.2.2 [data dostępu: 05.06.2023].
• Dutsch D., Suter A. 2015. Ancient Obscenities. Their Nature and Use in the Ancient Greek and Roman Worlds, Michigan University Press.
• Eckardt H., Walton P. 2021. Bridge over troubled water: The Roman finds from the River Tees at Piercebridge in context, Britannia Monographs, t. 34, Society for the Promotion of Roman Studies.
• Farley J., Fraser H. 2015. Celts: Arts and indentity, British Museum Press.
• Frey O. H, Megaw J.V.S. 2014. Palmette and Circle: Early Celtic Art in Britain and its Continental Background, University Press, https://www.cambridge.org/core/journals/proceedings-of-the-prehistoric-society/article/abs/palmette-and-circle-early-celtic-art-inbritain-and-its-continental-background/534F9C425BF4F5EBF13193E68F9C3181 [data dostępu: 07.08.2023].
• Gaitzsch, W. 1999. Römische Zaum- und Geschirrbeschläge mit peltaförmigen Verzierungen, Archäologie im Rheinland, s. 105-107.
• Gajus Swetoniusz Trankwillus 1987. Żywoty cezarów, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław.
• Godłowski K. 1979. Inkrustowany, prowincjonalnorzymski trzewik pochwy miecza z Opatowa, woj. częstochowskie, [w]: Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, t. 25 (1978), s. 141-154.
• Harding D.W. 2007. The Archeology of Celtic Art, Routledge London.
• Historia Augusta, Septimus Severus, ust. 22.
• Hoss S. 2011. The Roman Military Belt, [w]: Wearing the Cloak. Dressing the Soldier in Roman Times. Ancient Textiles Series, M.L. Nosch (ed), vol. 10, Oxford, s. 29-44.
• Hoss S. 2013. A Theoretical Approach to Roman Military Belts, [w:] Proceedings of the XVIIth Roman Military Equipment Conference: Weapons and Military Equipment in a Funerary Context (XVII Roman Military Equipment Conference, Zagreb, 24th – 27th May, 2010), M. Sanader, A. Rendić-Miočević, D. Tončinić, I. Radman-Livaja (eds.), Zagreb, s. 317-326.
• Hoss S. 2014. Cingulum Militare: Studien zum römischen Soldatengürtel des 1. bis 3. Jh. n. Chr., Universiteit Leiden.
• Hoss S. 2015. Zu einigen Dekorationsmotiven des 2. und 3. Jahr- hunderts auf den Beschlägen von Soldatengürteln, Schultergurten und Fibeln, [w:] Non solum sed etiam. Festschrift für Thomas Fischer zum 65, P. Henrich, Ch. Miks, J. Obmann, M. Wieland (eds.), Geburtstag Rahden/Westf. s. 199-206.
• Hoss S. 2017. Sharp dressed men: the Roman military belt as a fashion item, „Journal of Roman Military Equipment Studies”, vol. 18, s. 85-200.
• Hoss S. 2018. Evening the odds: apotropaic protection for horses, „Journal of Roman Military Equipment Studies”, vol. 19, s. 81-101.
• James S.T. 1990. The Arms and Armour from Dura Europos Syria, University College London.
• Jensen X.P. 2014. What happened to Roman balteus fittings aft er they arrived in Barbaricum?, [w:] Honoratissimum assensus genus est armis laudare. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, red. R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 373-381.
• Jensen X.P. 2016. Roman military equipment from Vimose, Funen, [w:] Römisch-Germanische Kommission Frankfurt a. M., Eurasien-Abteilung, Berlin des Deutschen Archäologischen Instituts, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte Band 22,2, Bonn, pp. 649-662.
• Kaczanowski P. 1992. Importy broni rzymskiej na obszarze europejskiego Barbaricum, Uniwersytet Jagielloński.
• Kellner, H.J. 1984. Keltische Münzen: Bemerkungen zur Situation der Forschung, Passauer Jahrbuch 26, s. 60-75.
• Kontny B. 2018. Novaesium type chape from the area of Międzyrzecz, „Światowit”, t. LVII, s. 83-88.
• Kontny B., Michalak A. 2022. Jedna jaskółka wiosny nie czyni, ale kolejna? Zachodnioprowincjonalnorzymska ostroga z Krakowa-Mogiły na tle podobnych znalezisk ze środkowoeuropejskiego Barbaricum, [w:] Ze świata dawnych barbarzyńców. Studia pradziejowe i wczesnodziejowe, red. A. Michałowski, M. Brzostowicz, M. Kaczmarek, A. Strobin, Poznań, s. 505-521.
• Kontny B., Rudnicki M. 2020. Late Roman and Migration Period military equipment from Kujawy, [w:] The Migration Period between the Oder and the Vistula, red. A. Bursche, J. Hines, A. Zapolska, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, Lejda, s. 332-668.
• Kostyrko M., Kowalczyk A., Żuk L. 2019. Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków”. Sprawozdanie za rok 2018, „Studia Lednickie”, t. XVIII, s. 323-333.
• Könemann P. 2018. Die kaiserzeitlichen Bunt-und Edelmetallfunde von Kamen-Westick. Verarbeitung römischer Metallimporte in einer germanischen Siedlung, VML Verlag Marie Leidorf, Bohum.
• Lehner H. 1923. Ein gallorömischer Wagen aus Frenz an der Inde im Kreis Düren, Bonner Jahrbücher, Bd. 128, s. 28-62.
• MacGregor M. 1976. Early Celtic art in North Britain: a study of decorative metalwork from the third century B.C. to third century A.D., Leicester University Press, vol. 1, s. 159-162.
• Martins A., Grácio C., Teixeira C. et al. 2021. „Historia Augusta” authorship. An approach based on Measurements of Complex Networks, „Applied Network Science”, No. 6, 50 (2021).
• Maspoli A.Z. 2014. Römische Militaria aus Wien. Die Funde aus dem Legionslager, den canabae legionis und der Zivilsiedlung von Vindobona, Monografi en der Stadtarchäologie Wien, vol. 8, Museen der Stadt Wien.
• Matešić S. 2009. Nutzung und Nachahmung – Römische Militaria in Thorsberg, [w:] Imperium – Konflikt – Mythos. 2000 Jahre Varusschlacht, Ausstellungs-Katalog Kalkriese 2009, Stuttgart, s. 155-157.
• Mączyńska M., Rudnicka D. 1998. Uwagi wstępne o skarbie z okresu rzymskiego z Łubianej, woj. gdańskie, [w:] Korpus znalezisk rzymskich z europejskiego Barbaricum – Polska, Suplement, t. 1, Nowe znaleziska importó w rzymskich z ziem Polski I, red. J. Kolendo, J. Andrzejowski, A. Bursche, W. Nowakowski, Warszawa, s. 41-51.
• Megaw R., Megaw V. 2001. Celtic Art. From its beginning to the Book of Kells, Thames&Hudson.
• Mielczarek M. 2001. Broń barbarzyńców w attyckim malarstwie wazowym VI-V w. p.n.e. Wybrane zagadnienia, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, Nr 23, t. 1, s. 3-11.
• Miks Ch. 2007. Studien zur römischen Schwertbewaff nung in der Kaiserzeit, Kölner Studien zur Archäologie der römischen Provinzen, vol. 8, Rahden-Leidorf.
• Nicolay J. 2007. Armed Batavians. Use and Signifi cance of Weaponry and Horse Gear from Non-military Contexts in the Rhine Delta (50 BC to AD 450), Amsterdam Archaeological Studies, vol. 11, Amsterdam University Press.
• Oldenstein J. 1977. Zur Ausrüstung römischer Auxiliareinheiten: Studien zu Beschlägen und Zierat an der Ausrüstung der römischen Auxiliareinheiten des obergerma- nisch-raetischen Limesgebietes aus dem zweiten und dritten Jhdt n Chr., Bericht der Römisch-Germanischen Kommission (Berlin), Vol. 57, Mainz, s. 49-284.
• Przybyła M.J. 2010. Bemerkungen zu einigen lokalen Formen der Schwert-gürtelschließen vom sog. Balteus-Typ aus dem Barbaricum, Recherches Archéologiques Nouvelle Serie, vol. 2, s. 93-184.
• Rau A. 2016. Römische Gurt- und Gürtelteile in skandinavischen Votivplätzen mit Heeresausrüstungen, [w:] Archäologie zwischen Römern und Barbaren. Zur Datierung und Verbreitung römischer Metallarbeiten des 2. und 3. Jhs. n. Chr. im Reich und im Barbaricum, Teil 2: Beiträge des Internationalen Kolloquiums in Frankfurt am Main vom 19. bis 21. März 2009, H.-U. Voß/N. Müller-Scheeßel (Hrsg.), Kolloquien zu Vor-und Frühgeschichte, Vol. 22.2, s. 625-647.
• Saliola M., Casprini F. 2012. Pugio gladius brevis est. History and technology of the Roman battle dagger, BAR International Reports, international series, vol 2404, Archaeopress: Oxford.
• Stover J., Kestemont M. 2016. The autorship of the Historia Augusta. Two new computer studies, „Bulletin of the Institute of Classical Studies”, vol. 59, no. 2, s. 140-157.
• Voss H-U. 2016. Beschlagteile vorwiegend militärischer Verwendung im mitteleuropäischen Barbaricum zwischen Rhein und Oder – Formenspektrum und Fundkontext, [w:] Archäologie zwischen Römern und Barbaren. Zur Datierung und Verbreitung römischer Metallarbeiten des 2. und 3. Jhs. n. Chr. im Reich und im Barbaricum, Teil 2: Beiträge des Internationalen Kolloquiums in Frankfurt am Main vom 19. bis 21. März 2009, H.-U. Voß/N. Müller-Scheeßel (Hrsg.), Kolloquien zu Vorund Frühgeschichte, Vol. 22, s. 711-735.
• Wawrzyniak M. 2021. Zbiór fibul z okresu wpływów rzymskich z okolic Ostrowa Lednickiego. Przyczynek do pełniejszego rozpoznania przemian kulturowych w pierwszych wiekach naszej ery w rejonie jeziora Lednica, „Studia Lednickie”, t. XX, s. 9-31.
• Wrzesiński J. (red.) 2019. Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, t. 1-2, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 39, seria B1, Fontes, tom 8:2. Lednica.

Identifiers

DOI

10.34698/sl.22.2023.02

Biblioteka Nauki

26917847