Prawdziwa strona „Światowida”. Referat wygłoszony na konferencji ScienceCom w Centrum Nauki Experyment

• Authors: Paulina Dudek

Title variants

EN

The Real Side of „Światowid”. Lecture delivered at the ScienceCom conference at the Experyment Science Center

Abstracts

EN

The legendary statue from Zbruch, discovered in 1848 in Podolia, has been considered by the public as one of the most important symbols of the Slavicc world. At the same time, it is one of the research objects that arouses the most controversy, both in terms of its dating and the identification of the figure depicted on it. For the reasons mentioned above, the history of its interpretation serves as an ideal starting point for a discussion on the ease of spreading fake news regarding archaeological discoveries and other branches of science. The article aims to summarize the history of the reasearch of the Zbruch idol and analyze it from the perspective of the evolution of archaeological science through the lens of cultural and political changes. The paper is based on the latest articles regarding the interpretation of the Zbruch sculpture byN. Chamajko, J. Cieślik, O. Komar and M. Łuczyński.

Keywords

PL

Archeologia; Historia archeologii; Słowianie; Idol ze Zbrucza

EN

Archaeology; History of archaeology; Slavs; Zbruch Idol

• Publisher: Fundacja PSC
• Journal: Alcumena. Pismo Interdyscyplinarne
• Year: 2024
• Issue: 1(17)
• Pages: 5-23

Dates

published

2024

Contributors

author

Paulina Dudek

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0009000923562720

References

• Ascher, R. (1961). Analogy in Archaeological Interpretation. Southwestern Journal of Anthropology, 17(4), ss. 317–325.
• Ashmore, W., Sharer, R. J. (2008). Odkrywanie przeszłości. Wprowadzenie do archeologii. Kraków: AVALON.
• Borowik, I. (2011). Tożsamość i Tożsamości. Obszary interdyscyplinarnych refleksji. W: E. Litak, R. Furman, H. Bożek (red.), Pejzaże tożsamości: Teoria i empiria w perspektywie interdyscyplinarnej (ss. 13–26). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bugaj, E. (2004). Badania archeologiczne a obrazowanie wizualne przeszłości. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia, Kultura, Ideologie (ss. 253–263). Biskupin, Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Polska Akademia Nauk Oddział we Wrocławiu.
• Bukowska-Pastwa, A. (2011). Być poganką: Być poganinem: Odrodzenie neopogańskie we współczesnej Polsce. Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne, (5), ss. 58–86.
• Cieślik, J. (2016). Światowid ze Zbrucza. Wokół sporu o autentyczność zabytku. W: B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym. Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego. (ss. 353–372). Kraków, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Cieślik, J. (2018). Idol ze Zbrucza. Zabytek z XI wieku? W: S. Rosik, S. Jędrzejewska, K. Kollinger (red.), Materały V kongresu mediewistów polskich. Hierofanie, wierzenia, obrzędy... Kultura symboliczna w średniowieczy między pogaństwem a chrześcijaństwem T. 2 (ss. 69–102). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Czeremski, M. (2015). Problemy z „mitologizacją kultury”. W: W. Charchalis, B. Trocha (red.), Mitologizacja kultury w polskej i iberyjskiej twórczości artystycznej (ss. 21–31). Zielona Góra: Pracownia Mitopoetyki i Filozofii Literatury Uniwersytet Zielonogórski.
• Czubiński, A. (1999). Historiografia polska na temat odbudowy niepodległego państwa polskiego. W: A. Czubiński, Ewolucja systemu politycznego w Polsce w latach 1914-1998. Odbudowanie niepodległego państwa i jego rozwój do 1945 r. Część I: Zbiór studiów, Studia i monografie (T. 1, ss. 1–18). Poznań: Wydawnictwo Terra.
• Gardeła, L. (2015). Kult i rytuał w archeologii polskiej. Zarys dziejów badań i nowe perspektywy. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 10, ss. 22–28.
• Hadaczek, K. (1903). Światowid. Szkic archeologiczny. Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, VII, ss. 114–121.
• Kobyliński, Z. (2009). Archeologia wobec wyzwań współczesności. W: M. Brzostowicz (red.), Archeologia polska i jej czasy. Prace Komisji Archeologicznej (T. 26, (ss. 103-131). Poznań: Wydawnictwo PTPN.
• Kobyliński, Z. (2012a). Sytuacja epistemologiczna archeologa a metodyka i metodologia badań archeologicznych. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (ss. 355–366). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Kobyliński, Z. (2012b). Dziedzictwo kulturowe: Wartość i własność. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (ss. 1141–1158). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Kolberg, O. (1994). Podole-Kraj. Dzieła wszystkie (T. 47, ss. 5–16). Wrocław, Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Kolendo, J. (2010a). Mity etnogenetyczne w starożytności a kształtowanie się pojęć autochtonizmu i allochtonizmu. W: M. Salamon, J. Strzelczyk (red.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i w średniowieczu (2. wyd., ss. 13–31). Kraków: Historia Iagellonica.
• Kolendo, J. (2010b). Badania etnogenetyczne a polityka. W: M. Salamon, J. Strzelczyk (Red.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu (2. wyd., ss. 523–527). Kraków: Historia Iagellonica.
• Komar, O., Chamajko, N. (2013). Idol ze Zbrucza: Zabytek z epoki romantyzmu? (M. Parczewski, Tłum.) Suplement do Materiałów i Sprawozdań Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, XXXIV, ss. 5–67.
• Konik, J. (2021). W poszukiwaniu „rasy panów”. Archeologia jako narzędzie budowania mitologii nazistowskiej. Studia Żydowskie, Almanach, 11(11), ss. 43–56.
• Kowalewski, J. (2006). Obraz i jego percepcja w ludowej kulturze wczesnego średniowiecza. Rozważania etnoestetyczne. W: M. Kwapiński (red.), Estetyka w Archeologii. Kopie i naśladownictwa (ss. 137–148). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
• Lelewel, J. (1957). Część bałwochwalcza Słowian i Polski. Poznań: J.K. Żupański.
• Lubaś, M. (2008). Wprowadzenie. Tradycja a zmiana społeczna. W: G. Kubica-Heller, M. Lubaś (red.), Tworzenie i odtwarzanie kultury. Tradycja jako wymiar zmian społecznych. Studia z dziedziny antropologii społecznej (ss. 9–29). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Łapiński, A. (1984). Modele a podobieństwa ukryte. W: M. Czerwiński (red.), Interpretacja dzieła: Konferencja w Instytucie Sztuki PAN, 5–7 listopada 1984 roku (ss. 129–143). Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Łuczyński, M. (2015). „Światowid” ze Zbrucza-Kontrowersyjny symbol pogańskiej słowiańszczyzny. Slavia Antiqua, LVI, ss. 53-85. DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2015.56.3.
• Łuczyński, M. (2017). Światowid ze Zbrucza – czy na pewno słowiański? Czasopismo archeologiczne Menhir, (XII), ss. 4–10.
• Maćkowski, T. (2018). Między obrazami a słowami – problem interpretacji ikonografii artefaktów na przykładzie gdańskich tokenów „zwierzęcych” z lat 1574–1577. Studia Historica Gedanensia, 9, ss. 102–116.
• Michalski, M. (2013). Dawni Słowianie w tradycji polskiej I połowy XIX wieku. W poszukiwaniu tożsamości wspólnotowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Michalski, M. (2016). Słowianofilstwo polskie pierwszej połowy XIX wieku o religii przodków. Rekonesans w dyskursie postkolonialnym. W: M. Kuziak, B. Macie-jewski (red.), Romantyzm środkowoeuropejski w kontekście postkolonialnym cz.II(ss. 23–36). Kraków: Polskie Stowarzyszenie Komparatystyki Literackiej.
• Minta-Twarzowska, D. (2012). Przeszłość we współczesności. Wprowadzenie. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (ss. 1089–1098). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Minta-Twarzowska, D. (2017). Tradycja i inspiracje teoretyczne we współczesnej archeologii. Filo-Sofija, (36), ss. 267–285.
• Mocja, O. (1996). Koczownicy Ukrainy i ich sąsiedzi w końcu I - na początku II tysiącelcia n.e. W: J. Chochorowski (red.), Koczownicy Ukrainy. Katalog wystawy(ss. 87–106). Katowice: Muzeum Śląskie.
• Morrow, J. (2011). Romanticism and political thought in the early nineteenth century. W: G. Stedman Jones, G. Claeys (red.), The Cambridge History of Nineteenth-Century Political Thought (ss. 39–76). Cambridge: Cambridge University Press.
• Oczkowa, B. (2019). Etnogeneza słowian. Historia badań. Kultura słowian, 15, ss. 65–84.
• Okoń, W. (2007). „Sztuka u Słowian szczególnie w Polsce i Litwie przedrześcijańskiej” Józefa Ignacego Kraszewskiego, czyli o archeologii romantycznej. Quart: Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, (1), ss. 13–26.
• Olszewska, A., Simpson, S. (2009). Czy istnieją pogańskie piksele? Współczesna ikona światowida i wyznaczniki jej świętości. Państwo i Społeczeństwo, 9(4), ss. 115–124.
• Pałubicka, A. (2013). Gramatyka kultury europejskiej. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
• Pawleta, M. (2012). Obrazy przeszłości w narracjach współczesności. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji. (ss. 1124–1140). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Pawleta, M. (2020). Archeologia odpowiedzialna społecznie. Działania z zakresu public i community archaeology w Polsce. Folia Praehistorica Poznaniensa, 25, ss. 169–190.
• Potocki, M. (1852). Wiadomość o bożyszczu słowiańskiem znalezionem w Zbruczu w r. 1848. Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, 6(XXI), ss. 1–19.
• Raczyńska-Kruk, M. (2017). Biskupin and myths of the beginning. A story of the Polish Archaeology as starting point for a reflection on collective memory. Kultura i Historia, (31), ss. 287–298.
• Sokołowska, J. (1924). Wczesnohistoryczne posągi kamienne odkryte na ziemiach Polski. Światowit, 12, ss. 113–151.
• Szymański, W. (1996). Posąg ze Zbrucza i jego otoczenie. Lata badań, Lata wątpliwości. Przegląd archeologiczny, 44, ss. 75–116.
• Światowid ze Zbrucza. (2013, 2022). Pobrano z: https://ma.krakow.pl/tour/swiatowid-ze-zbrucza/ [dostęp: 25.01.2024].
• Świątkowski, H. (1946). Słowianie w służbie pokoju i wolności. Życie słowiańskie. Zjazd słowiański Belgrad 8.XII.1946, (12), ss. 349–353.
• Świętosławski, W. (2007). Oręż zbruczańskiego Świętowita. Acta Archaeologica Lodziensia, (53), ss. 121–125.
• Toczek, A. (2009). Lwowski „Przegląd Archeologiczny” (1876-1888) organ Towarzystwa Archeologicznego i c.k. Konserwatorium Pomników. W: H. Kosętka, B. Góra, E. Wójcik (red.), Kraków-Lwów: Książki-Czasopisma-Biblioteki XIX i XX wieku (T. 9 cz.2, ss. 50–59). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Wałkowska, J. (2013). Problematyka interpretacji posągów słowiańskich na gruncie archeologii. W: A. Kubica, Ł. Jończyk (red.), Meandry Historii. Starożytność – średniowiecze – nowożytność. Referaty wygłoszone na XX Ogólnopolskim Zjeździe Historyków Studentów w Katowicach (ss. 252–264). Kraków, Katowice: Avalon.
• Waszak, P. (2019). Maski z kościoła w Inowrocławiu. Znaczenie płaskorzeźby romańskiej oraz jej miejsce w historii sztuki. Sztuka i kultura, 6, ss. 9–51.
• Zalewska, A. (2014). Prospołeczna, partycypacyjna i „wspólnotowa” archeologia bliskiej przeszłości jako sposób na nadawanie sensu trwaniu (ludzi i rzeczy) oraz jako antidotum na nie-dostatki wiedzy i trywializację przeszłości. Studia Humanistyczne AGH, 13(2), ss. 19–39.
• Żmudziński, M. (2022). Archeologia w Dobie Nacjonalizmów i Totalitaryzmów Europejskich. Pamięć i Sprawiedliwość, 40(2), ss. 221–239.

Identifiers

DOI

10.34813/psc.1.2024.1

Biblioteka Nauki

41532113