Ślady robactwa. Drobiazgi zoomorficzne w twórczości Stefana Witwickiego

• Authors: Grzegorz Igliński

Title variants

EN

Traces of vermin. Zoomorphic details in the works by Stefan Witwicki

Abstracts

EN

This text examines the literary works by Stefan Witwicki using subject criticism and a micrological perspective. The considerations are largely cataloguing-document in nature. Their purpose is to look at the intensity of the occurrence of terms related to insects and bugs, their functions and meanings. The text considers the context of cultural tradition and symbolism established by such usage. The conducted review indicates that insects and vermin are referred to infrequently. They may be encountered in different genres of texts, but they do not form a particular dominating component in the imagery. The vermin have two meanings in the poet’s works, representing the poverty of human existence and death. The spider is also linked to death. The butterfly and bee are traditionally associated with spring, meaning hope, rebirth, beauty, joy and happiness. The conventional term “chase (catch) the butterflies” functions in both positive (when it applies to high-flight dreams) and negative meanings (when it indicates reckless dealings with follies). In both cases, it stresses the volatility of experiences. The words “ant”, the Polish diminutive of ant “mróweczka”, and “anthill” do not diverge from the meanings associated with them. They express respectively: laboriousness, mediocrity or an agitated crowd of people. Locusts and flies served Witwicki in criticising human behaviour. He compares Russian soldiers devastating Poland to locusts. On the other hand, flies represent the mentality of then-contemporary tradesmen. Witwicki also presents human behaviours using the glow-worm (coupled with a child) and the grasshopper (associated with a poet). Both those parallels highlight either feelings of sympathy towards or enchantment with somebody. The analysed zoomorphic details participate in creating the metamorphic language of Witwicki. They appear in figurative structures and, on several occasions, in the function of comparison.

PL

W pracy, korzystającej z doświadczeń krytyki tematycznej i perspektywy mikrologicznej, uczyniono przedmiotem badań twórczość literacką Stefana Witwickiego. Rozważania mają w dużym stopniu charakter katalogowo-dokumentacyjny. Ich celem jest przyjrzenie się intensywności występowania określeń związanych z owadami i robakami, ich funkcji i znaczeniom. Uwzględniono kontekst tradycji kulturowej i utrwalonej przez nią symboliki. Z dokonanego przeglądu wynika, że owady i robaki przywoływane są rzadko. Spotkać je można co prawda w tekstach pod względem gatunkowym rozmaitych, ale nie tworzą jakiejś specjalnej dominanty w obrazowaniu. Robak miewa u poety dwa znaczenia: wyobraża nędzę ludzkiej egzystencji oraz śmierć. Ze śmiercią wiąże się również pająk. Motyla i pszczołę tradycyjnie powiązano z wiosną, a więc z nadzieją, odrodzeniem, pięknem, rozkoszą, szczęściem, miłością. Konwencjonalne sformułowanie „gonić (łapać) motyle” funkcjonuje zarówno w sensie pozytywnym (gdy dotyczy górnolotnych marzeń), jak i negatywnym (gdy sygnalizuje beztroskie zajmowanie się głupstwami). W obu przypadkach akcentuje się ulotność przeżyć. Nazwy „mrówka”, „mróweczka”, „mrowisko” wyrażają odpowiednio: pracowitość, przeciętność, zaaferowany tłum ludzi. Szarańcza i muchy posłużyły Witwickiemu do krytyki ludzkiego postępowania. Z szarańczą porównuje się wojska niemieckie i rosyjskie żołdactwo pustoszące Polskę. Muchy zaś ilustrują współczesną kupiecką mentalność. Ludzkie zachowania przedstawia Witwicki, wprowadzając także robaczka świętojańskiego (zestawionego z dzieckiem) i konika polnego (zestawionego z poetą). Obie te paralele podkreślają uczucia sympatii żywionej wobec kogoś lub zachwytu nad kimś. Analizowane „drobiazgi” zoomorficzne współtworzą metaforyczny język Witwickiego. Pojawiają się w konstrukcjach przenośnych, a kilkakrotnie jako porównania.

Keywords

EN

romanticism; Stefan Witwicki; vermin; worm; insect

PL

romantyzm; Stefan Witwicki; robactwo; robak; owad

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Wydział Humanistyczny
• Journal: Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego
• Year: 2022
• Volume: 8
• Pages: 235-254

Dates

published

2022

Contributors

author

Grzegorz Igliński

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

• https://orcid.org/0000000215489211

References

• Literatura podmiotowa
• Brodziński K., Poezje, oprac. i wstęp C. Zgorzelski, t. 1: Utwory wydane za życia poety, Wrocław 1959.
• Goethe J.W., Cierpienia młodego Wertera, przeł. F. Mirandola, oprac. Z. Zagórowski, Kraków 1922.
• Goethe J.W., Cierpienia młodego Wertera, przeł. L. Staff, oprac. O. Dobijanka-Witczakowa, wyd. 3 uzup., Wrocław 1975.
• Goethe J.W., Die Leiden des jungen Werthers, [w:] Goethes Werke, Bd. 6: Romane und Novellen, erster Band, mit Anmerkungen versehen von B. von Wiese und E. Trunz, 3. Aufl., Hamburg 1958.
• Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, przeł. z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, wyd. 4, Poznań-Warszawa 1989 (Biblia Tysiąclecia).
• [Witwicki S.], Ballady i romanse Stefana Witwickiego, t. 1-2, Warszawa 1824-1825.
• Witwicki S., Edmund, wstęp i oprac. M. Sokołowski, oprac. aneksu i wprowadzenie M. Burzka-Janik, red., przypisy J. Ławski, H. Krukowska, Białystok 2015.
• Witwicki S., Piosnki sielskie, Warszawa 1830.
• Witwicki S., Poezije biblijne, Warszawa 1830.
• Witwicki S., Poezije biblijne, piosnki sielskie i wiérsze różne, Paryż 1836.
• [Witwicki S.], Romantyczność. Ballada, Warszawa 1827.
• Witwicki S., Zbiór pism pomniejszych, t. 1-2, Lipsk 1878.
• Literatura przedmiotowa
• Axer J., Strindbergowski wariant Mickiewiczowskiego kołatka, [w:] J. Axer, Filolog w teatrze, Warszawa 1991.
• Burta M., O jedwabnej stronie wiersza [Snuć miłość…] Adama Mickiewicza, „Roczniki Humanistyczne” 2019, t. 67, z. 1: Literatura polska.
• Burzka-Janik M., „Czarny smutek” poety. Biograficzne i recepcyjne stereotypy Stefana Witwickiego, [w:] S. Witwicki, Edmund, wstęp i oprac. M. Sokołowski, oprac. aneksu i wprowadzenie M. Burzka-Janik, red., przypisy J. Ławski, H. Krukowska, Białystok 2015.
• Cooper J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, przeł. A. Kozłowska-Ryś, L. Ryś, Poznań 1998.
• German F., Chopin i Witwicki, „Annales Chopin” 1960, t. 5.
• Grzęda E., Romantyczna „tanatoentomologia” literacka. Rekonesans badawczy, [w:] Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna, antropologia kultury, humanistyka, red. J. Kolbuszewski, [t. 5], Wrocław 2001.
• Igliński G., Brzęcząca i migocząca rzeczywistość. Owady w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, „Prace Literaturoznawcze” 2021, nr 9.
• Igliński G., Słowacki „świerszczem głośny”. Muzykujące owady w „Królu-Duchu”, [w:] Studia o „Królu-Duchu” Juliusza Słowackiego, wstęp J. Ławski, red. M. Kuziak, J. Ławski, Kraków-Białystok 2020.
• Igliński G., Z Mickiewiczowskiego bestiariusza. Owady i robaki w „Dziadach”, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2016 (R. 9).
• Igliński G., Z Mickiewiczowskiego bestiariusza. Owady i robaki w wierszach z okresów wileńsko-kowieńskiego i rosyjskiego, [w:] Debiuty Mickiewicza, debiuty romantyków. Studia. W 200. rocznicę debiutu wieszcza: 1818-2018, red. J. Ławski i Ł. Zabielski, Kraków 2021.
• Jura C., Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, Warszawa 2007.
• Kott J., Cudowny kołatek z mickiewiczowskiego kantorka, [w:] J. Kott, Pisma wybrane, t. 1: Wokół literatury, wyb. i układ T. Nyczek, Warszawa 1991.
• Kowalski G., Motyl i lew. Figura trickstera w „Mazepie” i „Księdzu Marku” Juliusza Słowackiego, [w:] Piękno Juliusza Słowackiego, t. 1: Principia, red. J. Ławski, K. Korotkich, G. Kowalski, Białystok 2012.
• Krysowski O., Stefan Witwicki, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2005 (R. 40).
• Krysowski O., Stefan Witwicki – duchem krzemieńczanin, [w:] Krzemieniec. Ateny Juliusza Słowackiego, red. S. Makowski, Warszawa 2004; przedruk pt. O wołyńskim rodowodzie wyobraźni Stefana Witwickiego, w: O. Krysowski, Pogranicza romantyzmu, romantyzm pogranicza, Warszawa 2016.
• Kubacki W., Zagadkowe pszczoły w „Irydionie”, „Ruch Literacki” 1963, z. 5-6.
• Leksykon symboli, oprac. M. Oesterreicher-Mollwo, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1992.
• Łoboz M., Napłakać się z Chopinem. Stefana Witwickiego śpiew przez łzy, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2017, nr 7 (10).
• Nawarecki A., Mickiewicz i robaki, [w:] Balsam i trucizna. 13 tekstów o Mickiewiczu, red. E. Graczyk, Z. Majchrowski, Gdańsk 1993; przedruk w: A. Nawarecki, Mały Mickiewicz. Studia mikrologiczne, Katowice 2003.
• Nowaczyk H.F., Witwicki do pani Sand oddającej „cześć i pokłon” szatanowi, „Ruch Muzyczny” 2008 (R. 52), nr 20.
• Obsulewicz B.K., „IV Księga Ezdrasza” w polskiej literaturze XIX wieku (E. Orzeszkowa oraz M. Konopnicka i S. Witwicki), „Roczniki Kulturoznawcze” 2013, t. 4, nr 3.
• Pascual Chenel Á., Serrano Simarro A., Słownik symboli, przeł. M. Boberska, Warszawa 2008.
• Podgórski W.J., Stefan Witwicki (13.IX.1801–19.IV.1847). Zarys monograficzny, t. 1-2, Warszawa 1988.
• Schneider S., Badania nad źródłami twórczości Juliusza Słowackiego w ostatnim okresie życia, Lwów 1911.
• Skibińska M.E., Wojażer i gaduła nad brzegami Renu. Stefana Witwickiego krajowe wypisy z Księgi Europy (na przykładzie „Listów z zagranicy”), [w:] Romantyzm krajowy – profil lokalny i oswajanie Europy, red. M. Łoboz, przy współpracy A. Kuniczuk-Trzcinowicz, Wrocław 2016.
• Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 35: Q-rowny, red. K. Mrowcewicz, Warszawa 2011.
• Sokołowski M., Stefan Witwicki – życie i dzieło, [w:] S. Witwicki, Edmund, wstęp i oprac. M. Sokołowski, oprac. aneksu i wprowadzenie M. Burzka-Janik, red., przyp. J. Ławski, H. Krukowska, Białystok 2015.
• Soroka A., Doświadczenie przestrzeni i doświadczenie podróżowania w „Listach z zagranicy” Stefana Witwickiego, [w:] Podróże i podróżopisarstwo w polskiej literaturze i kulturze XIX wieku. Studia i szkice, red. A. Kowalska, A. Kwiatek, Kraków 2015.
• Stanisz M., W poszukiwaniu własnej tożsamości. Przedmowy Stefana Witwickiego, [w:] M. Stanisz, Przedmowy romantyków. Kreacje autorskie, idee programowe, gry z czytelnikiem, Kraków 2007.
• Stefanowska Z., [polemika], „Ruch Literacki” 1964, z. 3.
• Stefanowska Z., Świat owadzi w czwartej części „Dziadów”, [w:] Studia romantyczne, red. M. Żmigrodzka, Wrocław 1973; przedruk w: Z. Stefanowska, Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu, Warszawa 1976.
• Stocka J., Autorskie strategie obronne. O „Przedmowie” do „Edmunda” Stefana Witwickiego, [w:] Romantyzm niekanoniczny, red. T. Jędrzejewski, Warszawa 2019.
• Stocka J., „Zamyślam o nowej edycyi…” – przyczynek do zmagań z wydaniem „Ballad, Romansów, i Powiastek ludu” Stefana Witwickiego, „Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie” 2021, t. 19, nr 1.
• Tresidder J., Słownik symboli. Ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach, przeł. B. Stokłosa, wyd. 2, Warszawa 2005.
• Trześniewska A., „Dziady cz. IV” w zwierciadle ekosystemu romantycznego, „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 5.
• Ważyk A., Kilka myśli o romantykach, [w:] A. Ważyk, Cudowny kantorek, Warszawa 1979.
• Wróblewska V., Owad/Robak, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, t. 2: f-o, Toruń 2018.
• Zabielski Ł., „Waćpan także piszesz ballady?” Refleksje nad debiutem książkowym Stefana Witwickiego, [w:] Debiuty Mickiewicza, debiuty romantyków. Studia. W 200. rocznicę debiutu wieszcza: 1818-2018, red. J. Ławski i Ł. Zabielski, Kraków 2021.

Identifiers

DOI

10.34768/fp2022a12

Biblioteka Nauki

2170117