Kształtowanie się polsko-niemieckich stosunków gospodarczych w latach 1918–1928

• Authors: Zbigniew Klimiuk

Title variants

EN

Shaping Polish-German economic relations in the years 1918–1928

Abstracts

EN

The first document that opened the history of direct Polish-German economic relations after World War I was the economic agreement with the transit agreement concluded on October 22, 1919. The conclusion of the agreements was preceded by several months of talks. The initiator and protector of the pacts were the Main Allied Powers. Pursuant to the provisions of the treaty, Germany was to provide Poland with 75 thousand zlotys a month. tons of coal from Upper Silesia, and these deliveries were to increase until the average deliveries that Poland received from Upper Silesia in the period 1911–1913 were achieved. In addition, Germany undertook to put at the disposal of Poland 50,000. tonnes of coal stored in heaps, provided that it will be collected with the help of Polish rolling stock. Until the mid-1920s, trade with Germany accounted for nearly half of the volume of Polish foreign trade. Germany was the recipient of almost 80% of the coal mined in Poland. Political relations between the two countries continued in a state of constant tension over the background of divergent interests, in particular the territorial dispute over the Polish part of Pomerania and the Free City of Gdańsk. In January 1925, the most-favored-nation clause imposed on Germany by the Treaty of Versailles expired in relation to goods from the Entente countries, including Poland. In June, the duty exemption for products from the Śląskie Voivodeship, mainly coal mined there, which was regulated by the Geneva Convention on Upper Silesia of 1922, ended in June. Poland also refused to grant Germany customs discounts on their goods due to Germany’s refusal to grant such discounts to Polish products in Germany. In retaliation, Germany unilaterally suspended the import of Polish coal from the Śląskie Voivodeship, thus contributing to significant economic losses for the Polish side. At the same time, the German side increased customs duties on Polish products and imposed an embargo on some goods. In response, the Polish government increased customs duties on goods imported from Germany and introduced a ban on the import of many products from Germany. Poland, as a supplier of raw materials and as a market for finished goods, was in the area of commercial interest of Germany in the interwar period. The Polish market and the German market were more compensatory than competitive markets. Germany had a positive balance in trade in finished products, negative in all other groups. On the contrary, Poland had a negative balance in trade in finished products, positive in terms of food products, live animals, raw materials and semi-finished products.

PL

Pierwszymi dokumentami otwierającymi historię bezpośrednich polsko-niemieckich stosunków gospodarczych po I wojnie światowej były układ gospodarczy wraz z układem tranzytowym zawarte 22.10.1919 r. Podpisanie układów było poprzedzone kilkumiesięcznymi rozmowami. Inicjatorem i protektorem układów były Główne Mocarstwa Sprzymierzone. W myśl postanowień traktatu Niemcy miały dostarczyć Polsce miesięcznie 75 tys. t węgla z Górnego Śląska, przy czym dostawy te miały wzrastać aż do osiągnięcia przeciętnych dostaw, jakie Polska otrzymywała z Górnego Śląska w latach 1911–1913. Ponadto Niemcy zobowiązały się postawić do dyspozycji Polski 50 tys. t węgla składowanego na hałdach pod warunkiem, że zostanie on zabrany przy pomocy polskiego taboru kolejowego. Do połowy lat 20. handel z Niemcami stanowił blisko połowę wolumenu polskiego handlu zagranicznego. Niemcy były odbiorcą prawie 80% węgla wydobywanego w Polsce. Stosunki polityczne między oboma państwami utrzymywały się w stanie nieustannego napięcia na tle rozbieżności interesów, w szczególności sporu terytorialnego o polską część Pomorza i Wolne Miasto Gdańsk. W styczniu 1925 r. wygasła nałożona na Niemcy w traktacie wersalskim klauzula najwyższego uprzywilejowania wobec towarów z państw Ententy, w tym z Polski. W czerwcu zakończyło się zwolnienie z cła produktów z województwa śląskiego, głównie wydobywanego tam węgla kamiennego, które regulowała Konwencja Genewska o Górnym Śląsku z 1922 r. W połowie 1925 r. strona niemiecka wystosowała do Polski szereg roszczeń politycznych, które rząd Władysława Grabskiego stanowczo odrzucił. Polska odmówiła także przyznania Niemcom zniżek celnych na ich towary, ze względu na brak zgody Niemiec na przyznanie takich ulg na polskie produkty w Niemczech. W odwecie Niemcy jednostronnie wstrzymały import polskiego węgla z województwa śląskiego, przyczyniając się w ten sposób do znaczących strat ekonomicznych strony polskiej. Jednocześnie strona niemiecka podniosła cła na polskie produkty i ustanowiła embargo na część towarów. W odpowiedzi polski rząd podwyższył cła na towary importowane z Niemiec i wprowadził zakaz importu wielu produktów. Polska jako dostawca surowców i jako rynek zbytu dla gotowych towarów w okresie międzywojennym znajdowała się w strefie zainteresowań handlowych Niemiec. Rynek polski i niemiecki były w większym stopniu rynkami kompensacyjnymi niż konkurencyjnymi. Niemcy posiadały dodatni bilans w handlu produktami gotowymi, ujemny we wszystkich innych grupach. Polska przeciwnie, miała ujemny bilans w handlu wyrobami gotowymi, dodatni w zakresie artykułów spożywczych, zwierząt żywych, surowców i półfabrykatów.

Keywords

PL

Polska; Niemcy; stosunki handlowe i gospodarcze; okres międzywojenny; umowy i porozumienia gospodarcze; wojna handlowa; dodatni i ujemny bilans handlowy; Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania

EN

Poland; Germany; trade and economic relations; the Most Favored Nation clause; the interwar period; economic agreements and agreements; trade war; positive and negative trade balance

• Publisher: Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie
• Journal: Społeczeństwo i Polityka
• Year: 2022
• Issue: 2(71)
• Pages: 83-106

Dates

published

2022

Contributors

author

Zbigniew Klimiuk

• Akademia Mazowiecka w Płocku

• https://orcid.org/0000000285553522

References

• Błahut K. (1975), Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze 1919–1939, ZN im. Ossolińskich, Wrocław.
• Bonnell A.T. (1940), German Control over International Economic Relations 1930–1940, The University of Illinois Press, Urbana.
• Brune H. (1934), Die deutsch-polnischen Aussenhandelsbeziehungen unter dem Gesichtspunkt der organischen Aussenhandelspolitik, Duncker & Humblot, Heidelberg.
• Carell E. (1929), Sozialökonomische Theorie und Konjunkturproblem, Duncker & Humblot, München.
• Carr W. (1972), Arms, Autarky and Aggression, Edward Arnold, London.
• Deklaracja między Polską a Niemcami o niestosowaniu przemocy, podpisana w Berlinie dnia 26 stycznia 1934 r. (1934), Dz.U. 1934 nr 16 poz. 124.
• Drozdowski M. (1963), Polityka gospodarcza rządu polskiego 1936–1939, PWN, Warszawa.
• Ehrlich W. (1961), Die deutsche Finanzspolitik seit 1924, Institut Finanzen und Steuern, Bonn.
• Eicke R. (1938), Handelspartner Deutschland, Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, Berlin.
• Eksport do Niemiec wobec układu polsko-niemieckiego (1934), „Polska Gospodarcza”, z. 12.
• Feldman J. (1934), Antagonizm polsko-niemiecki w dziejach, Nakładem Instytutu Bałtyckiego, Toruń.
• Gostkiewicz I. (1935), Rozwój taryf celnych w Polsce, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.
• Grabiński H. (1930), Środki aktywizacji polskiego bilansu handlowego, Izba Przemysłowo-Handlowa, Poznań.
• Handel zagraniczny RP. Przegląd kwartalny za 1924 r. (1924–1925), GUS, Warszawa.
• Klimiuk Z. (2011), Stosunki handlowe Polski i Niemiec w okresie międzywojennym (1918–1939), Polihymnia, Lublin.
• Kmiecik T. (2012), Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze w latach 1920–1934, „Nauka, Gospodarka, Społeczeństwo”, nr 1(4).
• Kofman J. (1992), Nacjonalizm gospodarczy-szansa czy bariera rozwoju: przypadek Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Krasuski J. (1975), Stosunki polsko-niemieckie 1919–1932, Instytut Zachodni, Poznań.
• Landau Z., Tomaszewski J. (1964), Kapitały obce w Polsce 1918–1939, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J. (1967), Gospodarka Polski międzywojennej 1918–1939, Tom I, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J. (1971), Gospodarka Polski międzywojennej 1918–1939, Tom II, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Łuczak Cz. (1984), Dzieje gospodarcze Niemiec, 1871–1945, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
• Łychowski T. (1934), Zagadnienia polsko-niemieckich stosunków handlowych, „Polska Gospodarcza”, z. 29.
• Miduch Z. (1928), Polska polityka celna i traktatowa, Izba Przemysłowo-Handlowa, Poznań.
• Miduch Z. (1929), Polska polityka celna i traktatowa, Izba Przemysłowo-Handlowa, Poznań.
• Morman E.C. (1937), Economic conditions in Germany, Financial Times, London.
• Możliwości eksportu dla polskiego drzewnictwa (1934), „Informator Eksportowy”, nr 15.
• Nowak Z. (1965), Ekonomiczne podstawy imperialistycznej ekspansji niemieckiej, Zachodnia Agencja Prasowa, Warszawa.
• Overy R.J. (1996), The Nazi economic recovery, 1932–1938, Cambridge University Press, Cambridge.
• Overy R.J. (1994), War and Economy in the Third Reich, Oxford University Press, NewYork.
• Plutyński A. (1932), Polska na tle światowego kryzysu finansowego, Wydawnictwo Przeglądu Politycznego, Warszawa.
• Polsko-niemiecka konwencja Górno-Śląska 15 V 1922 r. Część V. Sprawy Gospodarcze, Genewa.
• Popkiewicz J., Ryszka F. (1959), Przemysł ciężki Górnego Śląska w gospodarce Polski międzywojennej (1922–1939), Instytut Śląski, Opole.
• Ratyńska R. (1968), Stosunki polsko-niemieckie w okresie wojny gospodarczej 1919–1930, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Ringman A. (1929), Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze na tle wojny celnej, Nakład Autora, Warszawa.
• Rocznik handlu zagranicznego RP 1924–1925 (1927), GUS, Warszawa.
• Rocznik handlu zagranicznego RP 1924–1927 (1928), GUS, Warszawa.
• Rocznik handlu zagranicznego RP i WM Gdańska 1928–29 r. (1930), GUS, Warszawa.
• Rzepecki B. (1930), Zatarg gospodarczy polsko-niemiecki, Skład Główny F. Hoesick, Warszawa.
• Seraphim P.H. (1935), Die Handelspolitik Polens, Wirtschaft am Staatswissenschaftlichen, Institut der Universität Königsberg, Volk und Reich Verlag, Berlin.
• Smogarzewski C. (1930), Poland, Germany and the corridor, Williams & Norgate, London.
• Sommer L. (1935), Neugestaltung der Handelspolitik, Volkswirtschaft: eine Schriftenreihe, n.F. Bd. 2, Berlin.
• Spaleniak W. (1996), Konwencja polsko-niemiecka z 24 listopada 1927 roku w sprawie robotników rolnych, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, nr 4.
• Sprawozdanie miesięczne handlu zagranicznego za 1921 r., GUS, Warszawa.
• Studnicki W. (1928), Stosunki polsko-niemieckie wobec zbliżającego się traktatu, Skład Główny w księgarni F. Hoesicka, Warszawa.
• Studnicki W. (1930), Stosunki gospodarcze polsko-niemieckie wobec zbliżającego się traktatu, Skład Główny w księgarni F. Hoesicka, Warszawa.
• Twardowski J. (1930), O traktacie handlowym polsko-niemiecki, Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków.
• W. St (1935), Struktura wywozu z Niemiec w ostatnim trzechleciu, „Polska Gospodarcza”, z. 19.
• W. St. (1934), Stosunki gospodarcze polsko-niemieckie, „Polska Gospodarcza”, z. 51/52.
• Wagemann E. (1935), Zwischenbilanz der Krisenpolitik- Eine international vergleichende Konjunkturpolitische Studie, Carl Heymann, Berlin.
• Wierzbicki A. (1929), Wytyczne do przyszłego traktatu handlowego polskoniemieckiego, Instytut Wydawniczy „Biblioteka”, Warszawa.
• Zajda J. (1963), Konsekwencje ekonomiczne Traktatu Wersalskiego dla Polski, Instytut Zachodni, Poznań.

Identifiers

DOI

10.34765/sp.0222.a04

Biblioteka Nauki

2159185