Orientalista – Aleksander Chodźko i jego wkład w popularyzację języka tureckiego

• Authors: Ewa Siemieniec-Gołaś

Title variants

EN

Alexander Chodźko and His Contribution to the Popularization of the Turkish Language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Aleksander Chodźko, polski orientalista, poeta, a także badacz literatur sło­wiańskich urodził się w 1804 roku w majątku Krzywicze na Litwie, zmarł we Francji w 1891 roku. Jako absolwent Uniwersytetu Wileńskiego oraz Instytutu Wschodniego w Petersburgu spędził jedenaście lat w rosyjskiej służbie dyplo­matycznej w Persji (Tebriz, Teheran, Reszt). Rezultatem badań i obserwa­cji prowadzonych w czasie pobytu w Persji nad językiem perskim, literaturą, a także teatrem były liczne prace jego autorstwa opublikowane w późniejszym czasie w Paryżu, Londynie, Petersburgu. Oprócz prac poświęconych tematyce perskiej Chodźko publikował też prace z zakresu slawistyki, którą zajmował się po objęciu w roku 1857 katedry literatur słowiańskich w Collège de France. Mało jest znana natomiast twórczość Aleksandra Chodźki związana z językiem tureckim. Temu zagadnieniu poświęcony jest niniejszy artykuł. W roku 1854 Aleksander Chodźko opublikował w Paryżu podręcznik do nauki języka tureckiego zatytułowany Le Drogman turc… Podręcznik ten powstał na potrzeby żołnierzy francuskiej armii zaangażowanej w udział w wojnie krymskiej (1853–1856) jako turecki sojusznik. Ta niespełna stustro­nicowa praca zawiera nie tylko potrzebne do komunikacji werbalnej tureckie zwroty, wyrażenia i rozmówki francusko-tureckie, ale też skróconą gramatykę języka tureckiego oraz słownik francusko-turecki. Praca ta niezależnie od jej pierwotnego przeznaczenia ma niezwykle nowatorski charakter, bowiem w XIX-wiecznej Europie poza przekładami tureckich utworów literackich, gramatykami deskryptywnymi języka tureckiego czy dwujęzycznymi słowni­kami przekładowymi zawierającymi materiał turecki nie publikowano tego typu dzieł, jakie reprezentuje omawiany Le Drogman turc… Nie ulega wątpliwości, że omawiana praca autorstwa Aleksandra Chodźki miała nowatorski charakter i przyczyniła się do popularyzacji języka tureckiego.

EN

Alexander Chodźko, Polish orientalist, poet and researcher of Slavic literature, was born in 1804 in the Krzywicze estate in Lithuania, died in France in 1891. As a graduate of Vilnius University and the Eastern Institute in St. Peters­burg, he spent eleven years in the Russian diplomatic service in Persia (Tabriz, Teheran, Rasht). The result of research and observations conducted during his stay in Persia on the Persian language, literature and theater were numerous works by him, later published in Paris, London and St. Petersburg. In addition to works devoted to Persian issues, Chodźko also published works in the field of Slavic studies, which he dealt with after taking the chair of Slavic literature at the Collège de France in 1857. On the other hand, the works of Alexander Chodźko related to the Turkish language are little known. This article is devoted to this issue. In 1854, Alexan­der Chodźko published in Paris a textbook for learning the Turkish language entitled Le Drogman turc…This manual was written for the needs of the sol­diers of the French army involved in the Crimean War (1853–1856) as a Turkish ally. This work, which is almost a hundred pages long, contains not only Turkish phrases, French-Turkish grammar and a French-Turkish dictionary. Regardless of its original purpose, this work is extremely innovative, because in 19th-century Europe, apart from translations of Turkish literary works, Turkish descriptive grammars or bilingual translation dictionaries containing Turkish material, the type of literature represented by the discussed Le Drogman turc… was not pub­lished. There is no doubt that the work by Alexander Chodźko was innovative and contributed to the popularization of the Turkish language.

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2020
• Volume: 31
• Issue: 4
• Pages: 29-42

Dates

published

2020-12-31

Contributors

author

Ewa Siemieniec-Gołaś

References

• Baranowski, B. (1979). Polsko-azerbejdżańskie stosunki kulturalne w pierwszej połowie XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Calmard, J. (2020). Chodźko, Aleksander Borejko. W: Encyclopaedia Iranica. Pozyskano z: https://www.iranicaonline.org/articles/chodzko-aleksander­-borejko (dostęp: 17.12.2020).
• [Chodźko, A.] (1854). Le Drogman turc donnant les mots et les phrases les plus nécessaires pour la Conversation. Vade mecum indispensable a l’armée d’Orient, par A.Ch. Paris: Benjamin Duprat.
• Chudzikowska, J. (1982). Dziwne życie Sadyka Paszy. O Michale Czajkowskim. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Gałczyńska-Kilańska, K. (1974). Polacy w Kraju Półksiężyca. Kraków: Wydaw­nictwo Literackie.
• Górski, K. (red.). (1986). Adam Mickiewicz. Dzieła wszystkie. T. 1, cz. 4: Wier­sze, uzupełnienia i materiały (oprac. C. Zgorzelski). Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Katz, H. (1966). Historia powszechna nowożytna. 1789–1870. Warszawa: Pań­stwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Kerslake, C. (2006). Ottoman Turkish. W: L. Johanson, E. Csato (red.), The Turkic Languages. London–New York: Routledge, 179–202.
• Kieffer, J.D., Bianchi, T.X. (1835–1837). Dictionnaire turc-français. T. 1–2. Paris.
• Kowalski, T. (1949). W tysiąclecie narodzin Firdausiego. Przegląd Orientali­styczny, z. 1 (1948), 9–16.
• Krasnowolska, A. (2003). Aleksander Chodźko (1804–1891) and his “Orien­tal” Poems. Folia Orientalia, vol. XXIX, 71–81.
• Krzemiński, S. (red.). (1901). Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX. T. 1. Warszawa: Wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej.
• Łątka, J.S. (2005). Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Mallouf, N. (1863–1867). Dictionnaire turc-français avec la prononciation figu­rée. T. 1–2. Paris.
• Meynard, A.C.B. de. (1881–1886). Dictionnaire turc-français. T. 1–2. Paris.
• Nowa encyklopedia powszechna PWN (1997). T. 1–6. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Odrowąż-Pieniążek, J. (oprac.). (1962). Listy Aleksandra Chodźki do Adama Mickiewicza. Pamiętnik Literacki, 53/3, 253–294.
• Płoszewski, L. (1937). Chodźko Aleksander Borejko. W: Polski Słownik Bio­graficzny. T. 3. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 380–381.
• Preindl, J. de. (1791). Grammaire turque d’une nouvelle methode d’aprendre cette langue en peu de semaines avec un Vocabulaire enrichi d’anecdotes utiles et agreable, Berlin.
• Reychman, J. (1972). Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w. War­szawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
• Reychman, J. (1973). Historia Turcji. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Redhouse Yeni Türkçe Ingilizce Sözlük. New Redhouse Turkish-English Dictio­nary (RTI). (1981). Istanbul: Redhouse Yayınevi.
• Rhassis, R. (1828–1829). Vocabulaire françois-turc. T. 1–2, St. Pétersbourg.
• Rypka, J. (red.). (1970). Historia literatury perskiej i tadżyckiej. Warszawa: Pań­stwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Siemieniec-Gołaś, E. (2015). Le Drogman turc from the Jagiellonian Library Collection. W: A. Bareja-Starzyńska, K. Stanek, M. Godzińska, A.A. Suli­mowicz, M. Szpindler, J. Bojarska-Cieślik (red.), Oriental Studies and Arts. Contributions Dedicated to profesor Tadeusz Majda on His 85th Birthday. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 271–277.
• Troszyński, M. (oprac.). (2012). Władysław Mickiewicz. Pamiętniki. T. I. War­szawa: Wydawnictwo Iskry.
• Türkçe Sözlük (TS). (2011). Şükrü Haluk Akalın (ed.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vigieur, P.F. (1790). Élémens de la langue turque, ou Tables analytiques de la lan­gue turque usuelle, avec leur développement. Constantinople: de l’imprimerie du Palais de France.
• Zajączkowski, A. (1949). Orientalizm a orientalistyka. Przegląd Orientali­styczny, z. 1(1948), 3–8.
• https://polona.pl/item/poezye-alexandra-chodzki (dostęp: 04.11.2020)
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Chodźko (dostęp: 21.10.2020)

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2020.3104.04