Ustanowienie cywilnej kontroli nad wojskiem polskim w latach 1989–1997

• Authors: Dariusz Faszcza

Title variants

EN

Establishment of Civilian Control of the Polish Army In 1989–1997

Abstracts

EN

The article discusses the process of creating political control over the Polish Army in the period from the designation of Tadeusz Mazowiecki to the position of Prime Minister in 1989 until the establishment of institutional and legal solutions in the form of the adoption of the Constitution in April 1997. Its key moments against the backdrop of events are indicated that were taking place in Poland at that time, with emphasis on how the aid was provided to the Polish authorities by external factors. This process was not without conflicts, and its completion was possible to a large extent thanks to the help provided by the governments of Western countries and Euro-Atlantic institutions.

PL

W artykule omówiono proces tworzenia politycznej kontroli nad Wojskiem Polskim w okresie od chwili desygnowania Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko prezesa Rady Ministrów w 1989 r. do momentu ustanowienia rozwiązań instytucjonalno-prawnych w postaci przyjęcia ustawy zasadniczej w kwietniu 1997 r. Wskazano jego kluczowe momenty na tle wydarzeń politycznych, które zachodziły w tym okresie w Polsce z wyeksponowaniem pomocy udzielonej władzom polskim przez czynniki zewnętrzne. Proces ten nie przebiegał bezkonfliktowo, a jego zakończenie w dużym stopniu było możliwe dzięki pomocy udzielonej przez rządy państw zachodnich i instytucji euroatlantyckich.

Keywords

PL

cywilna kontrola nad armią; Wojsko Polskie; Sojusz Północnoatlantycki

EN

civilian control of the military; Polish Army; North Atlantic Treaty Organization

• Publisher: Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie
• Journal: Społeczeństwo i Polityka
• Year: 2023
• Issue: 1(74)
• Pages: 73-100

Dates

published

2023

Contributors

author

Dariusz Faszcza

• Akademia im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku

• https://orcid.org/0000000165795463

References

• Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., (Dz.U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232, z późn. zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19520330232 [dostęp: 09.03.2023].
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970780483/ U/D19970483Lj.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, (Dz.U. z 1967 r. Nr 44, poz. 220, z późn. zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19670440220/O/D19670220.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Ustawa z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. z 1970 r. Nr 16, poz. 134, z późn. zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/ download.xsp/WDU19700160134/O/D19700134.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Ustawa z dnia 29 maja 1989 r. o przekazaniu dotychczasowych kompetencji Rady Państwa Prezydentowi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i innym organom państwowym, (Dz.U. z 1989 r. Nr 34, poz. 178), https://isap.sejm.gov.pl/ isap.nsf/download.xsp/WDU19890340178/O/D19890178.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, (Dz.U. z 1989 r. Nr 75, poz. 444), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19890750444 [dostęp: 09.03.2023].
• Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach politycznych, (Dz.U. z 1990 r. Nr 54, poz. 312), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19900540312/T/D19900312L.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. z 1992 r. Nr 84, poz. 426), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19920840426/T/D19920426L.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Narodowej (Dz.U. z 1996 r. Nr 10, poz. 56), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19960100056/O/D19960056.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Uchwała Komitetu Obrony Kraju z dnia 21 lutego 1990 r. w sprawie doktryny obronnej Rzeczypospolitej Polskiej, (MP z 1990 r. Nr 9, poz. 66), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19900090066/O/M19900066.pdf [dostęp: 09.03.2023].
• Balcerowicz B. (2006), Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
• Balcerowicz B. (2009), Doświadczenia i wnioski z przeobrażeń Wojska Polskiego, (w:) Cieniuch M., Niepsuj J. (red.), Od autorytaryzmu do demokracji. Wojsko Polskie 1989–2009, Dom Żołnierza Polskiego, Warszawa.
• Dahl R. (2000), O demokracji, Wydawnictwo „Znak”, Warszawa.
• Dudek A. (2007), Historia polityczna Polski 1989-2005, Wydawnictwo ARCANA, Kraków.
• Eisler J. (1992), Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa.
• Gutowski J. (2009), Zasadnicze przeobrażenia działalności wychowawczej, (w:) Cieniuch M., Niepsuj J. (red.), Od autorytaryzmu do demokracji. Wojsko Polskie 1989-2009, Dom Żołnierza Polskiego, Warszawa.
• Herspring D.R. (2000), Civil–military relations in post-communist Poland; problems in the transition to a democratic polity, „Communist and Post-Communist Studies”, Vol. 33.
• Heywood A. (2009), Politologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Jarmoszko S. (2003), Wojsko Polskie pierwszej dekady transformacji (w poszukiwaniu teorii przemian), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
• Jędrzejko M. (1997), Armie w dobie przemian. Kalendarium najważniejszych wydarzeń w armiach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1989-1997, Biuro Prasy i Informacji MON, Warszawa.
• Kaczmarek J., Łepkowski W., Zdrodowski W. (2008), Słownik terminów z zakresubezpieczeństwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa.
• Kalendarium Wojsk Polskiego czerwiec 1989–czerwiec 2009 (2009), (w:) Cieniuch M., Niepsuj J. (red.), Od autorytaryzmu do demokracji. Wojsko Polskie 1989–2009, Dom Żołnierza Polskiego, Warszawa.
• Korboński A. (1996), Civil-Military Relations in Poland since 1989: Who is in Charge?, (w:) Jasińska-Kania A., Raciborski J. (red.), Naród, władza, społeczeństwo = Nation, Power, Society, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
• Kulisz M. (2008), Analiza procesu planowania strategicznego bezpieczeństwa Polski w latach 1990–2007, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne”, nr 5.
• Kuźniar R. (2005), Polityka i siła. Studia strategiczne – zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
• Kuźniar R. (2009), Od zakładnika do dojrzałego uczestnika, (w:) Cieniuch M., Niepsuj J. (red.), Od autorytaryzmu do demokracji. Wojsko Polskie 1989–2009, Dom Żołnierza Polskiego, Warszawa.
• Mędykowski A., Szulc B., Zalewski J. (2003), Uwarunkowania wewnętrzne, (w:) Panecki T., Puchała F., Szostak J. (red.), Sztab Generalny Wojska Polskiego 1918–2003, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa.
• Michta A.A. (1997), The Soldier-Citizen. The Politics of the Polish Army after Communism, MACMILLAN PRESS LTD, Houndmills, Basingstoke, London.
• Pęksa R. (2012), Rola sił zbrojnych w państwie. Główne nurty teorii stosunków cywilno-wojskowych, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne”, nr 9.
• Saletra W., Betiuk M. (2020), Od Układu Warszawskiego do NATO. Polityka obronna RP w latach 1989–2004, ArchaeGraph. Wydawnictwo Naukowe, Łódź – Kielce.
• Trejnis Z. (1993), Wojsko w systemie politycznym państwa, (w:) Filipowcz S. i in. (red.), Homo Politicus. Wstęp do nauki o polityce, Wydawnictwa „Czasopisma Wojskowe”, Warszawa.
• Trejnis Z. (1997), Siły zbrojne w państwie demokratycznym i autorytarnym, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
• Trejnis Z. (2009), System bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego RP, (w:) Waniek D., Gulczyński M. (red.), System Polityczny Rzeczypospolitej Polskiej, ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa.
• Zalewski J. (2002), Wojsko Polskie w przemianach ustrojowych 1989–2001, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa.
• Zalewski J. (2009), Apolityczność Sił Zbrojnych Drugiej i Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa.
• Zalewski J. (2019), Transformacja Wojska Polskiego: zasadniczy etap, (w:) Panecki T., Smoliński J. (red.), Misja wojska. Strategia i bezpieczeństwo państwa. Szkice o siłach zbrojnych, Rytm, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.34765/sp.0123.a04

Biblioteka Nauki

27317175