Rozum, wartości, polis w świecie nowożytnej nicości

• Authors: Wojciech Marcin Kaute

Title variants

EN

Reason, Values, and the Polis in the World of Modern Nothingness

Abstracts

EN

RESEARCH OBJECTIVE: To present a fundamental problem in European culture and civilization. It is a matter of answering the question regarding the relationship between the polis and the world of values. THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The modern world, or postmodernity, gives the impression of total chaos. It is chaos within the sphere of principles governing human cooperation, within the sphere of values. It is there that two nonidentical and centuriesold traditions of thought collide. The article presents dilemmas stemming from this situation. THE PROCESS OF ARGUMENTATION: It is necessary to frame the problem within the context of the history of ideas. Socrates laid the foundation for the “spirit” of Europe. His position was expressed in the philosophy of Plato and Aristotle. The world of values exists objectively. At the dawn of modernity, with Descartes’ thought, the starting point for thinking about the principles of collective life is the Self. This position is developed in the thought of Hobbes and Locke – liberal thought. This position is criticized by Rousseau and Kant. Their opposition will also create the premises for thinking in totalitarian categories (Marx). RESEARCH RESULTS: Modern reflection on the world of values within the sphere of the polis is a return to Locke’s thought; a commonsense apology of liberalism. CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: The position presented in this article indicates that in discussions on modern culture’s axiological chaos, it is necessary to frame the problem against the back‑ drop of a broadly-understood spectrum of ideas. The goal is to create awareness that though this “breakthrough” of modernity and “spirit” of Enlightenment played an essential role in scientific progress, their initialization of thought in the categories of the autonomous and sovereign individual simultaneously created premises leading to the individual being left alone; becoming stuck in a world of nothingness.

PL

CEL NAUKOWY: Przedstawienie podstawowego problemu kultury i cywilizacji europejskiej. Jest to kwestia odpowiedzi na pytanie o relację: polis a świat wartości. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Świat współczesny, określany mianem czasu postnowożytnego, stwarza wrażenie totalnego chaosu. Jest to, w istocie, chaos w sferze zasad współżycia ludzi między sobą, w sferze wartości. Tu zaś zderzają się dwie – jak wolno sądzić – nie tożsame orientacje myślenia, mające wielowiekową tradycję. Jedna, to stanowisko metafizycznego realizmu; u podstaw drugiej tkwi myślenie ukształtowane w głównej mierze u progu czasów nowożytnych – jest to cogito. W artykule przedstawiono dylematy, jakie wiążą się z tą sytuacją kultury. PROCES WYWODU: Jeżeli chce się sięgnąć do istoty tej problematyki, trzeba ją ująć w kontekście historii idei. Podstawy „ducha” Europy stworzył Sokrates. Jego stanowisko znalazło wyraz w filozofii Platona i Arystotelesa. Świat wartości istnieje obiektywnie. U progu czasów nowożytnych wraz z wystąpieniem Kartezjusza punktem wyjścia w myśleniu o zasadach życia zbiorowego jest Ja. To stanowisko znajdzie rozwinięcie w myśli Th. Hobbesa i J. Locke´a. I to jest myśl liberalna. Jest Ja i rynek. To stanowisko zostanie poddane krytyce przez J.J. Rousseau i I. Kanta. Opozycja wobec doktryny liberalizmu stworzy także przesłanki do myślenia w kategoriach totalitaryzmu (K. Marks). WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Współczesna refleksja nad światem wartości w sferze polis to, w rzeczy samej, powrót do myśli Locke´a; zdrowo‑ rozsądkowej apologii liberalizmu. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Zaprezentowane w artykule stanowisko wskazuje, iż w dyskusjach nad chaosem aksjologicznym współczesnej kultury istnieje konieczność ujęcia tej problematyki na tle szerokiego spectrum idei. Idzie tu przede wszystkim o świadomość tego, iż „przełom” nowożytny, jak i „duch” Oświecenia, inicjując myślenie w kategoriach autonomicznej i suwerennej jednostki, choć odegrały istotną rolę w postępie naukowym, jednocześnie stworzyły przesłanki, prowadzące do pozostawienia jednostki samej sobie; utkwienia w świecie nicości.

Keywords

PL

Metafizyka; Cogito; Liberalizm; Oświecenie; Państwo

EN

Metaphysics; Cogito; Liberalism; Enlightenment; State

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Horyzonty Polityki
• Year: 2021
• Volume: 12
• Issue: 38
• Pages: 71-92

Dates

published

2021

Contributors

author

Wojciech Marcin Kaute

• Wyższa Szkoła Ekonomiczno‑Humanistyczna w Bielsku‑Białej

• https://orcid.org/0000000250927117

References

• Arendt, H. (2008). Korzenie totalitaryzmu. T. 2. Warszawa: Wyd. Akademickie i Profesjonalne.
• Arystoteles. (1982). Etyka nikomachejska. Warszawa: PWN.
• Arystoteles. (1983). Metafizyka. Warszawa: PWN.
• Baczko, B. (1964). Rousseau. Samotność i wspólnota. Warszawa: PWN.
• Bryant, Ch.G.A. (1997). Obywatelski naród, obywatelskie społeczeństwo, obywatelska religia. W: Ani książę, ani kupiec: Obywatel. Idea społeczeństwa obywatelskiego w myśli współczesnej. Wybór tekstów i wstęp Jerzy Szacki. Kraków–Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Batorego.
• Descartes, R. (1980). Rozprawa o metodzie. Warszawa: PWN.
• Kant, I. (1953). Uzasadnienie metafizyki moralności. Tł. M. Wartenberg. Warszawa: PWN.
• Kant, I. (1993a). Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka. Warszawa: PWN.
• Kant, I. (1993b). Religia w obrębie samego rozumu. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
• Kant, I. (1995). Co to jest oświecenie? W: Idem, Przypuszczalny początek ludzkiej historii i inne pisma historiozoficzne. Toruń: Wydawnictwo Comer.
• Kant, I. (2002). Krytyka praktycznego rozumu. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
• Kołakowski, L. (1988). Główne nurty marksizmu. Powstanie – rozwój – rozkład. Londyn: Wydawnictwo Aneks.
• Kołakowski, L. (1990). Horror metaphysicus. Panufnik, M. Tł. Warszawa: Res Publica.
• Ksenofont, (1967). Wspomnienia o Sokratesie. W: Idem, Pisma sokratyczne. Joachimowicz, L. Tł. Warszawa: PWN.
• Locke, J. (1992). Dwa traktaty o rządzie. Warszawa: PWN.
• Locke, J. (1955). Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, T. 1. Znamierowski, Cz. Tł. Warszawa: PWN.
• Machiavelli, N. (1993) Książę. Rozważania. Żaboklicki, K. Tł. Warszawa: „Verum”.
• Manent, P. (1994). Intelektualna historia liberalizmu. Kraków: Wydawnictwo Arcana.
• Marks, K.. (1968). Posłowie do wydania drugiego. W: Idem, Kapitał, Dzieła. T. 23. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Platon. (1959). Teajtet. Witwicki, W. Tł. Warszawa: PWN.
• Platon. (1991). Protagoras. Witwicki, W. Tł. Warszawa: „Recto”.
• Possenti, V. (1998). Nihilizm teoretyczny i „śmierć metafizyki”. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
• Potz, M. (2008). Granice wolności religijnej. Kwestie wolności sumienia i wyznania oraz stosunku państwa do religii w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Wrocław. Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, Wrocław 2008.
• Rousseau, J.J. (1956). Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi. W: Idem, Trzy rozprawy o filozofii społecznej. Warszawa: PWN.
• Rousseau, J.J. (2002). Umowa społeczna. Peretiatkowicz, A. Tł. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
• Sandel, M. (2009). Liberalizm a granice sprawiedliwości. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Sepkowski, A. (2008). Początki misji. Narodziny amerykańskiej „religii obywatelskiej”. Toruń: Dom Wydawniczy „Duet”.
• Walicki, W. (1996). Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii. Warszawa: PWN.

Identifiers

DOI

10.35765/hp.2042

Biblioteka Nauki

2231817