Kradzież twarzy. O pewnym przypadku aktorskich wykroczeń przeciw cenzurze obyczajowej w XIX wieku

• Authors: Dorota Jarząbek-Wasyl

Title variants

EN

Stealing Faces. On a Certain Case of actors’ Offences against Moral Censorship in the 19th century

Abstracts

EN

The article is devoted to the ban on representing living people in theatre in the 19th century. The phenomenon of copying the physiognomy, behaviour and gestures of living, recognisable people on stage caused a lot of controversy, but it also constantly aroused much interest among spectators. The article presents a number of examples of violations of the principle of “not touching” living people, from the times of Bohomolec to the times of Wyspiański.  The author analyses three main motivations for the ban on portraying real people on stage, ethical, aesthetic and socio-psychological, using legal documents, rules of acting, anecdotes and memories. In the methodological layer she makes reference to, inter alia, the anthropology of the image, caricature and new studies on the history of theatre.

Keywords

EN

representation of living people; identity performance; face; moral censorship

• Publisher: Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu
• Journal: Didaskalia. Gazeta Teatralna
• Year: 2022
• Issue: 169-170
• Pages: 206-232

Dates

published

2022

Contributors

author

Dorota Jarząbek-Wasyl

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

• https://orcid.org/0000000330979830

References

• Bachmann, Michael, German radio drama and the „cultural formation” of interiority, [w:] The Routledge Companion to Theatre and Performance Historiography, red. T. C. Davis, P. W. Marx, Routledge, London – New York 2021.
• Bogusławski, Wojciech, Wiadomość o scenicznym zawodzie Jakuba Hempińskiego, [w:] Teatr Narodowy 1765-1794, pod red. J. Kotta, oprac. J. Jackl i in., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1967.
• Borawski, Juliusz, Warszawski Teatr Rozmaitości [1907], rkps, IS PAN, zbiory Rulikowskiego, sygn. 1063.
• Bratton, Jacky, Anecdote and mimicry as history, [w:] New Readings in Theatre History, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
• Chęciński, Jan, Teoria sztuki dramatycznej, [w:] W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, wyb. i oprac. D. Kosiński, A. Marszałek, A. Wanicka, przy współpr. A. Narębskiej, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2007.
• Courtine, Jean-Jacques; Haroche, Claudine, Historia twarzy, tłum. T. Swoboda, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2007.
• Davis, N. Zemon, Powrót Martina Guerre’a, tłum. P. Szulgit, posł. E. Domańska, Zysk i S-ka, Warszawa 2011.
• Dawison, Bogumił, Dziennik, przeł. E. Misiołek, [w:] Wspomnienia aktorów (1800-1925), oprac. S. Dąbrowski i R. Górski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1963.
• Deryng, Emil, Dramaturgia praktyczna, [w:] W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, wyb. i oprac. D. Kosiński, A. Marszałek, A. Wanicka, przy współpr. A. Narębskiej, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2007.
• Estreicher, Karol; Flach, Józef, Sprawozdania komisji teatralnej w Krakowie: 1893-1911, oprac. D. Poskuta-Włodek, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1992.
• Fazan, Katarzyna, Projekty intymnego teatru śmierci: Wyspiański, Leśmian, Kantor, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.
• Gombrich, Ernst, Eksperyment karykatury, [w:] Sztuka i złudzenie. O psychologii przedstawienia obrazowego, tłum. J. Zarański, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
• Jarząbek-Wasyl, Dorota, Jak kupiec Symonowicz trafił do polskiej komedii, „Lehahayer” 2019 nr 6, s. 71–89, https://doi.org/10.12797/LH.06.2019.06.02 [dostęp: 10 V 2022].
• Jarząbek-Wasyl, Dorota, Pochwała anegdoty, „Teatr” 2016 nr 9, https://teatr-pismo.pl/5724-pochwala-anegdoty/ [dostęp: 10 V 2022].
• Jarząbek-Wasyl, Dorota, Rodowód „Aktora”, [w:] Dramaty Cypriana Norwida: teksty – konteksty – interteksty, red. W. Rzońca, K. Samsel, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2019.
• Jasiński, Jan Tomasz Seweryn, Teoria sztuki dramatycznej, [w:] W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, wyb. i oprac. D. Kosiński, A. Marszałek, A. Wanicka, przy współpr. A. Narębskiej, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2007.
• Johnson, Odai, The size of all that’s missing, [w:] The Routledge Companion to Theatre and Performance Historiography, red. T. C. Davis, P. W. Marx, Routledge, London – New York 2021.
• Kocur, Mirosław, Teatr antycznej Grecji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.
• Kosiński, Dariusz, Sztuka aktorska w piśmiennictwie teatralnym XIX wieku. Główne problemy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.
• Kotarbiński, Józef, Aktorzy i aktorki, Mazowiecka Spółka Wydawnicza, Warszawa – Płock 1925.
• Koźmian, Stanisław, Teatr. Wybór pism, oprac. J. Got, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1959.
• Krogulski, Władysław, Notatki starego aktora. Przewodnik po teatrze warszawskim XIX wieku, wybór i oprac. D. Jarząbek-Wasyl, A. Wanicka, Universitas, Kraków 2015.
• Marszałek, Agnieszka, Repertuar teatru polskiego we Lwowie 1875-1881, Universitas, Kraków 1992.
• Michalik, Jan, Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893-1915. Teatr Miejski, Kraków 1985.
• Owerłło, Paweł, Z tamtej strony rampy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1957.
• Ozimek, Stanisław, Udział „Monitora” w kształtowaniu Teatru Narodowego (1765-1785), Wrocław 1957.
• Raszewski, Zbigniew, Aktor, ale człowiek sławny, [w:] Trudny rebus. Studia i szkice z historii teatru, „Wiedza o Kulturze”, Wrocław 1990.
• Ryszkowski, Władysław, Wspomnienia [1945], maszynopis, Biblioteka Narodowa, sygn. IV 10189.
• Sichulski, Kazimierz, Karykatury współczesne: Legiony, politycy, literaci, malarze, aktorzy, tekst: A. Schroeder, W. Kozicki, Księgarnia J. Czerneckiego, Kraków 1917.
• Szczublewski, Józef, Żywot Modrzejewskiej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977.
• Szydłowska, Mariola, Cenzura teatralna w Galicji w dobie autonomicznej 1860-1918, Universitas, Kraków 1995.
• Walewski, Adolf, Komedia z „Komedią oświaty”, [w:] Ilustrowany Kalendarz Teatralny Muza na rok 1892, Lwów 1891.
• Williams, Gary James, Case study: Theatre iconology and the actor as icon: David Garrick, [w:] Theatre Histories: an Introduction, red. T. Nellhaus, B. McConachie, C. Fisher Sorgenfrei, T. Underiner, Routledge, London – New York 2016.

Identifiers

DOI

10.34762/p9a0-0996

Biblioteka Nauki

2079044