Średniowieczne krążki ołowiane ze zbiorów Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy w świetle badań traseologicznych. Możliwości wykorzystania badań mikroskopowych do analiz funkcjonalnych zabytków metalowych

• Authors: Barbara Wielgus-Wawrzyniak

Title variants

EN

Medieval lead discs from the collection of the Museum of the First Piasts at Lednica in the light of traseological studies. The potential of using microscopic studies for functional analysis of metal relics

Abstracts

EN

In the course of research conducted at early medieval sites, the so-called lead discs with holes were discovered. Determining the function of these objects poses many difficulties. Some recognize them as scales weights, others as weights. The microscopictraseological analyses of 20 lead discs and 2 clay spinners from the collection of the Museum of the First Piasts at Lednica, presented in this article, allowed us to identify a number of traces created during their use. Juxtaposing this information with other metric features in the analysed collection of discs, four functional categories were separated: spinners, weights, beads and holders.

PL

W trakcie badań prowadzonych na stanowiskach wczesnośredniowiecznych odkrywane są tzw. krążki ołowiane z otworami. Określenie funkcji tych przedmiotów sprawia wiele trudności. Jedni uznają je za odważniki, inni za ciężarki. Zaprezentowane w artykule mikroskopowe analizy traseologiczne 20 krążków ołowianych i 2 przęślików glinianych pochodzących ze zbiorów Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy pozwoliły zidentyfikować szereg śladów powstałych w trakcie ich użytkowania. Zestawiając te informacje z innymi cechami metrycznymi w analizowanym zbiorze krążków wydzielono cztery kategorie funkcyjne: przęśliki, ciężarki, paciorki i oprawki.

Keywords

PL

analiza traseologiczna; krążki ołowiane; wczesne średniowiecze; Ostrów Lednicki; odważniki; przęśliki; ciężarki; paciorki; oprawki

EN

traseological analysis; lead discs; early Middle Ages; Ostrów Lednicki; scales weights; spinners; weights; beads; holders

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2023
• Issue: XXII
• Pages: 97-189

Dates

published

2023

Contributors

author

Barbara Wielgus-Wawrzyniak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000242541679

References

• Balbuza K. 2020. Katalog nowych znalezisk monet rzymskich z okolic Ostrowa Lednickiego. Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków” (2018-2022), „Studia Lednickie”, t. 19, s. 261-273.
• Bąbel B., Budziszewski J. 1978. Noże wielofunkcyjne!, „Z Otchłani Wieków”, R. 44, z. 2, s. 139-145.
• Bodnar R., Rozmus D., Szmoniewski B. 2007. Wczesnośredniowieczne odważniki i ciężarki ołowiane z Dąbrowy Górniczej-Łośna, „Zeszyty Łosieńskie”, t. 2, Dąbrowa Górnicza-Kraków.
• Chmielewski T.J. 2009. Po nitce do kłębka… O przędzalnictwie i tkactwie młodszej epoki kamienia w Europie Środkowej, Warszawa.
• Cofta-Broniewska A. 1962. Z zagadnień obróbki metali nieżelaznych, „Slavia Antiqua”, t. 9, s. 273-299.
• Dudzik P., Rams A. 2016. Wstęp, [w:] Z notatnika Agricoli, czyli u źródeł górnictwa kruszcowego na złożach śląsko-krakowskich, red. A. Rams, Jaworzno, s. 1-2.
• Ginter B., Kozłowski J.K. 1975. Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu i mezolitu, Warszawa.
• Hensel W., Niesiołowska A., Żak J. 1959. Badania na placu Katedralnym w 1938 r., [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, red. W. Hensel, t. 1. Warszawa–Wrocław, s. 13-57.
• Hołubowicz W. 1956. Opole w wiekach X-XIII, Katowice.
• Jankuhn H. 1943. Die Ausgrabungen in Haithabu (1937-1939), Berlin.
• Kasprowicz M. 2022. Use-wear analysis of copper-alloy artifacts. A window of opportunity or a dead end?, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 27, s. 73-85. https://doi.org/10.14746/fpp.2022.27.04
• Kaźmierczyk J. 1966. Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, cz. 1. Wrocław.
• Keeley I. H. 1980. Experimental Determination of Stone Tool Uses. A Microwear Analysis, Praehistoric Archeology and Ecology Series, red. K.W. Butzer, L.G. Freeman, Chicago.
• Korobkova F.G. 1999. Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną, Toruń.
• Kostrzewski B. 1939. Przedmioty brązowe, ołowiane, srebrne i złote z Gniezna, [w:] Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk, red. J. Kostrzewski, Poznań, s. 57-65.
• Kostyrko M., Kowalczyk A., Żuk L. 2019. Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków”. Sprawozdanie za rok 2018, „Studia Lednickie”, t. 18, s. 323-333.
• Krueger M. 2022. Wstępne wyniki analizy chemicznej ręcznym spektometrem XRF artefaktów z badań powierzchniowych w okolicach miejscowości Dziekanowice, Poznań, maszynopis w zbiorach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
• Krzysztofowicz A. 1969. Znaleziska odważników wczesnośredniowiecznych na terenie Krakowa, „Materiały Archeologiczne”, t. 10, s. 195-214.
• Kufel-Diakowska B. 2015. Aktywność łowców i zbieraczy. Przykład obozowisk kultury haburskiej i kultury Federmesser, Wrocław.
• Lisowski M., Pyżewicz K., Frankiewicz M. 2015. Analiza funkcjonalno-technologiczna artefaktów wykonanych z kości, poroża i zębów, [w:] Kopydłowo, stanowisko 6. Osady neolityczne z pogranicza Kujaw i Wielkopolski, red. A. Marciniak, I. Sobkowiak-Tabaka, M. Bartkowiak, M. Lisowski, Poznań-Pękowice, s. 245-264.
• Lisowski M., Pyżewicz K., Frankiewicz M. 2017. Multi-Aspect Analysis of Neolitihic Bone Tools from Kopydłowo, Site 6, Poland, „Cuadernos de Prehistoria y Arqueologia de la Universidad De Granada”, t. 27, s. 245-267.
• Łaszczewska T. 1962. Wyniki badań nad wczesnośredniowiecznymi konstrukcjami obronnymi podgrodzia, [w:] Sieradz w średniowieczu, red. J. Kamińska, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, t. 7, s. 151-182.
• Małecka-Kukawka J. 2017. Traseologia w studiach nad pradziejowym krzemieniarstwem. Przykłady z osad i kopalń krzemienia w dorzeczach Wisły i Odry (neolit-epoka brązu-wczesna epoka żelaza), Toruń.
• Marreios J.M., Gibaja Bao J.F., Bicho N.F. (ed.). 2014. Use-Wear and Residue Analysis in Archaeology, New York.
• Niebylski J., Rozmus D. 2022. Ślady wczesnośredniowiecznego górnictwa oraz hutnictwa rud srebra i ołowiu w Krzykawce, pow. olkuski, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia”, t. 23, s. 161-181.
• Osipowicz G. 2017. Społeczności mezolityczne Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego. Próba modelowej analizy wieloaspektowej funkcji i organizacji przestrzennej wybranych obozowisk, Toruń.
• Popek M., Mosakowski Sz., Baranowski K., Ostrowski M., Lewek K. 2022. Wczesnośredniowieczne rybołówstwo mieszkańców Ostrowa Lednickiego na podstawie materiałów z badań podwodnych, „Studia Lednickie”, t. XXI, s. 31-56.
• Pyżewicz K. 2013. Inwentarze krzemienne społeczności mezolitycznych w zachodniej części Niżu Polskiego. Analiza funkcjonalna, Zielona Góra.
• Pyżewicz K. 2021. Traseologia, [w:] Mikroprzeszłość. Badania specjalistyczne w archeologii, red. A. Kurzawska i I. Sobkowiak-Tabaka, Poznań, s. 333-352.
• Rozmus D. 2016. Nowe znaleziska wczesnośredniowiecznych ciężarków ołowianych, „Materiały Archeologiczne”, t. 41, s. 263-272.
• Schild R. Marczak M., Królik H. 1975. Późny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych stanowisk piaskowych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
• Semenov S. A. 1957. Pervobytnaja technika: opytizucenijadrevnejsichorudij i izdelij po sledamraboty, Materiały i issledovanija po archeologii SSSR, t. 54, Moskva-Leningrad.
• Stelmasiak M. 2017. Weryfi kacja śladów użytkowania kościanych szydeł i stilusów – studium eksperymentalne, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 22, s. 287-303. https://doi.org/10.14746/fpp.2017.22.13
• Szelągowicz Z. 2018. Badania technologiczne i traseologiczne neolitycznych narzędzi kościanych ze stanowiska Złota „Nad Wawrem” (obiekt 401), Poznań, maszynopis pracy dyplomowej w zbiorach Wydziału Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Tabaka A. 2005. Domniemane miejsce targowe na Ostrowie Lednickim, „Studia Lednickie”, t. 8, s. 131-144.
• Wachowski K. 1974. Wagi i odważniki na Śląsku wczesnośredniowiecznym na tle porównawczym, „Przegląd Archeologiczny”, t. 22, s. 173-207.
• Wawrzyniak M. 2021. Zbiór fibul z okresu wpływów rzymskich z okolic Ostrowa Lednickiego. Przyczynek do pełniejszego rozpoznania przemian kulturowych w pierwszych wiekach naszej ery w rejonie jeziora Lednica, „Studia Lednickie”, t. 20, s. 9-32.
• Wielgus-Wawrzyniak B. 2023. Rewolucja w wytwórczości tekstylnej w życiu codziennym społeczności rolniczych na Niżu Polskim w dobie neolitu (poł. VI–poł. III tys. BC), Poznań, maszynopis pracy doktorskiej w przygotowaniu.
• Wrzesińska A., Wrzesiński J. 2006. Odważniki z wczesnośredniowiecznego stanowiska w Dziekanowicach, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, red. M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski, Szczecin-Wrocław, s. 341-358.
• Żurek J. 1939. Najdawniejsze monety, wagi i odważniki z Gniezna, [w:] Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk, red. J. Kostrzewski, Poznań, s. 166-187.

Identifiers

DOI

10.34698/sl.22.2023.03

Biblioteka Nauki

26917850